«نشان» قاجار در شرق تهران

فاطمه عباسی

بین همه نمایشگاه‌های هنری که در تهران در حال برگزاری است، نمایشگاه «نشان» شاید جذابیت بیشتری به‌ویژه برای اهالی مطبوعات و گرافیست‌ها داشته باشد. این نمایشگاه به بررسی پژوهشی و تاریخی نشانه‌های مطبوعات دوره قاجار می‌پردازد؛ به این معنی که می‌توانید در این نمایشگاه لوگوها و نقش‌و‌نگارهایی را که در زمان قاجار برای روزنامه‌ها و نشریات طراحی می‌شد ببینید. آنطور که تاریخ می‌گوید، از انتشار نخستین شماره «کاغذ اخبار» ۱۸۷سال می‌گذرد. با همه فراوانی و زیبایی که در مطبوعات قاجار می‌بینیم، متأسفانه به‌جز معدودی، نامی از طراحان، تصویرگران، خوشنویسان و خطاطان، ناظران چاپ یا کسانی که مدیریت اجرایی در به سرانجام رساندن نشریه‌ها را برعهده داشته‌اند، نمی‌بینیم. از خوشنویسان دوره قاجار که در حوزه مطبوعات آثاری به‌جای گذاشته‌اند بدون شک میرزا رضا کلهر، میرزا زین‌العابدین، ملک‌الخطاطین و احتمالا عماد‌الکتاب و دیگران نقش عمده داشته‌اند. پدیدآورندگان این آثار جز چندتن که نام برده شد، یکسر ناشناس بودند و این نمایشگاه به پاس بزرگداشت یاد و کارهای ارزشمند آنان برپا شده است. این نمایشگاه با بهره‌گیری از پژوهش‌های گسترده در زمینه «لوگوهای مطبوعات دوره قاجار» که در کتابی به همین نام نوشته محسن احتشامی آمده، قرار است گوشه‌ای از تلاش‌های طراحان گرافیک گمنام این سرزمین در عصر قاجار را نمایش دهد. به این صورت هم ارزش کارهای گذشتگان بهتر شناخته خواهد شد و هم ایده‌هایی از دل این مداقه تاریخی برای نشریات امروزی به‌دست خواهد آمد.




مکث
عمارت ارباب هرمز؛ تنها موزه گرافیک آسیا
نمایشگاه «نشان» نه‌تنها خود نشانی از تاریخ دارد، بلکه در یک مکان تاریخی زیبا نیز برگزار شده است. موزه گرافیک ایران یا همان عمارت ارباب هرمز که در اواخر دوره قاجار ساخته شده، برخلاف اکثر بناهای تاریخی بازمانده از حکومت دوره قاجار در پایتخت که در مناطق مرکزی و شمال تهران واقع شده‌‌اند، یکی از معدود بناهای تاریخی شرق تهران است که در منطقه تهرانپارس قرار دارد. بنا بر شواهد و مستندات تاریخی، عمارت مجیدآباد یا ارباب هرمز، در قریه‌ای به نام مجیدآباد قرار داشت. زمین‌های این منطقه ابتدا در تصرف عین‌الدوله صدراعظم دربار قاجار بود و نخستین مالک این اراضی و عمارت، مرحوم حاج محمدخان ابری (بسطامی) معروف به حاجب‌الدوله بود. بعدها این عمارت توسط هرمز آرش از وراث حاجب‌الدوله خریداری شد و او تغییراتی را در بنا اعمال کرد. پس از مرگ ارباب هرمز در دهه ۵۰ و مهاجرت خانواده او به خارج از کشور، این عمارت مدت‌ها به‌صورت متروکه بود تا اینکه با پیگیری دوستداران میراث فرهنگی از سال۱۳۸۵، مرمت و احیای این بنا در دستور کار سازمان زیباسازی شهر تهران قرار گرفت و در اوایل بهار۱۳۹۳ مرمت این بنا به پایان رسید. در همان سال با همکاری انجمن صنفی طراحان گرافیک آسیا، موزه گرافیک در این عمارت افتتاح شد. موزه گرافیک ایران، نخستین موزه طراحی گرافیک در آسیاست و شامل گنجینه‌ای ارزشمند از تاریخ گرافیک ایران می‌شود. این موزه سالانه میزبان گالری‌های متعددی از آثار هنری هنرمندان گرافیست ایرانی و خارجی است. حالا می‌توان در این بنای تاریخی 2طبقه، علاوه بر مشاهده تلفیقی از معماری سنتی با معماری غربی، نمایشگاه‌های مختلف گرافیک را هم تماشا کرد. اگر قصد دارید به دیدن نمایشگاه نشان بروید، به یاد داشته باشید که موزه گرافیک ایران روزهای جمعه و شنبه تعطیل است. این موزه در بزرگراه بابایی، خیابان استخر، بلوار استقلال، خیابان شهیدان برادران قزوینی، محوطه شمالی پارک پلیس واقع شده است.