جایی برای زندگی یک‌پنجم تهرانی‌ها
موضوع: جمعیت سنگلج
ویژگی: در دوره پهلوی اول 20درصد جمعیت تهران در این محله زندگی می‌کردند
***
احصائیه عبدالجبار نجم‌الملک نخستین آماری به‌شمار می‌رود که درباره جمعیت تهران و محله‌های اطراف آن منتشر شده است. طبق احصائیه نجم‌الملک، تهران تا سال1245 شمسی 157136نفر جمعیت داشته که 29663نفر(معادل 20درصد کل جمعیت پایتخت) در سنگلج زندگی می‌کردند. هجوم تهران‌نشین‌ها به سنگلج برای ساختن خانه‌های ویلایی بی‌دلیل نبوده و این محله برای قشر مرفه، حکم ییلاق را داشته است. حمیدرضا نارنجی‌نژاد، عضو هیأت‌مؤسس انجمن سنگلج درباره روزگار سپری شده یکی از قدیمی‌ترین محله‌های پایتخت می‌گوید: «سنگلج در دوره قاجار یکی از بزرگ‌ترین محله‌های تهران به‌حساب می‌آمد و به اتفاق عودلاجان و سیروس از خوش آب و هوا‌ترین نقاط تهران بوده است. از روایت‌های معتبر و موثق پیداست که این وضع تا دوره پهلوی اول هم ادامه داشته و نقل است که کارشناسان آلمانی در پایان پایش محله به محله آب و هوای تهران اعلام می‌کنند سنگلج در مقایسه با سایر محله‌ها، بیشترین اکسیژن را دارد و خوش‌آب و هوا‌تر است. محله قدیمی و خوش آب و هوای سنگلج در دوره پهلوی دوم که قرار شد پایتخت گسترش پیدا کند از گزند ساخت و سازهای بی‌رویه و شلوغی‌های سرسام‌آور در امان نماند و طبقه اعیان ناگزیر به محله‌های بالادست و خلوت‌تر کوچ کردند.»
ناصر تکمیل‌همایون در کتاب «سنگلج» آمار جالبی درباره جمعیت «غلام‌سیاه»، «کنیز»، «نوکر» و «خدمتکار»هاي این محله از دوره قاجار تا دوره پهلوی اول منتشر کرده است. نارنجی‌نژاد، زندگی قشر فرودست در سنگلج را نشانه حضور ثروتمندان در این محله می‌داند و می‌گوید: «بیشتر پژوهشگران حوزه تهران‌پژوهی بر این باورند که سنگلج تا پایان دوره پهلوی اول در قرق درباری‌ها و بازاری‌ها بوده است. در برخی منابع مکتوب آمده که عمه و پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه و بسیاری از درباریان در باغ‌های سرسبز عودلاجان و سنگلج زندگی می‌کردند. این افراد خدمتکارانی داشتند که برای سکونت به چال‌میدان می‌رفتند اما برخی از غلام‌سیاه‌ها که به‌اصطلاح «نوکر دربست» بودند در باغ‌های سنگلج مثل باغ مستوفی و باغ معروف معیرالممالک می‌ماندند و همانجا زندگی می‌کردند. رسم بر این بود که افراد ثروتمند، اتاق‌های دور تا دور باغ را به فرزندان‌شان اختصاص می‌دادند و غلام‌ها و نوکرها در انتهای باغ زندگی می‌کردند.»
در همینه زمینه :
