سرود آسمانی

لیلا شریف-روزنامه‌نگار

اذان از آن نواهای دلنشینی است که هر روز چندین بار از بلندگوهای مساجد پخش می‌شود و شهر را برای دقایقی به یاد پروردگار می‌اندازد. اما در میان اذان‌های خوانده‌شده برخی با نواهایی خاص، بین مردم بسیار محبوب و خاطره‌انگیز شده‌اند. اذان‌‌گویی و مؤذن بودن قدمتی به اندازه تاریخ اسلام دارد؛ از بلال حبشی گرفته که بر بام خانه خدا اذان می‌گفت تا مؤذن‌های جوانی که در سال‌های اخیر، نام و یاد خدا را در گوش شهر ذکر می‌گویند.

اولین اذانی که ضبط شد
محمد فلاحی‌ معروف به ابوالحسن دماوندی به‌عنوان نخستین مؤذنی که صدایش روی صفحه گرامافون ثبت شده است، شناخته می‌شود. این منبری‌خوان زمان مظفرالدین‌شاه در سال 1308توانست با استفاده از امکانات آن زمان، نامش را در میان اذان‌گوهای ایران، ماندگار کند.

قاریان قرآنی که مؤذن شدند
حسینعلی شریف و کریم منصوری 2‌قاری قرآنی هستند که اذان‌هایشان همواره در تلویزیون پخش می‌شود. حسینعلی شریف که در مقام حجاز اذان را خوانده است در رابطه با داستان مؤذن شدن خودش گفته بود:« در سال‌1359برای تلاوت قرآن به دیدار استادم آقای صدرزاده که در آن زمان به تازگی برای تولید برنامه‌های مذهبی به رادیو آمده بود، رفتم و به پیشنهاد او این اذان را به‌صورت فی‌البداهه اجرا کردم.» کریم منصوری که بسیاری صدای او را با تلاوت قرآن در تیتراژ ابتدایی سریال یوسف پیامبر به یاد می‌آورند، در 2 سبک اذان خوانده است و نوای او از صدا و سیما پخش می‌شود.

150سال مؤذن بودن
خانواده مؤذن‌زاده، جزو آن دسته از خانواده‌هایی هستند که اذان‌گویی در خانواده‌شان بیش از 150سال قدمت دارد و از فرج مؤذن‌زاده به‌عنوان قدیمی‌ترین مؤذن ایرانی یاد می‌شود. انتخاب نام خانوادگی در این خانواده نیز نشان‌دهنده قدمت اذان‌گویی در میان آنهاست تا جایی که رحیم مؤذن‌زاده در گفت‌وگویی روایت کرده بود:«زمانی که آن موقع‌ها در اردبیل شناسنامه می‌دادند، به تناسب شغل و حرفه، نام خانوادگی انتخاب می‌کردند. به پدربزرگم هم گفته بودند تو چه‌کاره‌ای؟ گفته بود مؤذن. گفته بودند نام خانوادگی شما مؤذن است.» اذان‌گویی سینه به سینه از فرج مؤذن‌زاده به عبدالکریم مؤذن‌زاده رسید و او برای نخستین بار در رادیو ایران اذان گفت. او در سال 1322به رادیو دعوت شد تا در اوقات شرعی اذان بخواند و صدایش به‌صورت زنده پخش شود. شیخ عبدالکریم تا سال‌ها برای رادیو به‌صورت زنده اذان می‌گفت تا اینکه پس از بیماری، این مسئولیت را به فرزندش سپرد. رحیم مؤذن‌زاده هم چند سال این کار را انجام داد و سرانجام در سال 1334به استودیو یک رادیو رفت و اذان ماندگارش که با نوای«توکلت علی‌الحی الذی لایموت و الحمدالله الذی لم یتخذ صاحبه....» آغاز می‌شود در دستگاه بیات ترک را خواند. سلیم و داوود نیز میراث‌دار شایسته‌ای برای خانواده بودند و هر کدام توانستند با صدای اذانشان خود را در ذهن‌ها ماندگار کنند تا جایی که در شهرهایی مانند اردبیل و شهرهای کشور آذربایجان تنها نوای اذان این خاندان شنیده می‌شود. مرحوم سلیم مؤذن‌زاده که با مداحی ترکی «زینب زینب» در میان فارسی‌زبان‌ها نیز شهرت دارد، در وادی اذان نیز یادگارهای خاصی از خود به جای گذاشته است. اذان معروف او در ظهر روز عاشورا یکی از اذان‌هایی است که در خاطر ایرانی‌ها حک شده است.