نخستین پزشکان ایرانی

  موضوع: نخستین بورسیه‌های پزشکی
  ویژگی:  نقطه عطف تاریخ علم پزشکی
***
نادر شاه افشار نخستین کسی بود که از نماینده انگلیس در اصفهان درخواست کرد یک پزشک مورد اعتماد خارجی به دربار بیاورد که نتیجه آن، حضور یک پزشک فرانسوی در دربار بود.
پس از شکست ایران در جنگ‌های ایران و روس در زمان فتحعلی شاه قاجار، با اروپا به‌عنوان متحد جدید قرارداد و معاهده نظامی منعقد شد که طی آن، مستشاران غربی برای آموزش نظامیان وارد ایران شدند و همراه خود پزشک هم آوردند. نخستین پزشک عهد قاجار دکتر بریگز(بریکس) بود که همراه سرجان ملکم، نماینده کمپانی هند شرقی با هیأت کوچکی وارد کشور شد. اما نخستین فردی که در پذیرش علم پزشکی پیشقدم شد، عباس میرزا بود که علاقه خاصی به سلامت ارتش خود داشت. دکتر کمپل همراه سر هارد فورجونز به خدمت ارتش ایران درآمد. پزشک بعدی دکتر کورمیک بود که به تهران آمد و عباس میرزا بدون او جایی نمی‌رفت. دکتر کورمیک به غیراز شاه و درباریان، خدمات زیادی به سلامت عمومی مردم ایران ارائه کرد. واکسیناسیون با مایه آبله گاوی و وارد کردن داروهای حیاتی، جان تعداد زیادی را نجات داد. علاقه عباس میرزا به یادگیری فنون جدید منجر به فرستادن نخستین گروه برای فراگیری علم نقاشی و طب به اروپا شد. 2 دانش‌آموز که یکی پسر نقاش‌باشی دربار بود به نام محمدکاظم و دیگری پسر یک افسر نظامی بود به نام میرزا بابا حاجی افشار به اروپا فرستاده شدند. سمانه عربیان، کارشناس تاریخ پزشکی، می‌گوید: «میرزا حاجی بابا افشار نخستین پزشک ایرانی در طب جدید بود که بعد از اتمام تحصیلات خود در انگلستان به ایران برگشت و پزشک دربار شاه شد. دومین گروه که قبل از تاسیس دارالفنون به اروپا اعزام شدند، میرزا جعفر طبیب، میرزا یحیی حکیم و میرصادق بهرام خان بودند.» نصرالله حدادی توضیح می‌دهد: «در دوره قاجار، بین سال‌های 1184تا 1299در کل حدود 1000 دانشجو برای تحصیلات عالی روانه خارج از کشور شدند که 55نفر از آنها دانشجوی پزشکی بودند. این افراد اغلب از خانواده‌های معتبر و از نظر اقتصادی از طبقات بالای اجتماع بودند و از طرف دولت یا خانواده‌هایشان حمایت می‌شدند.»
در دوره حکومت رضاشاه، تحصیلات عالی ازجمله پزشکی زیرنظر وزارت معارف بود. در سال 1307طبق قانونی که به تصویب مجلس رسید، هر سال وزارت معارف متعهد می‌شد 100دانشجو را با خرج دولت برای تحصیلات عالی روانه خارج کند. از سال 1307تا 1314در مجموع 640دانشجو ازجمله 125دانشجوی پزشکی برای تکمیل تحصیلات در رشته‌های مختلف به خارج فرستاده شدند.