1380 نخبه را بورسیه کردیم

رابعه تیموری- روزنامه نگار

در برنامه‌ای که شهریور 3سال پیش به نمایندگان ملت ارائه کرد تا برای سپردن سکان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) به او اعتماد کنند، بیش از هر چیز به رفع نقایص و ایرادات برنامه‌های  اجرا شده در این وزارتخانه توجه داشت و در برنامه پیشنهادی خود راهکارها و طرح‌هایی را گنجانده بود که با برطرف کردن این نقیصه‌ها سیستم آموزش عالی کشور را به ابزاری کارآمد برای تولید علم کاربردی و تربیت دانش‌آموختگانی کاربلد تبدیل می‌کرد. امروز که با آغاز به‌کار زودهنگام دولت چهاردهم در نقطه‌ای ایستاده‌ایم که باید به راه رفته و کارهای بر زمین مانده در این وزارتخانه مؤثر و کلیدی نظری بیندازیم، محمدعلی زلفی‌گل معتقد است برای رسیدن به اهداف تعیین شده ریل‌گذاری مناسبی انجام و بخش مهمی از انتقادات وارد بر وزارت عتف مرتفع شده است. زلفی‌گل در گفت‌وگو با همشهری، ایجاد زمینه جذب و نگهداشت نخبگان را یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های مورد توجه این وزارتخانه در دولت سیزدهم می‌داند.

بسیاری از صاحب‌نظران بارها این انتقاد را مطرح کرده‌اند که سیستم آموزش عالی کشور به مرکز نخبه‌پروری برای سایر کشورها تبدیل شده و جلوگیری از مهاجرت نخبگان را از مهم‌ترین تکالیف وزیر دولت سیزدهم و دولت‌های بعد دانسته‌اند. برای ادای این تکلیف چه اقداماتی انجام دادید؟
جذب و نگهداشت نخبگان از مهم‌ترین برنامه‌های تحولی دولت سیزدهم بود که در راستای تحقق آن آیین‌نامه‌ای را طراحی و اجرا کردیم. براساس این آیین‌نامه چند مسیر برای جذب نخبگان به‌عنوان اعضای هیأت علمی مؤسسات آموزشی و پژوهشی طراحی شده است. تدوین و عملیاتی کردن بورس صنعت اقدام دیگری بود که از طریق رایزنی با صنایع خصوصی و دولتی و اتاق بازرگانی انجام دادیم و از طریق این بورس سال گذشته 368رتبه برتر کنکور بورس صنعت شدند. با توجه به اهمیت جذب نخبگان رشته‌های اولویت‌دار و پایه مانند ریاضی و فلسفه با همکاری بنیاد علمی و فناوری ریاست‌جمهوری موافقتنامه‌ای امضا کردیم که برگزیدگان المپیادی این رشته‌ها در رشته‌های تخصصی خود جذب شوند که براساس آن بورسیه شدن 1380نخبه اتفاق افتاد. دریافت مجوز جایگزینی خدمت سربازی به‌صورت امریه پسادکتری هم از نقاط قوت عملکرد دولت سیزدهم بود، اما اقداماتی فراتر از اقدامات انجام شده به عزمی فرابخشی نیاز دارد و برای پیشگیری از مهاجرت نخبگان باید همه دستگاه‌های کشور امکانات خود را بسیج کنند. به موازات تحقق این عزم ملی هم باید اصل 30 قانون اساسی را اجرا و براساس آن دانشجو به تعداد نیاز تربیت کنیم.

توسعه کمی دانشگاه‌ها را که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده، می‌توانیم حرکتی برای فراگیر شدن آموزش‌عالی در قشرهای مختلف بدانیم که امری مثبت تلقی می‌شود، اما این توسعه کمی از طرفی به افت کیفیت دانشجوپذیری در سیستم آموزش عالی انجامیده که یک آسیب به شمار می‌آید و عملکردی مخالف اصل 30 قانون اساسی داشته است. در جایگاه وزیر عتف چقدر به این معضل توجه کردید؟
یکی از برنامه‌هایی که وزارت عتف در دولت سیزدهم به آن توجه ویژه داشت، عملیاتی کردن طرح آمایش آموزش عالی بوده که برای ساماندهی بعضی از دانشگاه‌ها که خارج از اساسنامه توسعه پیدا کرده‌اند، پیش‌بینی شد. ما این طرح را مرحله به مرحله پیش بردیم و سعی کردیم توسعه براساس نیاز باشد؛ به‌گونه‌ای که هر رسته‌ای که تأسیس می‌شود، پیوست اشتغال داشته باشد .در عین حال تلاش کردیم رشته‌هایی که دانشجو کم دارد یا ظرفیت آنها کاهش پیدا کرده، تغییر رویکرد داشته باشند یا با برخی از دانشگاه‌ها ادغام شوند. این جدیت ما بر اجرای طرح آمایش با هدف جلوگیری از کاهش کیفیت دانشجوپذیری اتفاق افتاده، اما در جریان این توسعه کمی اتفاق‌های مثبتی هم رخ داده که نشان می‌دهد ارتقای کیفیت دانشگاه‌ها مغفول واقع نشده است. توسعه دانشگاه کردستان که به یک دانشگاه بین‌المللی تبدیل شده و در بسیاری از شاخص‌ها، دانشگاهی طراز اول محسوب می‌شود، ازجمله این اتفاقات ارزشمند است.

شما رفع انتقادات و نقایص آموزش عالی را مهم‌ترین هدف و رسالت خود عنوان کردید. در تحقق این هدف چقدر موفق بوده‌اید؟
همسو کردن منافع ملی با منافع فردی در قوانین یکی از مطالبات عمومی از وزارت علوم بوده که ما به آن توجه ویژه‌ای داشتیم؛ به‌طوری که در هر قانونی که برای انتفاع گروهی از واجدان شرایط وضع می‌شود، آثار مثبت انگیزشی آن را در سطح جامعه شاهد باشیم. ایجاد شفافیت اداری و برنامه محوری دانشگاه‌ها از دیگر نیازهای جامعه دانشگاهی بود که شرایط تحقق آن فراهم شده است. جایگزینی سیاست‌های کارمزدی به جای روزمزدی اقدامی بود که در راستای افزایش انگیزه و بهره‌وری استادان و کارکنان دانشگاهی پیش‌بینی شد. استفاده از هوش مصنوعی و نهادینه کردن الزامات حرفه‌ای و اداری هم از مهم‌ترین رویکردهایی بود که توانستیم در این بازه 3ساله اجرایی کنیم. همچنین مقاله‌محور بودن از دیگر انتقادات وارد شده به وزارت علوم بود که در تدوین آیین‌نامه ارتقای اعضای هیأت علمی که قبلا به مقالات تکیه داشت ۹مورد جدید اعم از گرنت اختراع، تالیف کتاب، آثار بدیع هنری، طرح تحقیقاتی محصول دانش‌بنیان و... را نیزبه‌عنوان ملاک‌های ارتقای استادان اضافه کردیم. مورد دیگری که به‌عنوان انتقاد مطرح می‌شد این بود که وزارت علوم برای تبدیل علم به تکنولوژی، ثروت و خدمت برنامه ندارد که خوشبختانه امروزه پارک‌های علم و فناوری فعالیتی چشمگیر دارند و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان رشد کرده‌اند. به موازات فعالیت این پارک‌ها صندوق عالی علوم و فناوری را هم ایجاد کردیم تا ۶۰۰درصد از اعتبارات پژوهشی دستگاه‌ها به این صندوق واریز ‌شود که درصورت تحقق این اعتبارات جامعه دانشگاهی کشور در زمینه پژوهشی به شرایط و رشد ایده‌آلی دست پیدا می‌کند. این موضوع را هم نباید فراموش کنیم که وزارت علوم در دولت سیزدهم با چالش‌های مهم و اساسی مانند بازگشایی دانشگاه‌ها بعد از پایان دوره شیوع کرونا و التهابات سال1401 روبه‌رو بوده که توان و زمانی قابل توجه معطوف به گذر از آنها شده است.

کاهش تعداد دانشجویان پسر نسبت به دانشجویان دختر پدیده‌ای است که در سال‌های اخیر سیری صعودی پیدا کرده که توازن تحصیلات نسل بعد را بر هم می‌زند و در ساختار فرهنگی کشور آسیب‌هایی را به‌وجود می‌آورد. در دولت سیزدهم به نزولی کردن این پدیده چقدر توجه شده است؟
الزام پسران به گذراندن خدمت مقدس سربازی و لزوم تأمین معیشت خانواده محدودیت‌هایی را برای آنها به‌وجود می‌آورد که سبب می‌شود در تعیین اولویت‌های زندگی آنها تحصیلات عالیه از اهمیت کمتری برخوردار شود و اشتغال را بر ادامه تحصیل مقدم بدانند. ما برای رفع این مشکل تلاش کردیم با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، مسیرهایی را برای اشتغال دانشجویان طراحی کنیم که آنها در کنار تحصیل به کسب درآمد بپردازند. البته برای توسعه این شرکت‌ها ظرفیــت‌ها و پتانـسیل‌های قابل‌تـوجهی وجـود دارد که بایـد در دولت‌های بعدی به‌صورت ویژه مورد توجه قرار گیرد.

گول حرف‌های قشنگ را نخورید
استفاده از تجارب گذشتگان سنت نیکویی است که محمدعلی زلفی‌گل در اوایل حضورش در کابینه دولت سیزدهم آن را بنیان گذاشت. او پیش از آنکه برای مدیریت وزارتخانه عریض و طویل و حساس عتف طرح‌ها و برنامه‌هایی کوچک و بزرگ طراحی و اجرا کند، از وزرای علوم سابق خواست ایده‌ها و نقطه‌نظرات خود را برای پیشبرد امور آموزش عالی که از تجربیات چندین ساله آنها نشأت می‌گیرد، در اختیار او قرار دهند تا به خطای دوباره آزمودن آزموده‌ها دچار نشود. حاصل این همفکری جمعی هم تعریف 22طرح کاربردی بود که در دوره مسئولیت 3ساله او مورد توجه قرار گرفت. آقای وزیر به تبع طبع معلمی خویش به سکاندار وزارت عتف در دولت چهاردهم نیز پیشنهاد می‌کند تجارب پیشینیان را ارزان به دست آورد تا در مسیر اعتلای آموزش عالی کشور کشف میانبرها آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر شود. او از تدوین 33پیشنهاد به وزیر آینده خبر می‌دهد و می‌گوید: «این پیشنهادها در زمینه رویکرد تحولی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تدوین شده و اهدافی مانند افزایش بهره‌وری در آموزش عالی، تسهیل تعاملات ملی و بین‌المللی، تحقق نظام سنجش و انگیزش را در برمی‌گیرد.»

چکیده
جذب و نگهداشت نخبگان از مهم‌ترین برنامه‌های تحولی دولت سیزدهم بود که در راستای تحقق آن آیین‌نامه‌ای را طراحی و اجرا کردیم. براساس این آیین‌نامه چند مسیر برای جذب نخبگان به‌عنوان اعضای هیأت علمی مؤسسات آموزشی و پژوهشی طراحی شد

یکی از برنامه‌هایی که وزارت عتف در دولت سیزدهم به آن توجه ویژه داشت ، عملیاتی کردن طرح آمایش آموزش عالی بوده که برای ساماندهی بعضی از دانشگاه‌ها که خارج از اساسنامه توسعه پیدا کرده‌اند، پیش‌بینی شد. ما این طرح را مرحله به مرحله پیش بردیم

مورد دیگری که به‌عنوان انتقاد مطرح می‌شد این بود که وزارت علوم برای تبدیل علم به تکنولوژی، ثروت و خدمت برنامه ندارد که خوشبختانه امروزه پارک‌های علم و فناوری فعالیتی چشمگیر دارند و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان رشد کرد.

زلفی‌گل معتقد است تحقق اصل 30 قانون اساسی افق و چشم‌انداز مسیر حرکت وزیران آینده را نیز روشن می‌کند و آموزش، پژوهش و برونداد هدفمند، نوآوری فرهنگی و ایجاد فرهنگ نوآوری، پرورش دانشجویانی فناور و نوآور، تولید خدمت، ثروت و سرمایه از مسیر دانش و ایجاد مرجعیت و دیپلماسی علمی برای دانشگاه‌های کشور را از اولویت‌های عملکرد خود در مدیریت وزارت عتف عنوان کرد