قصه چرخ گردون

رابعه تیموری- روزنامه نگار

وقتی چرخ طوافی حمید لولایی آتش گرفت، عوامل سریال «چرخ گردون» پرسان‌پرسان نشانی او را پیدا کردند تا با هنرش رنگ و رخی روی آن بنشاند و دوباره بساط کار و کاسبی کریم آشی در بوستان لاله به راه شود. در سریال ستایش هم با آنکه حشمت فردوس از روزهای طوافی به غرفه‌داری میدان میوه‌و‌تره‌بار رسیده بود، باز هم حرمت این چرخ چوبی خوش‌نقش و نگار را خوب نگه می‌داشت. حاج حمید در بازار میوه‌و‌تره‌بار افراد سرشناس و صاحب مکنت بسیاری را سراغ دارد که مانند حشمت فردوس به برکت کار روی چرخ‌های طوافی، روی خوش چرخ گردون را دیده‌اند. جوانی حاج حمید فرهمند به ساخت چرخ طوافی گذشته و محصولات کارگاه او عصای دست و ابزار کار میوه‌فروشان دوره‌گرد نقاط دور و نزدیک کشور است.

چوب پالتی، رینگ و میل
لابه‌لای وسایل آهنی زمختی که مقابل کارگاه‌ها و مغازه‌های جورواجور خیابان شهید مشهدی‌حسن صف کشیده‌اند، گل و بته‌های سبز و زرد روی چرخ‌های طوافی به زیبایی جلب توجه می‌کند. قادر، پشت در آهنی نیمه‌باز کارگاه مشغول جوشکاری چرخ‌هاست و آتش شعله جوشکاری فضای نیمه‌تاریک کارگاه را کمی روشن کرده است. میل‌ها و رینگ‌های چرخ‌های کارکرده خودروهای وطنی در گوشه و کنار کارگاه روی هم تلنبار شده‌اند و لاستیک‌های کوتاه شده کامیون‌ها را روی میله‌ای آهنی پهن کرده‌اند. دوده تا سقف کارگاه بالا رفته و فقط در قسمت‌هایی که مشتریانش برای نوشتن یادگاری رویه سیاه‌رنگ دیوار را خراشیده‌اند، سفیدی چرک‌تاب آن رخ نشان داده است. چوب‌های هم‌اندازه و زردرنگ جعبه‌ها و پالت‌های وارداتی را که میخ‌های‌شان کشیده و از هم سوا شده‌اند، روی رف‌های بلندی چیده‌اند تا بی‌خط و خش و سالم بمانند. کنار هم چیدن آنها و ساخت بدنه چرخ بر عهده اوستا احمد است.

هنر و صنعت
 همان 20سال پیش که اوستا احمد تازه از افغانستان به تهران آمده بود، عیار هنرش را به حاج حمید نشان داد و حاجی خیالش آسوده است که او ساعت‌ها پای دستگاه برش با چوب‌های پالتی کلنجار می‌رود و در چفت و بست کردن الوارها دقت به خرج می‌دهد تا چرخ سست و کج‌قواره به مشتری تحویل ندهد. بتونه کردن بدنه چرخ هم تخصص اوستا احمد است و وقتی روی الوارهای صاف و ساده، رنگ و لعابی چشمنواز می‌نشاند، نوبت هنرنمایی اوستا قادر می‌رسد. اگر مشتری بخواهد که چرخ طوافی‌اش رنگ و طرحی خاص و متفاوت داشته باشد حاجی حرفش را زمین نمی‌اندازد، ولی وقتی او با لحن مهربان و پدرانه‌اش از اعجاز رنگ سرخ بدنه چرخ و گل و بته‌های ریز گوشه و کنار آن برای کشاندن مشتری به پای بساط میوه‌فروشان دوره‌گرد می‌گوید حتما مجاب می‌شوند که ابزار کارشان با چرخ‌های همکاران‌شان تفاوت چندانی نداشته باشد.

حاج حمید سختگیر است
 اوستا قادر در این چند ماهی که در کارگاه حاج حمید کار می‌کند خلق و خوی او را خوب شناخته و می‌داند اگر چرخ‌هایی که برای تعمیر از کارگاه حاجی سردرمی‌آورند، عمر چندانی نداشته باشند، او حتما  به آنها خرده می‌گیرد. اوستا قادر باید اول با دستگاه تراش لبه رینگ‌های کارکرده خودرو‌ها را ببرد و لاستیک‌های برش خورده کامیون‌ها را روی چرخ‌ها وصل کند. وقتی توپی و بلبرینگ روی سگدست سوار و چرخ روی آن پیچ و مهره شود، نوبت نگاه خریدارانه حاج حمید می‌رسد که مو را از ماست می‌کشد. اگر حاج حمید تشخیص دهد که دست‌سازه آهنی اوستا، زیر سنگینی 500کیلو بار میوه خوب تاب می‌آورد، سفارش مشتری آماده تحویل است. پاکیزه کار کردن حاج حمید باعث شده هر روز از شهرهای دور و نزدیک کشور مشتریان بسیاری داشته باشد که برای دستفروشی در بازار میوه یا تزیین جشن‌ها و مراسم‌های مختلف چرخ‌های طوافی کوچک و بزرگ پیشنهاد می‌دهند، اما در شهرهای کوهدشت، سراب، لرستان، مشکین‌شهر، تبریز، قزوین و اردبیل که دستفروشی رونق دارد، شمار مشتریان حاج حمید بیشتر است.

طوافی برکت دارد
پسران حاج حمید کار و کسب پدر را دنبال نمی‌کنند، اما کسانی که نزد او شاگردی کرده‌اند قلق‌ها و روش‌های ساخت چرخ طوافی را آموخته‌ و می‌توانند این پیشه را زنده نگه دارند. حاج حمید می‌گوید: «من مشتری‌ای دارم که30-20سال طوافی کرده و از درآمد این شغل صاحب خانه و زندگی شده، اما باز هم حاضر نیست طوافی را کنار بگذارد و می‌گوید نان طوافی برکت دارد.» مشتریانی که عید نوروز و شب چله برای خرید چرخ طوافی تزیینی گذرشان به کارگاه حاج حمید می‌افتد، برای تخفیف گرفتن چندان چانه نمی‌زنند، اما او باید به بسیاری از مشتریان چرخ‌های میوه‌فروشی خود، ندیده و نشناخته، اعتماد کند و به آنها مهلت دهد تا پس از رونق گرفتن کسب‌وکارشان حسابشان را با او تسویه کنند. قیمت چرخ‌های طوافی زینتی یک و نیم میلیون تومان و قیمت چرخ‌های میوه‌فروشی 9 تا 10 میلیون تومان است.