بازآرایی تجارت با عراق

امیر الهی- روزنامه‌نگار

 عراق یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران است. در واقع هر دو کشور حساب ویژه‌ای برای توسعه مبادلات باز کرده‌اند و می‌خواهند تا سال 1406، ارزش تجارت دوجانبه را با افزایش 100درصدی به 20میلیارد دلار برسانند، اما ایران تنها تاجر حاضر در بازار عراق نیست و برای این هدف باید با ترکیه به‌عنوان قدیمی‌ترین رقیب و حتی چین و عربستان رقابت کند.

هدف 20 میلیاردی
هدف‌گذاری 20میلیارد دلاری برای تجارت ایران و عراق موضوع جدیدی نیست. حتی در سال 1397 که عراق در واردات از ایران، از چین نیز سبقت گرفت و به بزرگ‌ترین مشتری ایران تبدیل شد، گمان می‌شد قبل از سال 1400رؤیای افزایش تجارت دوجانبه به 20میلیارد دلار محقق شود، اما تحقق این هدف فقط به خرید کالاهای ایرانی از عراق منوط نیست و باید مکانیسم‌های رقابتی در بازار عراق، نیاز این کشور به موازنه تجاری و خنثی کردن تبعات تحریم‌های ظالمانه غربی نیز مدنظر قرلر گیرد.

چرا تجارت با عراق مهم است؟
اهمیت عراق برای ایران از چند منظر مطرح است؛ اول اینکه تجارت با این کشور عمدتا توسط بازرگانان بخش خصوصی انجام می‌شود و سهم کالاهای ساخته شده و دارای ارزش‌افزوده بالا در آن زیاد است؛ به همین دلیل اهمیت تجارت با عراق، حتی از امارات که ارزش مبادلاتش با ایران به 3برابر عراق می‌رسد، بیشتر است، چراکه امارات برای ایران یک پایگاه تجاری است و بنا به شرایط تحریم جایگاه مهمی در تجارت با ایران پیدا کرده است، درحالی‌که عراق با مبادلات مستقیم و بدون واسطه به شریک استراتژیک تجارت ایران تبدیل شده است. بررسی آمارهای تجارت خارجی ایران در سال 1402 حاکی از این است که از بین 4شریک اول تجارت خارجی ایران، تراز تجاری کشور بدون نفت، با چین، امارات و ترکیه منفی و با عراق مثبت است. در حقیقت عراق بدون احتساب نفت، بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود و بخش عمده تجارت 9.8میلیارد دلاری با این کشور ربطی به نفت نداشته است. نکته دیگر اینکه سهم زیادی از تجارت با عراق، مستقیم یا غیرمستقیم به بنگاه‌های کوچک و متوسط اختصاص دارد.

رفع چالش‌های صادرات به عراق
بازار صادراتی ایران در عراق با چند تهدید جدی روبه‌روست؛ اول تحریم‌های بانکی و اقتصادی غرب و آمریکا، دوم رقیب قدرتمندی مانند ترکیه و سوم یک‌طرفه‌بودن تجارت با عراق و بی‌رغبتی آنها برای توسعه مناسبات. در مورد اول، سال‌هاست که بخش خصوصی مسیرهای ابتکاری خود را به راه انداخته، اما از اواسط سال گذشته، با دونرخی شدن ارز در عراق، تجارت ایران از مسیر صرافی‌ها با چالش افزایش قیمت تمام‌شده روبه‌رو شد. در آن زمان گرچه برخی فاتحه صادرات به عراق را خواندند، اما رایزنی در رأس دولت توانست به عبور تجار از این گردنه سخت کمک کند. مهدی ضیغمی، معاون وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت ایران در گفت‌وگو با همشهری، گفت: « از چندی پیش، مشکلاتی در بازار صادراتی ایران به‌خاطر اتفاقات ارزی عراق رخ داد که با تدابیر دولت و رایزنی‌های انجام شده به‌تدریج در حال مرتفع شدن است.»
ضیغمی تأکید کرد: « یک هیأت عالی‌رتبه با همراهی وزیر امور خارجه کشورمان طی سفر به عراق با محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر این کشور دیدار کردند و مسئله در حال حل شدن است.» برآورد ضیغمی این است که ایران بازار صادرات عراق را از دست نخواهد دارد و به‌زودی توافق جامع تجاری بین 2کشور با هدف رساندن ارزش تجارت دوجانبه به 20میلیارد دلار اجرایی خواهد شد. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت با تأکید بر اینکه ترکیه در بازار عراق رقیب ایران بوده و خواهد بود، گفت: «طبیعتا ترک‌ها تلاش خود را برای حضور قوی‌تر در بازار عراق انجام می‌دهند و ما هم برنامه‌ریزی‌های خود را بر مبنای منفعت دوجانبه اجرایی خواهیم کرد.»
در این میان، از سال گذشته، تلاش‌های فراوانی برای سرمایه‌گذاری مشترک میان بخش‌های خصوصی ایران و عراق آغاز شده که هدف آن وارد کردن تجارت ایران و عراق به جاده دوطرفه و متوازن‌سازی مبادلات 2کشور است، اتفاقی که اگر رخ دهد، می‌تواند تجارت 2کشور را حتی به بالاتر از ارقامی نظیر 20میلیارد دلار برساند.