یخ دارم! یخ بلوری دارم...
شغل: یخ‌فروشی سیار
ویژگی: یکی از کاربردی‌ترین اقلام هر خانه برای رفع تشنگی و پذیرایی از مهمانان به‌ویژه در تابستان یخ بود
«یخ دارم! یخ بلوری دارم...»؛ این گزاره آهنگین را اغلب یخ‌فروش‌های دوره‌گرد تهران قدیم در روزهای گرم سال، وقتی کوچه‌پسکوچه‌های خاکی تهران را گز می‌کردند، فریاد می‌زدند. مهرشاد کاظمی، در این‌باره می‌گوید: «یخ‌فروشی در روزگاری که هنوز خبری از یخچالهای غول‌پیکر صنعتی یا کوچک خانگی نبود، هم شغل بود و هم خدمت به خلق خدا حساب می‌شد. در آن روزها، برای خوردن یک جرعه آب خنک و گوارا، از اهل خانه گرفته تا خود یخ‌فروش، باید راه پرمشقتی را طی می‌کردند. فروشندگان دوره‌گرد یخ را از یخچال‌ها، جایی که به‌طور طبیعی یخ‌ها در آن بسته می‌شد، تهیه می‌کردند. البته آماده‌شدن یخ و رسیدن به‌دست فروشندگان دوره‌گرد برای خودش مسیر جالب و پرماجرایی داشت. یخچال‌ها چیزی شبیه به آب‌انبار بودند در عمق 15متری زمین. در همسایگی این یخچال‌ها، انباری تعبیه می‌شد که محوطه بزرگی داشت و کارگران تکه‌های یخ را در آنجا می‌ریختند. یک دیوار گلی ۶ متری هم دور این محوطه می‌چیدند که روی سقف آن طاق ضربی و کاهگلی سایه می‌انداخت تا آفتاب داغ تابستان یخ‌ها را آب نکند. آخر زمستان که انبار یخچال پر از یخ می‌شد، با کاهگل روی یخ‌ها را برای استفاده در تابستان می‌پوشاندند.» فصل گرما که از راه می‌رسید، فروشندگان دوره‌گرد راهی این یخچال‌ها می‌شدند و پس از خرید، یخ را بار چهارپایان می‌کردند. کاظمی ادامه می‌دهد:« این یخ‌ها دو نوع بودند؛ یکسری یخ‌های معمولی با قیمت ارزان‌تر که بیشتر فقرا و افراد معمولی خریداری می‌کردند و نوع دوم، یخ تمیزی بود معروف به یخ بلوری که گران‌تر بود و سهم ثروتمندان. در تهران قدیم معیرالممالک، حاجی‌‌باقر، حاجی‌آقامحمد، وزیرحاجی علی‌اکبر، حاجی‌شیخ‌رضا، حاج‌آقارضا فرزانه، حاجی‌رجب تختی (پدرجهان‌پهلوان غلامرضا تختی) و حاج حسن شمشیری از معروف‌ترین یخچال‌داران بودند تا اینکه در دهه 40نخستین کارخانه یخ‌های قالبی در حوالی سه‌راه جمهوری امروزی راه‌اندازی شد. این یخ‌ها سالم‌تر و تمیز‌تر از یخچالهای طبیعی بودند و از طرفی یخ‌فروش‌های دوره‌گرد هم کسب‌وکارشان ارتقا پیدا کرد و هرکدام صاحب دکه یخ‌فروشی در سر چهارراه‌ها شدند. با راه‌اندازی کارخانه مدرن یخ‌سازی عده‌ای هم با خودرو هر روز صبح یخ‌های آماده را با گونی‌های کنفی می‌پوشاندند و برای فروش به دکه‌داران منتقل می‌کردند.» کسب‌وکار دکه‌های یخ‌فروشی تقریباً تا دهه 70در تهران رونق داشت تا اینکه در همان سال‌ها با دستور شهرداری جمع‌آوری شدند.
