شعر آیینی؛ تلفیق نگاه دینی و هنری ایرانیان

علی سلیمی- روزنامه‌نگار

جامعه ایران سوای تفکر و تنوع قومی و نژادی همواره به‌عنوان جامعه‌ای مومن شناخته شده است؛ این گزاره البته بارها مورد اشاره بزرگانی همچون رهبر معظم انقلاب نیز قرار گرفته است. در کنار این تفکر ایدئولوژیک علاقه ایرانیان به ادبیات و هنر همواره مورد توجه بوده است. از تلفیق آن نگاه دینی و مذهبی و این علاقه ادبی و هنری خروجی‌های جذابی پدید آمده که گاه در عرصه معماری عیان شده و گاه در حوزه شعر آیینی. در ادامه به سه اثر جالب توجه در حوزه شعر آیینی پرداخته‌ایم.

منظومه گنجینه الاسرار

کتاب«منظومه گنجینه الاسرار» اثر عمان سامانی، دربردارنده یکی از بهترین و تأثیرگذارترین اشعار مذهبی در وصف امام حسین(ع) و حادثه عاشورا است. این اثر شامل سروده‌های شاعر مشهور عصر ناصرالدین‌شاه، میرزا نورالله بن میرزا عبدالله بن عبدالوهاب چهارمحالی ملقب به تاج‌الشعرا و معروف به عمان سامانی و مجموعه‌ای از مرثیه‌ها و سوگ‌نامه‌ها با درونمایه‌ای غمناک از توصیف مظلومیت شهدای حادثه کربلا است. کتاب گنجینه الاسرار به‌دلیل نوع و شیوه بیانش توانسته به خوبی محتوایی عرفانی را انتقال دهد و مفاهیم بزرگ واقعه کربلا را با روایتی عاشقانه به‌طور محسوس و ملموس به نمایش بگذارد. عمان سامانی قالب وقوع را برای سرودن و سخن گفتن از واقعه عاشورا برگزیده است. گنجینه عمان که شامل 831 بیت می‌شود را می‌توان یک سفرنامه هم دانست؛ سفرنامه‌ای که گزارشگرِ حرکت عارفانه و روحانی قافله یاران امام حسین(ع) در مسیر شهادت است. عمان سامانی در  نیمه دوم سده13 و اوایل سده14 هجری می‌زیست. از دیگر آثار او می‌توان به معراج‌نامه مخزن‌الدرر اشاره کرد. او گنجینه الاسرار را با الهام از اثر زبده‌الاسرار صفی و با همان سبک و وزن نگاشته است. عمان را باید بدون شک یکی از شاعران تمام‌عیار ولایی به شمار آورد.

نخل میثم

کتاب «نخل میثم» اثر استاد غلامرضا سازگار (میثم) مجموعه اشعار آیینی این شاعر اهل‌بیت(ع) است که تا‌کنون مجلدهای متعددی از این مجموعه چاپ و منتشر شده است. سالیان زیادی است که ستایشگران اهل‌بیت(ع) از اشعار و به نوعی کلمات حاج غلامرضا سازگار استفاده می‌کنند و برای همین اغلب اشعار منتشر شده در مجلدهای مختلف نخل میثم برای علاقه‌مندان به شعر آیینی آشناست. در بخشی از جلد پنجم این مجموعه کتاب‌های آیینی می‌خوانیم: «الهی این من، این جرم و خطایم / رهم دادی، مکن دیگر رهایم / بگیر از من مرا، اما نه از خود / بسوز اما مساز از خود جدایم / تو را گم کرده‌ام و خود گشته‌ام گم / صدایم کن، صدایم کن، صدایم / به من گفتند از اول عبد«هو»باش / چه باید کرد من عبد هوایم / تو آن ربی که با عبدت رفیقی / من آن خارم که با گل، آشنایم / گنه کردم، نکردم شرم از تو / نمی‌دانم کجا رفته حیایم؟ / خجالت می‌کشیدم باز گردم / تو گفتی بازهم سویت بیایم / نبودم عبد تا عبدم بخوانی / نگویم بنده‌ام، گویم گدایم / سیه رویم، مگر از لطف و رحمت / بشویی با غبار کربلایم / از آن برخود نهادم نام «میثم» / که بخشی بر علی مرتضایم»

گوشواره عرش

کتاب «گوشواره عرش» مجموعه اشعار آیینی علی موسوی گرمارودی است که از 16سالگی و سرودن نخستین شعر وی در مدح امام علی(ع) تا تازه‌ترین سروده هایش در این حوزه شعری را شامل می‌شود. ترتیب فصل‌بندی شعرهای این کتاب از شعرهای توحیدی آغاز شده، سپس با سرودن اشعار نبوی و اهل‌بیت مکرم ایشان پی گرفته می‌شود. همچنین در ذیل شعرهای مربوط به هریک از معصومین (علیهم السلام)، شعرها و سروده‌هایی نیز درباره اصحاب و یاران و اشخاص مربوط به آن امام همام هم آورده شده است. در کتاب گوشواره عرش، مجموعه کامل شعرهای آیینی، ترکیب بند عاشورایی «آغاز روشنایی آینه» هم برای دسترسی راحت مخاطب و علاقه‌مندان به اشعار این شاعر برجسته آورده شده است. در یکی از اشعار این کتاب می‌خوانیم: «...راستی، آیا علی از جنس ماست؟ / در شگفتم عمق این دریا کجاست / چون ز وی باید سخن آغاز کرد؟ / چون توان این راز حق را باز کرد؟ / عمق ما تا سطح خواهش‌های دل / او فراتر از حدود آب و گِل / ما حدود خویش را گم کرده ایم / چون مگس در خود تراکم کرده ایم» کتاب گوشواره عرش؛ مجموعه کامل شعرهای آیینی، سروده سیدعلی موسوی گرمارودی در انتشارات سوره مهر منتشر شده است.