مرکز تهران‌پژوهی همشهری
نخستین سالن تئاتر تهران کجا بود؟
مهرشاد کاظمی؛ تهران‌پژوه
پیشینه اجرای نمایش در تهران سابقه چند صد ساله دارد و می‌توان از نخستین آثار تمدنی شهر تهران، ساخت تکیه یعنی محل اجرای نمایش مذهبی در زمان صفویه را نام برد. در این مکان، نمایش تعزیه در شرح شهادت امام‌حسین(ع) و یارانش اجرا می‌شد. اوج اجرای این نمایش‌ها در دوره ناصری با ساخت تکیه دولت همراه بود. از دیگر نمایش‌هایی که در کوچه‌پس‌کوچه‌های تهران قدیم برگزار می‌شد، می‌توان از اجرای نمایش‌های شاد، معروف به روحوضی نام برد. همچنین اجرای نمایش‌های عروسکی خیمه‌شب‌بازی مورد توجه اقشار مختلف مردم قرار می‌گرفت اما تحول اساسی در نمایش مدرن یا تئاتر با سفر ناصرالدین شاه به اروپا و بازدید از تئاترهای آنجا آغاز و باعث شد چندی بعد این هنر در تهران رواج پیدا کند.
نخستین سالن تئاتر تهران در سال۱۸۸۹ میلادی (۱۲۶۷هـ . ش) در کنار مدرسه دارالفنون در خیابان ناصر خسرو ساخته شد. سون هدین، مستشرق سوئدی که به نمایندگی از سوی پادشاه آن کشور برای اهدای مدال صرافیم به ناصرالدین شاه در این سال به تهران آمده بود، در شرح این سالن در سفرنامه خود آورده است: «این سالن براساس طرح و مدل اروپایی ساخته شده است، تئاتر چندان بزرگی نیست، اما بسیار باسلیقه ساخته شده و سالن آن گنجایش ۳۰۰تماشاچی را دارد. در دو طرف سالن اصلی، ۱۴ جایگاه مخصوص وجود دارند و یک جایگاه بزرگ که مخصوص شاه است. میرزاعلی‌اکبرخان، مدیر این تئاتر است و همزمان نقاشی صحنه‌های تئاتر را نیز بر عهده دارد. او هنرهای دراماتیک را به هنرپیشه‌های ایرانی آموزش می‌دهد.»
این مستشرق سوئدی با اشاره به تعداد زیاد تماشاگران در ادامه نوشته است: «گاهی، هم شاه و نیز مقامات ایرانی برای دیدن تئاتر به اینجا می‌آیند. در طول تابستان هم تعداد تماشاگران کاهش نمی‌یابد و تعدادشان به اندازه فصل بهار است. عزیزالسلطان ملیجک هم برای تماشا زیاد به اینجا می‌آید. حتی بازیگران مجبور می‌شوند برای جلب رضایت ملیجک شاه یک نمایشنامه را چندین بار اجرا کنند.»
در این تئاتر که در زمستان ١٨٩٠-۱۸۸۹ ساخته شده ابتدا تئاترها به زبان‌های فرانسه و ارمنی اجرا می‌شدند که از طرف عموم مردم استقبالی از آنها نمی‌شد. بعد شاه متوجه موضوع شد و دستور داد که نمایشنامه‌ها به زبان فارسی اجرا شوند.
در ابتدا برخی مخالف ایجاد این سالن تئاتر بودند که با پرداخت مبالغی به مخالفان، موافقت آنها را جلب کردند و به آنها اطمینان دادند که ایجاد تئاتر برای رفاه حال عموم است. در نتیجه، آنها از مخالفت خود با تئاتر دست برداشتند.
بعد از انقلاب مشروطه، گروه تئاتر فرهنگ در عما رت مسعودیه به اجرای نمایش پرداختند و کمی بعد هنر تئاتر به خیابان لاله‌زار راه یافت و این خیابان مرکز تئاتر تهران شد. مکان‌هایی همچون هتل فاروس یا گراند هتل، محل اجرای اولیه هنرمندان این رشته محسوب می‌شد.
