بازنشستگی عقب افتاد

احمد میرخدایی- روزنامه‌نگار

براساس مصوبه جدید، سابقه مورد نیاز برای بازنشستگی مردان از 30 به 35سال و برای زنان از 25سال به 30سال افزایش خواهد یافت و حداقل سن بازنشستگی نیز به‌تدریج برای مردان به 62سال و برای زنان به 55سال افزایش پیدا می‌کند. البته شاغلان درصورت احراز شرط سابقه، فارغ از اینکه چند سال داشته باشند، می‌توانند بازنشسته شوند.

منتقدان: نتیجه تجمیع سال‌ها سوءمدیریت است
صندوق‌های بازنشستگی با سرمایه‌گذاری حق بیمه دریافتی از افراد تحت پوشش خود در حوزه‌های سودده و بازار سهام، منابع مورد نیاز برای ادای تعهدات در آینده را تضمین می‌کنند، اما در ایران به‌واسطه تجمیع سال‌ها سوءمدیریت و اشتباهات سیاستی در این صندوق‌ها، جدای از اینکه بخش عمده حق بیمه دریافتی صرف پرداخت تعهدات جاری می‌شود، بخش سرمایه‌گذاری صندوق‌ها هم به‌دلیل رد دیون دولت با بنگاه‌های زیان‌ده، بی‌کفایتی مدیران و فساد، با حاشیه سود بسیار ناچیز همراه است.
مزید بر این مسائل، کاهش ورودی شاغل جدید به صندوق‌ها و افزایش تعداد مستمری‌بگیران، چالش بزرگی است که ناترازی منابع و مصارف صندوق‌ها را آشکارتر می‌کند. افزایش سن بازنشستگی، یکی از سیاست‌هایی است که برای کنترل این وضعیت قابل اجراست؛ اما در ایران، با توجه به اینکه منبع و منشأ بحران امروز صندوق‌ها، سیاست‌های اشتباه دولت‌ها، رهاشدگی و مدیریت رانتی صندوق‌ها و... بوده است، منتقدان افزایش سن بازنشستگی انتظار دارند قبل از اجرای قانون جدید، کاستی‌های موجود صندوق‌ها اصلاح شود، در غیر این صورت، رشد درآمد صندوق‌ها با افزایش سن بازنشستگی، در همان مسیری تلف خواهد شد که در طول سال‌های متمادی، صندوق‌ها را دچار بحران کرده است.

افزایش سن بازنشستگی به صندوق‌ها کمک می‌کند؟
یکی از دلایلی که شاغلان اعم از کارمند و کارگر، با افزایش سن بازنشستگی موافق نیستند، این است که با اجرای این قانون باید هزینه بیشتری پرداخت کنند و در قبال این هزینه اضافه، هیچ‌چیزی عایدشان نخواهد شد؛ به‌خصوص که شاغلان هیچ نقشی در شکل‌گیری بحران صندوق‌ها نداشته‌اند.
  تجربه نشان داده است که بحرانی‌بودن یا نبودن صندوق‌ها، تأثیری روی رفتار مالی آنها نداشته و وابستگی به بودجه دولتی منجر به انقباض هزینه‌های آنها نشده است.
سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا با این شیوه هزینه‌کردن صندوق‌ها، می‌توان به رفع ناترازی آنها از محل افزایش سن بازنشستگی و رشد درآمد صندوق‌ها امیدوار بود یا نه؟

روند صندوق‌های بازنشستگی چگونه باید باشد؟
صندوق بیمه در ازای دریافت حق بیمه در دوره اشتغال، جبران بخشی از هزینه‌های مربوط به بیماری، بیکاری، ازکارافتادگی و... را متقبل می‌شود و پس از اتمام دوره بیمه‌پردازی شاغل نیز‌ پرداخت مستمری به او را عهده‌دار می‌شود. براساس این تعریف، باید حق بیمه‌های دریافتی در سال‌هایی که شاغل هزینه کمتری به صندوق تحمیل می‌کند، صرف سرمایه‌گذاری‌های سود‌ده شود تا در زمان افزایش بار تعهدات مالی، قدرت ایفای تکالیف وجود داشته باشد. در ایران، با وجود عمر حدود 70ساله صندوق بیمه تأمین اجتماعی، این فرایند به‌درستی انجام نشده است؛ به‌گونه‌ای که در شرایط فعلی، صندوق تأمین اجتماعی 70درصد از منابع خود را از محل دریافت حق بیمه، 12درصد از محل سرمایه‌گذاری و فروش دارایی و 17درصد را از محل تعهدات دولت تأمین می‌کند. براساس آمارها، این صندوق که در دوره میانسالی قرار دارد، قادر به جبران تعهدات فعلی خود از محل سرمایه‌گذاری حق بیمه اعضای خود نیست و دیگر صندوق‌ها وضعیت به‌مراتب بدتری را تجربه می‌کنند.
براساس آمارهای رسمی، در صندوق کارکنان فولاد، فقط 3درصد از منابع موردنیاز از محل حق بیمه تأمین شده، 21درصد از محل سرمایه‌گذاری و فروش دارایی و حدود 76درصد باقیمانده از محل کمک‌های دولت تأمین می‌شود. در صندوق بازنشستگی کشوری نیز فقط 19درصد از منابع از محل حق بیمه، 38درصد از محل تعهدات دولت و 31درصد باقیمانده از محل کمک دولت تأمین می‌شود.

دورنمای بازنشستگی شاغلان  با قانون جدید
براساس متن نهایی مصوبه مجلس که چندبار با اظهارنظر رئیس و نمایندگان مجلس از آن ابهام‌زدایی شد، شاغلان فعلی و آتی اقتصاد ایران مأموریت دارند برای جبران ناترازی مالی صندوق‌های بازنشستگی، از چند‌ماه تا چند سال، حق بیمه بیشتری بپردازند.
براساس مصوبه مجلس، بیمه‌پردازان به ازای هر سالی که تا زمان بازنشستگی آنها باقی‌مانده، باید مقدار بیشتری خدمت کنند و در فاصله دورتری بازنشسته شوند. براساس این مصوبه:
  بیمه‌پردازانی که 28 تا 30سال سابقه خدمت دارند، مشمول این مصوبه نیستند و طبق روال فعلی، در 2سال پیش‌رو بازنشسته می‌شوند.
 بیمه‌پردازانی که 25 تا 28سال سابقه خدمت دارند به ازای هرسال باقیمانده تا بازنشستگی، باید 2‌ماه اضافه کار کنند.
 بیمه‌پردازانی که 20 تا 25سال سابقه خدمت دارند، به‌ازای هرسال باقیمانده تا بازنشستگی، باید 3‌ماه اضافه کار کنند.
 بیمه‌پردازانی که 10 تا 20سال سابقه خدمت دارند، به ازای هرسال باقیمانده تا بازنشستگی، باید 4‌ماه اضافه کار کنند.
 بیمه‌پردازانی که تا 10سال سابقه خدمت دارند، به ازای هرسال باقیمانده تا بازنشستگی، باید 5‌ماه اضافه کار کنند. حداکثر میزان افزایش سابقه اجباری مربوط به نیروهای تازه‌وارد بازار کار است که باید 60‌ ماه بیشتر حق بیمه بپردازند.
 ایثارگران و مشمولان قوانین سخت و زیان‌آور مشمول قوانین خاص خود هستند و هرگونه افزایش زمان خدمت براساس همان قوانین انجام خواهد شد.

بیمه‌پردازانی که تا 10سال سابقه خدمت دارند، به ازای هرسال باقیمانده تا بازنشستگی، باید 5‌ماه اضافه کار کنند. حداکثر میزان افزایش سابقه اجباری مربوط به نیروهای تازه‌وارد بازار کار است که باید 60‌ ماه بیشتر حق بیمه بپردازند.