هر فیلمی فیلم آموزشی نیست

نصیبه سلیمانی

جشنواره فیلم رشد قدیمی‌ترین و در عین حال بی‌سروصداترین جشنواره فیلم کشور است؛ البته جشنواره‌ای که هم فیلمساز و هم مخاطب دانش‌آموز دارد باید بیشتر از اینها در میان دانش‌آموزان شناخته‌شده باشد و لبریز از شور و شیطنت و استعداد بچه‌ها.
طبیعتا هرچه جشنواره‌ای شناخته‌شده‌تر باشد، اولا رغبت و انگیزه بیشتری برای شرکت در آن، چه به‌عنوان فیلمساز و چه به‌عنوان تماشاگر، وجود دارد و ثانیا آثار بهتر و جذاب‌تری به‌دست جشنواره خواهد رسید.
 فیلمسازان سعی می‌کنند ایده‌های بهتر و خلاقانه‌تری برای آثارشان پیدا کنند و در نتیجه اهداف علمی، آموزشی و تربیتی جشنواره هم به‌صورت عملی در جامعه هدفش محقق می‌شود. جشنواره فیلم رشد صرفا جشنواره‌ای سینمایی  نیست.
 همین که بانی آن وزارت آموزش و پرورش است، نه مثلا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یعنی اینکه این جشنواره نهایتا باید بر جامعه دانش‌آموزی و همین‎طور معلمان و کارکنان آموزش و پرورش که در تماس مستقیم با بچه‌ها و خانواده‌هایشان هستند، اثرگذاری تربیتی و آموزشی داشته باشد.
پنجاه و سومین دوره این جشنواره از 3تا 6دی برگزار می‌شود و دبیری آن بر عهده حسین عبادتی است که سؤالاتی را از او درباره این جشنواره پرسیده‌ایم.


 جشنواره فیلم رشد چه جور جشنواره‌ای است و در آن چه نوع فیلم‌هایی به نمایش در‌می‌آید؟
جشنواره فیلم رشد، به‌عنوان قدیمی‌ترین جشنواره ایران، سال ۱۳۴۲ به‌عنوان «جشنواره فیلم‌های آموزنده» شروع به‌کار کرد و رویکرد اصلی آن سیاستگذاری در حوزه فیلم‌های متناسب با حوزه تعلیم و تربیت است. در رویکرد ما، فیلم به‌عنوان یک رسانه آموزشی و تربیتی می‌تواند مکمل مناسبی برای محتوای برنامه درسی باشد.
 فیلم‌هایی که به این جشنواره راه پیدا می‌کنند معمولا جنبه‌های آموزشی و تربیتی پررنگ‌تری دارند. ممکن است فیلمی در گونه اجتماعی هم ساخته شده باشد اما متناسب با این جشنواره نباشد. اما در همین گونه اجتماعی نیز فیلم‌های داستانی و مستندی در این دوره و ادوار قبل حضور داشته‌اند که مناسب معلمان یا کارکنان ستادی آموزش و پرورش بوده‌اند. به هر نحو آنچه در قوانین جشنواره در مورد پذیرش آثار آمده صراحتا بیان می‌دارد که این جشنواره، صرفا ‌جشنواره‌ای موضوعی نیست و هر فیلمی که بتواند کمکی به فرایند آموزشی و تربیتی داشته باشد مخاطب این جشنواره است.
 جشنواره رشد دقیقا چه فیلمی را آموزشی می‌داند؟ به هر حال هر فیلمی در بطن خودش چیزی را به مخاطبش آموزش می‌دهد.
همانطور که اشاره کردید هر فیلمی پیامی همراه خود دارد. گاهی اوقات این اشتباه پیش می‌آید که فیلم آموزشی را با فیلم‌های تدریسی اشتباه می‌گیرند. فیلم آموزشی از منظر جشنواره‌ رشد هرگونه فیلمی است که حاوی مطالب آموزنده و تربیتی باشد. مهم است که این آموزش و محتوای تربیتی مبتنی بر اسناد بالادستی و همسو با اهداف آموزش و پرورش باشد؛یعنی به ساحت‌های شش‌گانه تربیتی توجه کرده باشد. این مهم است که فیلم علاوه بر برخوردار‌بودن از ساختار و تکنیک متناسب، محتوای درخوری هم داشته باشد. پس فیلم‌هایی که صرفا در موضوع سرگرمی صرف، یا ترس و هیجان و یا حتی درام کار شده‌اند اما به‌دنبال انتقال مفهومی نیستند که بتوان از آن به‌عنوان یک الگوی اخلاقی (با هر نوع رویکرد) یا زیستی یاد کرد، عملا نمی‌توانند پسوند آموزشی را همراه داشته باشند.
 چرا با وجود ۵۳ دوره برگزاری و قدمت ۶۰ ساله‌، جشنواره رشد در میان مخاطب عام شناخته‌شده نیست، درحالی‌که از ظرفیت مدارس و دانش‌آموزان برخوردار است؟
 این جشنواره در سال‌های متمادی که برگزار شده، نشیب و فرازهای بسیاری داشته است. شناخته شده ‌بودن جشنواره رشد بین اهالی هنر و سینما برکسی پوشیده نیست، اما از منظر مخاطب عمومی و حتی معلم و دانش‌آموز،این ناشناخته‌بودن محسوس‌تر است. این در حالی است که سالانه این جشنواره در اکران‌های استانی خود با نمایش فیلم‌های منتخب در شهرستان‌ها و استان‌های مختلف هم گامی در راستای توسعه عدالت آموزشی ‌بر می‌دارد و هم سالانه به ترویج اهداف و معرفی جشنواره می‌پردازد.
توجه ناکافی به بعد رسانه‌ای، رویکرد غیراقتصادی، عدم‌ارتباط با حوزه آکادمیک مرتبط، فقدان آرشیو مناسب و در دسترس عموم و نهایتا فعالیت منقطع و عدم‌تداول فعالیت مؤثر دبیرخانه در طول سال از عوامل اصلی این وضعیت است. البته نمی‌توان از کمبودهای مالی چشم‌پوشی کرد که شاید اگر طی این سال‌ها این مشکل نبود، برخی از موانع یادشده حل می‌شد.
 چه کسانی در این جشنواره شرکت می‌کنند و به آن فیلم می‌فرستند؟
 همانطور که از عنوان جشنواره پیداست این جشنواره‌ در حوزه بین‌الملل اجرا می‌شود. تمامی فیلمسازان ایرانی و خارجی می‌توانند در این جشنواره شرکت کنند. در سال‌های اخیر بخش ملی نیز به این‌جشنواره اضافه شده است. بخش ملی اختصاصا به فرهنگیان و دانش‌آموزان فیلمساز می‌پردازد. دانش‌آموزان فیلمسازی‌ که در مقطع متوسطه دوم تحصیل می‌کنند اگر آثاری مرتبط با جشنواره داشته باشند می‌توانند در فراخوان جشنواره شرکت کنند.
 کم‌سن‌ترین شرکت‌کننده جشنواره چند ساله بوده؟
 با توجه به قوانین جشنواره حداقل سن شرکت‌کنندگان برای دانش‌آموزان دوره دوم متوسطه است که بازه سنی‌شان تقریبا از ۱۵ سال به بالاست. البته امسال یک دانش‌آموز پایه ششم ابتدایی 3 اثر برای جشنواره ارسال کرده بود که به‌رغم مغایرت با آیین‌نامه جشنواره (که به همین دلیل در بخش داوری امکان حضور نداشت) به‌طور جداگانه و با نظر دبیر در اختتامیه از او قدردانی خواهد شد.
 به‌عنوان دبیر جشنواره، فیلمی که در کودکی از نظر آموزشی روی شما اثر گذاشته چه فیلمی بوده؟
پویانمایی «بچه‌های مدرسه والت» را خیلی دوست داشتم. هنوز هم هروقت و هرجا تکرار شود دوباره می‌بینم. اما «چوبین»، «بچه‌های کوه آلپ»، «بل و سباستین»، «بینوایان»، «حنا دختری در مزرعه»، «خانواده دکتر ارنست»، «مهاجران» و «هایدی» هم برایم آموزنده، دلنشین و خاطره‌انگیز بود.
 چه فیلمی را برای آموزش فرزند خودتان انتخاب می‌کنید؟
«پاندای کونگ‌فو‌کار» را بارها با دخترم نگاه کردیم؛ هم سه‌گانه سینمایی‌اش و هم سریالش را. به‌نظرم موفق‌ترین کار حوزه کودک و نوجوان 2دهه گذشته بوده. پویانمایی «روح» (سول) هم کار خوبی بود. «مجموعه پهلوانان» از کارهای تولیدی داخل هم واقعا ارزشمند است و من هم با دخترم به تماشایش نشسته‌ایم.
 بزرگ‌ترین نقطه قوت و نقطه ضعف جشنواره رشد از دید شما چیست؟
2 نکته ارزشمند در دوره اخیر به‌نظرم برجسته بود؛ اول اینکه در حوزه هیأت انتخاب و هیأت داوران از خوش‌نام‌ترین و زبده‌ترین افراد بهره‌بردیم که بنا به تأیید صاحب‌نظران تقریبا قوی‌ترین تیم چند دوره اخیر بوده است همچنین بهره‌گیری از افراد باتجربه در حوزه مدیریت برنامه‌ریزی و رسانه. در عین حال به‌عنوان نقطه مثبت دوم ما سعی کردیم از ظرفیت دانشجوـ‌معلمان در اجرا بهره بگیریم؛ یعنی شور و انگیزه جوانی در کنار تجربه و کاربلدی پیشکسوتان.
اما نقطه ضعف که زیاد داریم! طبیعتا منتقدان باید به آن بپردازند. اما دیر شروع‌کردن فرایند جشنواره و زمان نامناسب اکران‌ها و اختتامیه مهم‌ترین آن بود. ما مجبور شدیم فعالیت‌های 6‌ ماه را در یک‌ماه فشرده کنیم و این از کیفیت کار ما کاست.
 این دوره از جشنواره چه ویژگی مهمی دارد؟
در حوزه بین‌الملل گستردگی خوبی داشتیم. دریافت 3هزار و 700اثر از 128کشور دنیا به‌نظرم یک رکورد است. با توجه به وقایع فلسطین اشغالی، بخش جایزه ویژه دانش‌آموزی این دوره به موضوع دفاع از حقوق کودکان با محوریت حمایت از کودکان غزه اختصاص پیدا کرده. در واقع ما جایزه ویژه این دوره را به بهترین اثر در بیان ظلم وارد شده به کودکان غزه اختصاص دادیم.