گزارش
هزارتوی بی‌نتیجه مبارزه با موادمخدر
کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری از اولویت‌های مبارزه، پیشگیری و درمان اعتیاد در کشور می‌گویند
مهدیه تقوی راد |خبرنگار:
امروز، روز جهانی مبارزه با موادمخدر است. یکی از شعارهای اجتماعی و فرهنگی که از ابتدای انقلاب اسلامی مسئولان کشور در سطوح مختلف همیشه بر آن تأکید داشته‌اند؛ مبارزه با موادمخدر و پیشگیری از آن بوده است. کسانی که دهه 60و سریال‌های آن روزها را به یاد دارند حتما سریال «آینه عبرت» را از یاد نبرده‌اند؛ سریالی که برای نخستین بار به‌صورت بی‌پرده اعتیاد را در تلویزیون به نمایش گذاشت. از آن روزها حالا سال‌ها گذشته است و همچنان هم مبارزه با موادمخدر و پیشگیری از اعتیاد یکی از اولویت‌های اجتماعی کشور به‌شمار می‌رود و در این راه در طول 40سال گذشته بیش از 4هزار نفر شهید و 12هزار نفر مجروح شده‌اند. اما در این بین سؤال اصلی این است که چقدر در مبارزه با موادمخدر موفق بوده‌ایم؟ براساس آمار رسمی ستاد مبارزه با موادمخدر در طول 3 دهه گذشته همیشه بر جمعیت معتادان کشور افزوده شده و هم‌اکنون نیز 2میلیون و 800هزار معتاد در کشور زندگی می‌کنند. علاوه براین اشاره به این نکته ضروری است که در طول چند دهه گذشته بارها قوانین متعددی در راستای مبارزه با موادمخدر تصویب یا اصلاح شده که نشان‌دهنده دیدگاه‌های مختلف در حوزه مبارزه با موادمخدر است. در دوره‌ای سیاستگذاری در این حوزه بیشتر بر مجازات‌های بازدارنده و اعدام قاچاقچیان موادمخدر استوار بوده است و دوره‌ای دیگر بر فرهنگسازی و.... اما با همه اینها همچنان باید گفت که مبارزه با موادمخدر یکی از اولویت‌های اصلی در مباحث آسیب‌های اجتماعی در کشور است تا جایی که در جلسات بررسی وضعیت آسیب‌های اجتماعی که با حضور مقامات عالی کشور و در حضور مقام معظم رهبری هم تشکیل می‌شود؛ بارها بر کنترل و ریشه کنی آن تأکید شده است و به دستور رهبر معظم انقلاب مبارزه با موادمخدر جزو 5اولویت نخست حل آسیب‌های اجتماعی درنظر گرفته شده است. همزمان با روز جهانی مبارزه با موادمخدر، در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی دلایل عدم‌موفقیت در پیشگیری از اعتیاد با وجود تلاش در این راه پرداخته‌ایم.
حمایت‌های اجتماعی از معتادان مغفول مانده
رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه ما درخصوص مبارزه با موادمخدر در دهه‌های گذشته کم کار نکرده‌ایم اما حجم مشکلات در این حوزه بسیار زیاد است، گفت: طی 10سال گذشته حجم تولید تریاک در افغانستان 200تن در سال بوده و براساس برآورد سازمان ملل حجم تولید تریاک در این کشور در سال‌جاری 9هزار تن خواهد بود و توجه داشته باشید که این کشور با ایران مرزهای بسیار طولانی دارد. فرید براتی سده با اشاره به اینکه در هیچ کشور دنیا همانند کشور ما 7هزار مرکز درمان سرپایی موادمخدر و 2هزار کمپ ترک اعتیاد وجود ندارد، گفت: ما باید سیاستگذاری‌های کلان روشن و شفاف در مقابل مصرف‌کننده، معتاد و... داشته باشیم اما به‌رغم سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در این‌باره در این خصوص کاری نکرده‌ایم و هنوز هم قانون مبارزه با موادمخدر کشورمان ابهامات زیادی دارد. مثلا از یک طرف می‌گوییم معتادان برای درمان اعتیادشان به مراکز درمان مراجعه کنند از طرف دیگر اعلام می‌کنیم اگر معتادی در ملأ عام باشد دستگیر می‌شود که این تناقض باید یک جایی حل و فصل شود. به گفته او افزایش اعتیاد در همه جای دنیا وجود دارد و درمان اعتیاد سخت است برای همین می‌گوییم پیشگیری مقدم بر درمان اعتیاد است. وی گفت: «باید کاری کنیم تا فردی به سمت اعتیاد نرود چرا که درصورت معتاد شدن برگشت آن فرد به سلامتی بسیار مشکل است.» براتی سده با اشاره به نقایصی که در مراکز درمان اعتیاد وجود دارد و باعث می‌شود افراد معتاد بعد از درمان باز به مصرف برگردند، گفت: اصلی‌ترین نقصی که باعث می‌شود بعد از درمان در مراکز سرپایی و اقامتی فرد دوباره معتاد شود این است که بازتوانی روانی اجتماعی در این مراکز مغفول مانده است. در کمپ، بعد از آن و بعد از گرفتن دارو باید روانشناس و مددکار همراه و در کنار فرد معتاد باشد و راه‌های بازگشت دوباره اعتیاد به او آموزش داده شود و به خانواده وی نیز نحوه برخورد با فرد بهبودیافته را آموزش دهند. اما ما در کشورمان به‌رغم مقابله با موادمخدر، حمایت از خانواده فرد معتاد، اشتغال فرد بهبود یافته و سایر حمایت‌های اجتماعی را درنظر نداریم و فقط به موضوع کمپ و درمان پرداخته‌ایم و طبیعی است که بعد از ترک، دوباره افراد به سمت اعتیاد کشیده شوند، در این شرایط چگونه انتظار داریم آمار معتادان در کشور پایین بیاید.» وی با اشاره به پروتکل درمان با متادون در وزارت بهداشت نیز گفت: در همه جای دنیا یکی از بخش‌های مهم متادون درمانی حضور روانشناس و مددکار با فرد متادون گیرنده است تا هم این ماده را درست مصرف کند و هم در زندگی با متادون به سمت زندگی سالم‌تر برود اما در پروتکل وزارت بهداشت تنها دو صفحه به این موضوع اختصاص داده شده که براساس آن اگر مراکز درمانی تمایل داشتند می‌توانند از مددکار و روانشناس استفاده کنند و الزامی به حضور این افراد در مراکز متادون درمانی نیست؛ ضمن اینکه این پروتکل از 16سال قبل تاکنون تغییری نداشته است.
برنامه‌های ما در حوزه درمان و پیشگیری اعتیاد فراگیر نبوده است
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به اینکه موادمخدر در دنیا گردش مالی خوبی دارد، گفت: مافیای موادمخدر برای کسب این سود هنگفت هیچگاه از کنار این موضوع به آسانی نمی‌گذرد. سیدحسن موسوی چلک در گفت‌وگو با همشهری گفت: همسایه بودن کشورمان با دو قطب مهم تولید موادمخدر و ارزان بودن ترانزیت موادمخدر از مرزهای کشورمان برای انتقال به سایر کشورها باعث شده تا باوجود هزینه‌های بسیار نیروی انسانی، اقتصادی و... نتوانیم پیشگیری‌های لازم را داشته باشیم. البته چند هزار شهید در راه مبارزه با موادمخدر نشان‌دهنده این موضوع است که ما در کشورمان برای مقابله با قاچاق موادمخدر و روانگردان کوتاهی نداشته‌ایم و هزینه‌های زیادی را به این امر اختصاص داده‌ایم.»
او با بیان اینکه قاچاق موادمخدر و افزایش اعتیاد در کشور مسئله امنیت کشور و خانواده‌های ایرانی را تحت‌الشعاع قرار داده است، می‌گوید: «براساس آمارها بیشترین فراوانی طلاق‌ها در کشورمان و همچنین بخشی از آسیب‌های اجتماعی دیگر به موادمخدر وابسته است.» رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران با بیان اینکه در سال‌های اخیر موادمخدر از سنتی به صنعتی تغییر پیدا کرده است، یادآور شد: در موادمخدر صنعتی در یک فضای کوچک قابل تهیه است و احتیاج ندارد تا از آن طرف مرزها وارد کشورمان شود، مصرف و حمل آن آسان‌تر شده و عوارض ظاهری کمتری دارد و همین موضوع نیز به افزایش تعداد معتادان در کشور دامن زده است.»
به گفته چلک، ایران بیشتر از آنکه در موضوع پیشگیری از اعتیاد کار کرده باشد تمرکز اصلی خود را روی مقابله با موادمخدر گذاشته است.
وی ادامه داد: «الان سند جامع پیشگیری از اعتیاد را داریم اما چقدر برای آن منابع پیش‌بینی شده است. ما در کشورمان به پیشگیری چندان اعتقادی نداریم درحالی‌که می‌توانیم از ظرفیت‌های مدارس، دانشگاه‌ها و محیط‌های آموزشی کوچک بهره بگیریم که کمتر تاکنون به آن پرداخته‌ایم.»
موسوی چلک با بیان اینکه برنامه‌های ما در حوزه درمان و پیشگیری فراگیر نبوده و جامعیت نداشته است، گفت: «متأسفانه اثر بخشی برنامه‌های مقابله و مبارزه با اعتیاد سنجیده نمی‌شود. نباید انتظار داشته باشیم با برگزاری 2ساعت کلاس آموزش پیشگیری در این راه موفق باشیم. این کلاس‌ها باید برای مخاطبان مختلف در گروه‌های سنی متنوع جذابیت داشته باشد و محتوای آن برای افراد قابل فهم باشد و به تغییر نگرش و کنش مردم در این زمینه کمک کند. اما اگر به موضوع موادمخدر به‌صورت جزیره‌ای نگاه شود، محکوم به شکست است.»
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی با بیان اینکه اگر جامعه دارای نشاط و مهربانی اجتماعی باشد افراد، کمتر جذب اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی دیگر می‌شوند، افزود: «مافیای موادمخدر دو دهه جلوتر از برنامه‌های ما کار می‌کند و برنامه‌های فعلی ما نمی‌تواند کارآمدی لازم را در مقابل آنها داشته باشد مگر اینکه رویکرد آینده نگری داشته باشیم. این در حالی است که در چهل سال گذشته تلاش‌ها اغلب در موضوع موادمخدر کارهای انتظامی، امنیتی و قضایی بوده و تنها در چند سال اخیر به مسئله اجتماعی موادمخدر توجه شده است. حوزه موادمخدر پیچیده‌تر از چیزی است که ما از آن شناخت داریم و پولشویی در موادمخدر از مهم‌ترین منابع درآمدی در این حوزه است. پایین آمدن سن اعتیاد به موادمخدر، وابستگی به این مواد را بیشتر و تأثیر‌گذاری و طول مدت مداخلات درمانی را بیشتر کرده است.»
او درخصوص ترک اعتیاد و موفقیت در این مسیر هم یادآور شد: تعداد زیادی از افرادی که در حوزه موادمخدر فعالیت می‌کنند اعتقاد دارند که نمی‌توان به ترک واقعی رسید درحالی‌که در دنیا ترک واقعی اعتیاد استراتژی اول نیست بلکه کاهش آسیب به‌عنوان نخستین استراتژی در موضوع موادمخدر مطرح است. به گفته موسوی چلک ما در کشورمان باید همه ظرفیت‌ها را به سمت پیشگیری اجتماعی ببریم، چرا که اعتیاد یک اختلال ناشناخته و پیچیده است و به همین دلیل هیچ کشوری در درمان قطعی اعتیاد موفق نبوده و به‌طور مقطعی آن را کنترل کرده است. مقابله با اعتیاد نیز در هیچ کدام از کشورهای دنیا به‌طور صددرصد موفق نبوده چرا که موادمخدر سومین اقتصاد پر سود دنیاست.
