نخستین گردهمایی علیه گرد و غبار سیستان

محمود مولایی- روزنامه‌نگار

برای نخستین‌بار ستاد ملی مقابله با گردوغبار در سیستان و بلوچستان برگزار شد. 15جلسه پیشین این ستاد در تهران تشکیل شده بود، اما به‌دلیل اینکه منطقه سیستان در شمال سیستان‌وبلوچستان بحرانی‌ترین کانون گردوغبار کشور محسوب می‌شود، مقابله با این پدیده در استان در اولویت قرار دارد. به همین بهانه، سه‌شنبه 9آبان علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور با حضور در بخش شمالی سیستان و بلوچستان از تالاب خشکیده هامون که به‌دلیل نداشتن حقابه از سمت افغانستان‌ مهم‌ترین عامل بروز ریزگرد در این استان محسوب می‌شود و سد جریکه واقع در شهرستان زهک بازدید و در نشست ستاد ملی مقابله با گردوغبار در سیستان و بلوچستان شرکت کرد.

یک جلسه حیاتی برای سیستان‌وبلوچستان
فرماندار شهرستان زابل با اشاره به همزمانی سفر علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به سیستان‌وبلوچستان و بالا رفتن شاخص آلودگی هوای سیستان به بیش از عدد500 به همشهری گفت:‌ «آلودگی هوا، وضعیت نامناسب استان را بهتر نشان می‌داد. بعد از بازدید از تالاب خشک هامون و مشاهده وضعیت آلودگی به‌دلیل ریزگرد بود که تصمیم گرفته شد نخستین جلسه ستاد مقابله با گردوغبار در سیستان و بلوچستان برگزار شود.» علیرضا ملاشاهی توضیح داد که ساعتی بعد از بازدید رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور از برخی مناطق استان سیستان و بلوچستان، جلسه ستاد ملی مقابله با گردوغبار در ساختمان فرمانداری ویژه شهرستان زابل برگزار شد و در این جلسه عباسعلی نوبخت، رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، محمد کرمی، استاندار سیستان و بلوچستان، نمایندگان سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی و نمایندگان دستگاه‌های ذیربط به ریاست علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست حضور داشتند.او که خود از حاضران در این نشست بود، یکی از موضوعات مهم جلسه را سیاستگذاری برای مقابله با ریزگردها از سر منشأ آن دانست و اینکه چطور می‌توان مخاطرات کمتری در منطقه داشت.ملاشاهی همچنین ازپیگیری حقابه سیستان برای آبیاری دشت سیستان و تالاب هامون خبر داد و گفت: «البته بخشی از این منشأ گردوغبار داخلی است و بخش دیگر آن خارجی. اگر تالاب هامون و دشت سیستان آبگیری شوند، معضل گردوغبار تا حد زیادی کاهش پیدا خواهد کرد.»

مسئله تالاب هامون
بروز خشکسالی، قطع آب رودخانه هیرمند و خشک شدن تالاب بین‌المللی هامون خاصیت فرسایش بادهای ۱۲۰روزه سیستان را افزایش داده است؛ بادهای ۱۲۰روزه در گذشته از نیمه خرداد تا نیمه مهر می‌وزیدند و با عبور از هامون پرآب، هوای مطبوعی را برای منطقه به ارمغان می‌آوردند، اما در 2دهه گذشته منشأ گردوغبار شده‌اند و خشکسالی موجب شده به جای 120روز تا 220روز ادامه یابند. به همین دلیل است که تامین حقابه هامون و آب‌گیری دشت سیستان بخش زیادی از مشکل گردوغبار پیش آمده در منطقه را رفع خواهد کرد.معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست هم در جریان سفر خود به سیستان‌وبلوچستان و بازدید از دریاچه هامون گفت: «با توجه به وضعیتی که مردم سیستان و بلوچستان به‌ویژه شهرستان‌های زابل، هامون، هیرمند، زهک و نیمروز دارند رئیس‌جمهوری بر بازدید و بررسی از نزدیک مسائل و مشکلات تأکید دارند تا جلسات مورد نیاز میدانی تشکیل و تدابیر و اعتبارات لازم اندیشیده شود.»
 علی سلاجقه که در این سفر از سد جریک هم بازدید کرد، با بیان اینکه مرطوب‌سازی دریاچه هامون در دستور کار دولت سیزدهم قرار دارد، ادامه داد: «مرطوب‌سازی‌ دریاچه هامون در نشست‌های هیأت‌های کارشناسی که اعزام می‌شوند مطرح و با همکاری و هماهنگی استاندار سیستان و بلوچستان اجرایی خواهد شد.»به‌گفته رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور، چاه نیمه‌های سیستان وضعیت مناسبی ندارد، اما دولت تمهیداتی اندیشیده و جایگزین‌هایی برای شرایط اضطراری وجود دارد.

چرا سلاجقه به سیستان‌ رفت؟
رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور پیش از این یک‌بار به سیستان و بلوچستان سفر کرده بود و این بار برای اجرای مصوبات سفر قبلی خود ازجمله مرطوب‌سازی تالاب هامون، مقابله با کانون‌های بحرانی گردوغبار با استفاده از ظرفیت آب‌های داخلی، طرح‌های آبخیزداری حوضه‌های آبی مشرف به هامون، تدوین برنامه چرای دام‌ها، اخراج شترهای بدون شناسنامه از منطقه، پیگیری حقابه زیست‌محیطی تالاب هامون و پیگیری امکان تخصیص حقابه زیست‌محیطی به تالاب از طرح انتقال آب دریای عمان در این استان حضور یافت. این سفر اما به‌دلیل تشکیل ستاد ملی مقابله با گردوغبار و به‌طور خاص پرداختن به این معضل، متفاوت از دفعات قبلی بود. مشاور رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست و دبیر ستاد ملی گردوغبار کشور در حاشیه همایش ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار کشور در منطقه سیستان اعلام کرد: «با توجه به اینکه منشأ آلودگی هوا و افزایش حجم ریزگردها در سیستان کانون خارجی دارد این ستاد در تلاش است با تدوین برنامه‌های برون‌مرزی در کنار اقدامات داخلی به کاهش این مخاطرات کمک کند.» علی‌محمد طهماسبی گفت: «بادهای موسمی ۱۲۰روزه سیستان از گذشته‌های دور بین ۱۲۰ تا ۱۳۰ روز به‌طول می‌انجامید اما اکنون با بروز خشکسالی‌های ۲دهه گذشته به درازا می‌کشد به‌طوری که این بادها علاوه بر فرسایش خاک در منطقه سیستان، مشکلات و معضلات متعددی را برای مردم به‌وجود آورده است.» او تأکید کرد: «این ستاد درصدد است با اجرای برنامه‌های برون‌مرزی در کنار اقدامات داخلی و ملزم کردن دستگاه‌ها به کاهش مخاطرات این منطقه کمک کند، زیرا سیستان بحرانی‌ترین کانون گردوغبار کشور به شمار می‌رود که از وضعیت بدی برخوردار است. کانون‌های گردوغبار در کشور شناسایی و برنامه‌های هدفمندی نیز برای مقابله با آن تدوین شده اما این اقدامات فرامنطقه‌ای زمانبر و نیازمند تعامل همه بخش‌هاست.»

درباره ریزگردهای سیستان‌وبلوچستان چه می‌دانیم؟
بیش از 2دهه خشکسالی، ندادن حقابه هیرمند، خشکی دریاچه هامون و سوءمدیریت، شرایطی را در سیستان رقم‌زده که بیش از 100هزار نفر از جمعیت 500هزار نفری آن طی این سال‌ها مهاجرت کرده‌اند. بیش از 10هزار خانوار فقط در یک سال گذشته وطن خود را ترک‌ کرده‌اند و حالا آمارها نشان می‌دهد از جمع 1032روستای سیستان، 203روستا خالی از سکنه هستند. حالا تالاب هامون با 382هزار هکتار مساحت در کنار 150هزار هکتار اراضی کشاورزی که به‌دلیل نبود آب امکان کشت ندارند به کانون ریزگرد تبدیل شده‌اند و به مرور تاسیسات و بناهای موجود زیر شن و گردوغبار دفن می‌شوند. رنج مردم سیستان، رنج امروز و دیروز نیست و آنطور که محلی‌ها می‌گویند روند آن، از سال1377 آغاز شده‌است.



مکث
نتیجه جلسه ستاد ملی گردوغبار
محمدرضا علیمرادی مدیر اداره کل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان در پایان جلسه ستاد ملی گردوغبار توضیحاتی درباره نتایج جلسه به همشهری داد. او توضیح داد که مصوبات ستاد ملی مقابله با گردوغبار به‌زودی اعلام می‌شود و نتایج مثبت آن را خواهیم دید. به‌گفته علیمرادی، در 2‌ماه آینده با اجرای مصوبات، تغییرات را در سیستان و بلوچستان مشاهده خواهیم کرد.