پروانه بندپی- روزنامه‌نگار
به‌گفته روانشناسان، دلایل افسردگی فصلی پاییزی متعدد و البته تا حدی نامشخص است اما شناخته‌شده‌ترین علت آن «کمبود نور خورشید» است؛ به‌علت کوتاه شدن روزها. کمبود نور خورشید باعث می‌شود تا تولید ملاتونین در مغز مختل شود. ملاتونین، هورمونی است که ساعت بدن و الگوهای خواب و ساعت‌های بیولوژیکی انسان را تنظیم می‌کند. ملاتونین در روزهای کوتاه فصل پاییز و زمستان ممکن است زودتر یا کمی دیرتر از حد معمول همیشه ترشح شود. این تغییر در روند ترشح ملاتونین، نقش مؤثری در افسردگی‌های فصلی دارد.
دکتر مطهره شریفی، روانشناس به همشهری می‌گوید:« دلایل افسردگی پاییزی ممکن است در هر فردی متنوع باشد. از تغییر فصل و کاهش نور خورشید و تغییرات بیولوژیکی و تغییر زمان خواب گرفته تا کمبود ویتامین دی و کاهش فعالیت‌های فیزیکی و فاکتورهای ژنتیک و محل سکونت در بروز و تشدید این اختلال اثرگذارند.»
این روانشناس درباره اینکه افسردگی پاییزی با چه علائمی خود را نشان می‌دهد، می‌گوید: «این موضوع هم در افراد مختلف، متفاوت است اما مهم‌ترین علائم آن غم و اندوه، بی‌حوصلگی و خستگی، بی‌خوابی یا بدخوابی، دلشوره و اضطراب شدید، پرخوری و افزایش وزن، تمایل به تنهایی، مشکل در تمرکز، اختلال شدید در تصمیم‌گیری‌ها، کاهش میل جنسی، پرخاشگری و کاهش آستانه خشم هستند.»
تحقیقات نشان داده افرادی که در مناطق سردسیر و در عرض جغرافیایی بالاتر زندگی می‌کنند، به این دلیل که کمتر در معرض نور خورشید هستند، به احتمال بیشتری دچار اختلال افسردگی پاییزی می‌شوند.
شریفی در این رابطه به همشهری می‌گوید: «افسردگی پاییزی به‌طور عمومی در مناطقی با زمستان‌های طولانی و کم‌نور بیشتر دیده می‌شود. در واقع تغییرات در نور و هوا می‌تواند تأثیر مستقیمی بر ساعت‌های بیولوژیکی و میزان ملاتونین افراد داشته باشد. البته این بدان معنا نیست که مثلا در شهر سردسیری مثل تبریز یا اردبیل، همه مردم دچار افسردگی پاییزی می‌شوند.»
در مقابلِ کسانی که پاییز به‌شدت حال آنها را دگرگون کرده و سطح انرژی شان را پایین می‌آورد و فعالیت‌های روزانه آنها را مختل می‌کند، برخی افراد نیز هستند که عاشق پاییزند. این افراد بدون احساس خستگی، فعالیت‌های روزانه خود را انجام می‌دهند و بالاترین انرژی را دارند و همیشه می‌خندند و خوشحالند.
شریفی در رابطه با این افراد توضیح می‌دهد: «ببینید، درست است که مثلا تغییر در ترشح ملاتونین و تغییر ساعت خواب در فصل پاییز ممکن است در بدن همه افراد رخ بدهد، اما این تغییرات در همه افراد به یک شکل و یکسان نیست. بدن خیلی از افراد به راحتی با فصل جدید تطبیق پیدا می‌کند و الگوی خواب آنها مثلا با تغییر فصل، دستخوش تغییر نمی‌شود.»
این روانشناس ادامه می‌دهد: «تجربه افراد در فصل پاییز به عوامل فردی و تجربیات آنها هم بستگی دارد و لزوما به تغییرات بیولوژیک که در این فصل رخ می‌دهد، محدود نمی‌شود. به‌عنوان مثال، خیلی از افراد، ذاتا نگاه مثبتی به فصل پاییز دارند و به‌طور ذهنی برای آن آماده و مدام منتظر یک خبر خوش هستند. گویا هوای پاییز به آنها نوید خبرهای خوش می‌دهد؛ تا این حد نگاه مثبتی به این فصل دارند. این نوع نگاه می‌تواند منجر به تجربه شادی و سرخوشی در این فصل شود. البته این افراد قطعا به افسردگی زمینه ای دچار نیستند و ممکن است اختلال روانی خاصی نداشته باشند. برای همین، پاییز با وجود در برداشتن تمام عوامل و دلایل افسردگی، برای آنها خوشایند است.»
خیلی از مردم تصور می‌کنند که تنها افرادی که دچار افسردگی زمینه ای هستند، دچار افسردگی پاییزی می‌شوند یا افراد برونگرا دچار این اختلال نمی‌شوند. اما دکتر شریفی این ابهام را برطرف می‌کند و می‌گوید: «افسردگی پاییزی بیشتر یک واکنش موقت به تغییرات فصلی و نور خورشید است و ممکن است در افراد مختلف، ازجمله افراد برونگرا و حتی افرادی که زمینه افسردگی قبلی ندارند، رخ دهد.»
این روانشناس می‌گوید: «تغییرات در نور، ساعت‌های بیولوژیکی و عوامل زمینه ای می‌توانند افراد برونگرا را هم به افسردگی پاییزی حساس کنند. این امکان وجود دارد که افرادی که به‌طور عمومی حال روحی خوبی دارند و افسردگی
زمینه ای هم ندارند، در فصل‌هایی مثل پاییز با تغییرات نور و هوا مواجه شوند و احساساتی مثل غم و افسردگی را تجربه کنند. بنابراین افراد برونگرا هم ممکن است دچار غم پاییزی شوند. اتفاقا برونگراها به‌دلیل ویژگی‌های تعریف‌شده برای برونگرایی راحت‌تر دچار این غم می‌شوند. اگرچه این تجربه برای هر فرد متفاوت است.»
شریفی می‌گوید: «این را هم اضافه کنم که افسردگی پاییزی و افسردگی زمینه‌ای 2وضعیت مختلف هستند. افسردگی پاییزی معمولا به تغییرات موسمی و نور خورشید در فصل پاییز مرتبط است و بیشتر به‌عنوان یک واکنش موقت مشاهده می‌شود. به‌عبارت بهتر، افسردگی پاییزی بیشتر ریشه در تغییرات فصلی دارد و ضرورتا ربطی به یک اختلال زمینه ای ندارد. چون افسردگی زمینه‌ای به‌عنوان یک اختلال روانی مزمن تشخیص داده می‌شود که معمولا در طول سال - یعنی بیشتر از یک فصل خاص - ادامه دارد.»
متن کامل این مطلب را در همشهری آنلاین بخوانید.
چرا بعضی‌ها افسردگی پاییزی می‌گیرند؟
در همینه زمینه :
نکته روز
تماشای گزارش
نکته روز
