گپ
بومگردی در روستای 11نفره
گفت‌وگو با بانوی کرمانی که با راه‌اندازی اقامتگاه «بن‌میمند» در روستای صخره‌ای، رتبه برتر کشوری را کسب کرد
راحله عبدالحسینی- روزنامه‌نگار
چراغ اول اتاق بومگردی را که روشن کرد، همه‌گیری کرونا آغاز شد و همه برنامه‌هایش تعطیل. برای از سر گرفتن فعالیت‌هایش روزشماری می‌کرد، اما دلسرد نشد. «فهیمه عباسی»، بانوی اهل کرمان است که به تازگی در نخستین همایش ملی آموزشی- تجربی خانه‌های بومگردی ایران توانسته رتبه برتر کشوری را از آن خود کند.
اقامتگاه بومگردی او در روستای «میمند» کرمان، شاخصه‌های منحصربه‌فردی دارد که گردشگران را مجذوب خود کرده است. هرچند نام روستای صخره‌ای میمند را به سبب جهانی شدن، پیش از این شنیده بودیم، اما فرصت گردشگری روستایی، کاشت سبزی، سفالگری، تماشای صنایع دستی و همچنین گردشگری خوراک، ضمن حفاظت از بافت صخره‌ای و دیدنی روستا، تجربه‌ای است که او برای گردشگران رقم می‌زند.
قبل از صحبت از روستای میمند و علاقه شما به راه‌اندازی اقامتگاه بومگردی، کنجکاو هستیم تا درباره اهدای تابلوی عکس روستا به معاون وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور بیشتر بدانیم. ماجرای قابی شکسته با 2 چسب زخم روی آن چیست؟
این تابلو که عکسی از نمای کلی روستا را نشان می‌دهد، در واقع نمادی است که می‌گوید روستا به توجه ویژه نیاز دارد. روستا به مرهم احتیاج دارد.
ولی روستای میمند که تیر1394 ثبت جهانی شد و این نشان می‌دهد به بافت صخره‌ای و ویژگی‌های خاص روستا توجه ویژه شده است.
ببینید پویایی و زندگی در روستا به ساکنانش وابسته است؛ به افرادی که سکونت دائمی دارند، کشاورزی و دامداری می‌کنند و باغ دارند. زیبایی هر روستا به زنان و مردانی است که با لباس محلی در کوچه‌‌باغ‌ها و پس‌کوچه‌های روستا رفت‌وآمد می‌کنند. به موسپیدکرده‌هایی که صدای عصایشان شنیده می‌شود. به بوی نان تازه که از خانه‌ها می‌آید. وقتی در روستای میمند فقط 11نفر زندگی می‌کنند که آنها هم سن و سالی دارند، یعنی روستا به توجه نیاز دارد. چون واقعا دارد از سکنه خالی می‌شود. روستای خالی از سکنه هم روستای بی‌رونقی است. حال ثبت جهانی شده باشد یا نشده باشد.
شما برای پویایی روستا چه پیشنهادی دارید؟ یعنی راهکاری که بتواند جوان‌ترها را به روستایشان بازگرداند.
حرف اول و آخر را اشتغال‌زایی می‌زند. جوانان باید بتوانند منبع درآمدی و کاری داشته باشند تا دلگرم شوند و در روستا بمانند. همین راه‌اندازی بومگردی یا توسعه گردشگری روستا با ویژگی‌هایی خاص راهی برای گردش اقتصاد و درآمدزایی است که من هم در این راه قدم گذاشتم، اما کافی نیست. فقط نمی‌شود به امید گردشگر باشیم و به جوانان بگوییم در روستا بمانند، زیرا گردشگری هم برای خودش فصلی دارد؛ مثلا روستای میمند بیشتر در بهار و پاییز گردشگر دارد. با این حال گردشگری اتفاقی است که غیرمستقیم برای روستاییان شغل ایجاد می‌کند؛ از صنایع دستی بگیر تا آشپزی، تهیه خوراک محلی و گیاهان دارویی و بسیاری موارد دیگر.
فکر اقامتگاه گردشگری چطور در ذهن شما شکل گرفت؟
من و «محسن امینی»، همسرم، سال1397 به فکر راه‌اندازی اقامتگاه افتادیم. من خیلی به این رشته علاقه داشتم. هرچند کارشناس تربیت بدنی هستم و سال‌ها هم مربی جودو بودم به طوری که شاگردانم حالا خودشان مربی شده‌اند، اما دلمشغولی من گردشگری و بومگردی بود. دوست داشتم از این طریق با افراد بیشتری ارتباط بگیرم و تعامل کنم. ساکن شهر بابک هستم، اما روستای میمند را برای راه‌اندازی اقامتگاه بومگردی انتخاب کردم. با گذراندن دوره مدیریت اقامتگاه بومگردی دیگر مطمئن شدم که باید در این مسیر قدم بردارم.
چند باری در گپ و گفت‌مان از خاص بودن روستای میمند صحبت به میان آمد؛ روستایی صخره‌ای که سرپناه‌ها با سنگ و آجر ساخته نشده و در دل هر صخره به‌وجود آمده. با توجه به اینکه این روستا ثبت جهانی هم شده و نمی‌شود در بافت آن خللی ایجاد کرد، اقامتگاه را چطور راه‌اندازی کردید؟
سنگ بنای اول اقامتگاه را با یک اتاق اجاره‌ای به پا کردم. ساختار روستا هم اینگونه است که قدیمی‌ها توده‌های صخره را برداشتند و یک سرپناه یا یک اتاق درست کردند. اینجا اندازه اتاق‌ها هم فرق می‌کند. برای اتاق‌ها، تاقچه در اندازه‌های گوناگون، جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و...کنده شده است. همین، ویژگی خاص روستاست. دمای اتاق‌ها در فصل گرم چند درجه خنک‌تر و در فصل سرد گرم‌تر است. مردم میمند در سال 3بار کوچ می‌کردند. 4ماه اول به ده می‌رفتند، 4ماه دوم به دشت کوچ می‌کردند و 4ماه سوم در روستا می‌ماندند. در واقع مردم روستا، زمستان‌نشین بودند. اتاق‌های بومگردی هم درست به سبک روستا، با فاصله و در شیب و ارتفاع متفاوت از هم است. فضای روستا برای گردشگران زندگی در زمان غارنشینی را تداعی می‌کند؛ اتاق‌هایی در دل صخره که یکی نشمین است و دیگری آشپرخانه. خود گردشگران انتخاب می‌کنند که اتاق‌شان چه ارتفاعی باشد.
آیا حفظ بافت روستا استفاده از تجهیزات مدرن را هم محدود کرده است؟
یکی از شاخص‌های برتر شناخته‌شدن این بومگردی این است که به حفظ محیط‌زیست اهمیت می‌دهد؛ به‌عنوان مثال، چون در بافت روستا هیچ ملاتی به‌کار نرفته و خانه‌سازی در واقع در دل صخره ایجاد شده، تمیز نگه‌داشتن اتاق‌ها هم باید سنتی باشد. همه اتاق‌ها با جارو دستی تمیز می‌شوند چون جاروبرقی باعث می‌شود سنگ صخره‌ها به آهستگی در طول زمان شکل طبیعی خود را از دست بدهند.
و همچنان باید داخل اتاق‌ها را دوداندود کنید؟
حتما. ببینید چون بافت روستا صخره‌ای است و اتاق‌ها شبیه غار هستند، بعد از بارش نم‌زده می‌شوند. از همان زمان و سکونت نخستین روستاییان، اتاق‌ها دوداندود می‌شده یا به‌عبارتی با دود عایق می‌شده‌اند. الان هم همینطور است. وسط اتاق باید آتشی روشن شود و چوب سوزانده شود. البته در قدیم به‌دلیل پخت غذا و گرمایش با آتش اتاق‌ها دوده می‌گرفته. این معماری خاص باعث می‌شود آب باران به اتاق‌ها نفوذ نکند و از آبراه خودش خارج شود.
کشاورزی هم با توجه به اینکه ریشه گیاهان ممکن است به بافت صخره‌ای روستا آسیب بزند، در روستا انجام نمی‌شود. شما چطور کشاورزی را در کنار بومگردی برای گردشگران قرار داده‌اید؟
کشت و کار اطراف روستا به فاصله کمی انجام می‌شود. همانطور که گفتید در این روستا کسی اجازه کشاورزی ندارد، اما در اطراف روستا می‌شود گیاهانی را که ریشه عمیق ندارند، کاشت. مثل گوجه فرنگی، بادمجان، نعنا، ریحان و سبزیجاتی از این دست. هم برای استفاده از آشپزخانه اقامتگاه انجام می‌شود و هم گردشگران در زمین کشاورزی گشتی می‌زنند و تجربه‌ای کسب می‌کنند.
گردشگری خوراک با توجه به تنوع غذاهای محلی کرمان در بومگردی شما چقدر با استقبال مخاطبان روبه‌رو شده است؟
غذاهای بومی روستای میمند کم نیستند، از «قورمه» گرفته تا «اسپار» که نوعی ماست محلی است. نان محلی «کرنون» که به‌عنوان آثار ناملموس ثبت شده هم در اقامتگاه طبخ می‌شود؛ نانی شبیه نان سنگک و با مزه‌ای متفاوت‌تر و شکلی ضخیم‌تر. گردشگران هم می‌توانند خودشان در کنار نانوا نان بپزند، چون آنها هم غذاهای محلی را دوست دارند و هم همکاری برای پخت غذای محلی را. راستش وقتی سرمان خیلی شلوغ می‌شود، خواهر و خواهرزاده‌ها و برادر همسرم و خلاصه فامیل برای کمک و پذیرایی از مهمانان می‌آیند. در تلاش هستیم تا با کسب تأییدیه و مجوزهای لازم در روستا نانوایی نان «کرنون» (نان محلی) بزنیم. چند نفری هم مشغول کار خواهند شد.
پازل گردشگری با سوغات و صنایع‌‌دستی کامل می‌شود. در این حوزه چه ایده‌ای داشته‌اید؟
«شهر بابک» مهم‌ترین قطب تولید سنگ‌های قیمتی در کرمان به‌خصوص فیروزه است. 3هنرمند در یکی از اتاق‌های بومگردی یا همان کارگاه صنایع دستی مشغول تهیه زیورآلات با فیروزه هستند که گردشگران، هم می‌توانند خرید کنند و هم در کنار آنان راه و رسم کار را ببینند. از ظرف‌های فیروزه‌کوبی و دیگر آثار فیروزه هم استقبال می‌شود. در اتاقی دیگر کارگاه سفال دایر است. هنرمندانی هم به‌صورت سنتی مشغول سفالگری هستند. نمدمالی و ترکه‌بافی هم از صنایع دستی مخصوص روستاست که ترکه‌بافی با چوب درخت بادام کوهی انجام می‌شود و انواع سبد و زنبیل بافته می‌شود. پیشنهاد دادم که یکی از خانه‌های قدیمی روستا به موزه دائمی صنایع دستی تبدیل شود؛ موضوعی که حمایت ویژه مسئولان را می‌طلبد.
مکث
قدم زدن در روستای 3هزارساله
روستای تاریخی میمند کرمان با وسعت ۴۲۰کیلومترمربع، یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین روستاهای کشور است که لقب «دست‌کند» را یدک می‌کشد. معماری دست‌کند، معماری بوم‌کند یا بوکن در نقاط مختلف جهان دیده می‌شود. برخی از دست‌کنند‌ها در دل صخره‌ها و کوه‌ها ایجاد شده‌اند و کاربری آنها مسکونی، آرامگاهی، نیایشگاهی و دفاعی است. اینگونه از دست‌کند‌ها توسط انسان و با ابزارهای ساده و ابتدایی ساخته شده‌اند یا حاصل فعل و انفعالات زمین‌شناختی هستند؛ مثل روستای میمند در کرمان، روستای کندوان در تبریز، گور دخمه‌های نقش رستم در استان فارس، نیایشگاه صخره‌های قیزقاپان در سلیمانیه و خندق‌های سنگی شهر تاریخی ابرکوه. برخی دیگر از دست‌کند‌ها زیرزمینی هستند که زیر زمین شهرها و روستاهایی با عملکرد دفاعی احداث می‌کردند و تا بیرون شهر نیز ادامه می‌یافتند و هنگام حمله دشمنان مورد استفاده قرار می‌گرفتند؛ مثل شهر زیرزمینی نوش‌آباد در کاشان. قدمت روستای میمند به حدود 3 هزار سال قبل می‌رسد و در سال۱۳۹۴ به‌عنوان نوزدهمین اثر جهانی ایران در میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسید. میمند همچنین به عنوان هفتمین منظر فرهنگی - طبیعی و تاریخی در جهان در سال۱۳۸۴ نخستین جایزه جهانی «ملینا مرکوری» را به دست آورد.
در همینه زمینه :