مقابله با بدعهدی طالبان

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

یک‌ماه مانده به پایان سال آبی، مذاکره بر سر حقابه ایران از آب‌های مرزی با کشور افغانستان همچنان بدون نتیجه مانده است. در آخرین اظهارنظر، یک مقام ارشد سیاسی حکومت طالبان مدعی شد که «مسئله آب با ایران به جای جنگ، با خوشحالی زیاد با تفاهم حل شده است. این مثال سیاست و تعامل خوبمان با جهان است.»
این اظهارات در حالی مطرح شده است که اخیرا هیأت فنی جمهوری اسلامی ایران برای بازدید از شرایط آبی رود هیرمند و سدهای کجکی و کمالخان با هدف راستی‌آزمایی ادعای طالبان مبنی بر نبود آب کافی در این سدها برای سرازیر شدن به‌سوی ایران، به افغانستان رفت، اما طالبان حاضر نشد امکان بازدید از سدهای کمالخان و کجکی را برای هیأت ایرانی فراهم کند. یکی از مفاد معاهده این است که هر زمان طرف ایرانی نسبت به آمارها و ارقام برای رهاسازی آب تردید داشت با تشکیل جلسه‌های کمیساران آب به آن رسیدگی شود.
ایران اکنون طرح جدیدی را برای مقابله با نقشه تازه طالبان که با هدف اعمال فشار و خالی کردن سیستان‌وبلوچستان از ساکنان اصلی طراحی شده است به اجرا درآورده و در گام نخست به‌منظور تامین آب شرب ساکنان این منطقه 115چاه در نقاط مختلف سیستان‌وبلوچستان حفر می‌کند. عدم‌تامین حقابه از هیرمند از سوی طالبان در سال آبی گذشته، نه‌تنها نیاز زیستی تالاب‌های ایرانی هامون را با چالش مواجه کرد، بلکه آب شرب شهرستان‌های اطراف هامون را نیز که وابستگی صد‌درصدی به آب رودخانه هیرمند دارند با چالش اساسی مواجه کرد. دولت سیزدهم حالا برای جبران تامین حقابه پرداخت نشده هامون از هیرمند، 3پروژه کوتاه‌مدت (حفر 115چاه)، میان‌مدت(برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی شرق زاهدان) و بلندمدت (انتقال آب از دریای عمان و اکتشاف آب ژرف) دارد. با وجود تبعات زیست‌محیطی برخی از آنها مانند حفر تعداد قابل ملاحظه‌ای چاه نیمه‌عمیق، تامین آب شرب برای مردم منطقه و جلوگیری از مهاجرت آنها بسیار حیاتی است.

از هر راهی باید آب شرب سیستان‌وبلوچستان را تأمین کرد
علیرضا شریعت، دبیرکل فدراسیون صنعت آب ایران: نخستین تبعات ‌تامین نشدن آب برای مردم سیستان‌وبلوچستان، خالی شدن منطقه از جمعیتی است که حضورشان در شرق کشور مثل حضور سربازی است که از مرزهای کشور حفاظت می‌کند. مرزنشینان پیشانی نظام و سنگربانان مناطق مرزی هستند. در شرایطی که همسایه چشم طمع به اراضی کشور دارد و بر تعهدات بین‌المللی و وعده‌های خود پایبند نیست، نگه‌داشتن مرزنشینان و حمایت از آنها بسیار اهمیت دارد. در چنین شرایطی توسعه نباید بر آب‌های مرزی استوار باشد. راه‌حل حفر چاه‌ با عمق 600 تا 700متری در حد تامین آب با تانکر به روستا‌هاست. مسئله آب در سیستان‌وبلوچستان محدود به آب شرب نمی‌شود و باید برای معیشت مردم هم کاری انجام داد. هم‌اکنون اهالی خراسان جنوبی، زمین‌هایشان را به کشاورزان و دامداران سیستان‌وبلوچستانی به 3برابر قیمت می‌فروشند و سیستان‌وبلوچستانی‌‌ها، خانه‌هایشان را به اتباع افغانستانی می‌فروشند؛ چون در نبود آب، امکان زیست برایشان فراهم نیست. این رویه در درازمدت مشکل امنیتی ایجاد خواهد کرد.
دولت هر هزینه‌ای برای منطقه سیستان‌وبلوچستان انجام دهد در زمره حفاظت از امنیت مرزهاست که اهمیتی به‌مراتب بیشتر دارد. دولت به هر طریقی که ممکن است باید آب را به مردم منطقه برساند و به فکر تامین آب منطقه از طریق حقابه قانونی ایران از هیرمند باشد. از سوی دیگر بارش‌های این منطقه از کشور وابسته به پدیده مونسون است که به‌دلیل تغییر اقلیم ریتم آن به کلی تغییر کرده و سال آینده نیز نمی‌توان انتظار بارش زیاد را در منطقه داشت. انتقال آب از دریای عمان هم عوارض هیدرولوژیکی خود را دارد. هم‌اکنون از هر 3لیتر آب دریا یک لیتر قابل استحصال و بقیه کریستال‌های نمک است و برگرداندن آن به دریا اکوسیستم‌های آبی را با چالش مواجه می‌کند؛ ضمن اینکه شیرین‌سازی آب دریا و انتقال آن برای هر مترمکعب 1.6یورو هزینه دارد؛ درحالی‌که هر مترمکعب آب را دولت 1200تومان می‌فروشد. تفاوت قیمت آب را دولت به‌صورت موقت می‌تواند برای سیستان‌وبلوچستان تامین و مردم را به‌سمت سازگاری با کم‌آبی هدایت کند.

کشاورزی و محیط‌زیست چشم‌ انتظار حقابه هیرمند
عیسی بزرگ‌زاده، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان منابع آب و تلفیق بودجه: 2نیاز آبی حقابه کشاورزی و محیط‌زیست، الزاما باید از حقابه جمهوری اسلامی ایران و مردم منطقه از رودخانه هیرمند تامین شود. پروژه‌های دولت برای تامین آب شرب هیچ‌گاه بدیل حقابه نیست. حقابه باید از راه دیپلماتیک تامین شود. پروژه‌های سه‌گانه برای تامین آب شرب و صنعت و خدمات است. برای نگه‌داشتن مردم منطقه و تامین معاششان در سازمان برنامه و بودجه کشور فکر‌هایی شده است. فرایند مذاکره بر سر حقابه با طالبان همچنان برقرار است و تصمیم گرفته شده که نتایج مذاکره را به‌صورت متمرکز وزارت امور خارجه اعلام کند.