شوربختی کرخه

قاسم آل‌کثیر- خبرنگار همشهری، اهواز

حوضه کرخه سومین سال خشکسالی پیاپی را سپری می‌کند؛ درحالی‌که 6شهرستان‌ کرخه، شوش، اهواز، حمیدیه، هویزه و دشت‌آزادگان ۲۰۰هزار هکتار اراضی کشاورزی، کشت‌های دائم، 40هزار رأس گاومیش و حقابه تالاب هورالعظیم در این حوضه محاسبه می‌شود. خوزستان به‌جز حوضه کرخه، 3حوضه‌ مهم دیگر در اطراف سدها دارد؛ زنجیره کارون، دز و مارون که آمارها نشان می‌دهد وضعیت خوبی دارند و تنها حوزه بحرانی، همین کرخه است. هرچند تابستان از نیمه گذشته و کشت تابستانه هم در این حوضه ممنوع است، اما کم‌آبی هنوز هم به‌ویژه در پایین‌دست نگرانی‌‌هایی را ایجاد کرده است. کم‌آبی در این حوضه به جامعه‌ کشاورزی آسیب‌ زده است، دامداران را با مصایب زیادی مواجه کرده و تأثیر منفی بر زیست‌بوم منطقه گذاشته و موجب شده کارشناسان بارها زنگ خطر را به صدا درآورند. از سوی دیگر، هرچه دبی آب کمتر باشد، کیفیت آب نیز پایین می‌آید و شوری بالا می‌رود‌ و زمین‌های کشاورزی و محصولات‌شان از این شوری بیشتر از کم‌آبی آسیب می‌بیند و در نهایت در پایین‌دست منطقه، هورالعظیم هم به‌حق طبیعی‌اش نمی‌رسد.

حفظ وضعیت موجود
تورج نوروزی، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی خوزستان پیش از این در گفت‌وگو با همشهری از ممنوعیت کشت شلتوک و برنج و همچنین محدودیت کشت به میزان 40هزار هکتار محصولات کم‌آب‌بر خبر داده و اعلام کرده بود که قرار است آب برای حفظ کشت‌های دائم رهاسازی شود. استاندار خوزستان به‌تازگی نیز از رهاسازی 2مرحله‌ آب در حوضه سدهای کرخه و مارون خبر داده که البته این رهاسازی از نظر کارشناسان فقط حافظ وضعیت موجود است و بهبودی را حاصل نمی‌کند. آنطور که علی‌اکبر حسینی‌محراب اعلام کرده قرار است تا پایان سال آبی جاری یک یا 2مرحله دیگر رهاسازی آب در حوضه سد کرخه و سد مارون انجام شود و آب به تالاب‌های هورالعظیم و شادگان برسد. او در نشست شورای هماهنگی مدیریت بحران استان که با حضور مدیران عضو این شورا و ویدئوکنفرانس فرمانداران در محل استانداری برگزار شد، گفته است در سال آبی جاری فقط در حوضه کرخه کمبود آب داریم که این کمبود با همراهی مردم و کشاورزان مدیریت شد. او اظهار امیدواری کرده است کمبود آب در مدت باقیمانده نیز به‌خوبی مدیریت شود.

شوری و نابودی صیفی‌
با وجود اینکه استاندار از آزادسازی 2مرحله‌ای آب برای کرخه و مدیریت کمبود آب خبر داده است، اما کشاورزان آسیب‌های کیفی و بلندمدت کم‌‌آبی را بسیار خطرناک‌تر از کمی آب عنوان می‌کنند.
مجید عبودی از کشاورزان بخش «گمبوعه»‌ شهرستان حمیدیه در پایین‌دست کرخه در این‌باره به همشهری می‌گوید: «کم‌آبی کرخه در 2بخش کمی و کیفی تأثیر و تبعاتی در این شهرستان برجای گذاشته است. حمیدیه صیفی‌جات متنوعی ازجمله گوجه‌فرنگی، خیار، خربزه، هندوانه و... داشت که سال‌هاست به‌دلیل شوری آب دیگر چنین محصولاتی کاشته نمی‌شود.»  به‌گفته او، کیفیت آب پایین آمده و شوری آن بالا رفته و فاجعه‌ شوری از کم‌آبی بیشتر است؛ چون کم‌آبی را می‌بینیم، اما شوری که قاتل اصلی است را نمی‌بینیم. عبودی ادامه می‌دهد: «کمبود آب را که همه می‌بینیم، اما امیدوارم از نظر کیفی وضعیت بهتر شود‌. ما در حمیدیه 2 یا 3سال بعد از اهواز مبتلا به وضعیت کیفیت پایین آب شدیم. عملا آب آشامیدنی ما فقط نامش آب آشامیدنی است؛ چون اصلا قابل شرب نیست و باید دستگاه تصفیه آب در خانه نصب کنیم تا آب شرب مناسبی داشته باشیم.»

ناتوانی ‌ در کنترل کشت
رئیس انجمن صنفی کشاورزان خوزستان هم از بی‌مهری در حق کشاورزان پایین‌دست کرخه می‌گوید و به همشهری توضیح می‌دهد: «باتوجه به محدودیت منابع آب، ستاد مدیریت بحران در حوزه کرخه محدودیت کشت مثل کشت‌های پر آب‌بر را اعلام کرد. محصولات کم‌آب‌بر را به تصویب رساند، اما به‌دلیل ضعف جهادکشاورزی از اجرای این مصوبه عاجز ماند و هیچ کاری انجام نشد.»  به‌گفته مسعود اسدی، به‌دلیل همین مسئله در بالادست کرخه برنج‌کاری انجام شد، اما در پایین‌دست مثل منطقه‌ هویزه نتوانستند هیچ کشتی انجام دهند. معاون اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان هم این موضوع را تأیید می‌کند و می‌گوید:‌ «سازمان آب و برق آب رهاسازی می‌کند، اما کشاورزان در بالادست با برداشت آب اجازه نمی‌دهند حتی یک قطره آب به این تالاب برسد.
به‌گفته سیدعادل مولا، با وجود اعلام ممنوعیت کشت شلتوک از سوی جهادکشاورزی از سد تنظیمی حمیدیه تا تالاب کشت شلتوک صورت گرفته که یک کشت آب‌بر است و اجازه نمی‌دهد آبی به تالاب برسد. او معتقد است مسئولان جهادکشاورزی استان باید روی کشت‌ها به‌صورت میدانی نظارت کنند؛ در غیراین صورت استفاده حقابه تالاب توسط کشاورزان منجر به خشک شدن کامل هورالعظیم می‌شود.‌

نگرانی از توسعه‌ میدان های نفتی
علاوه بر آب آشامیدنی و کشاورزی، هورالعظیم در پایین‌دست حوضه کرخه هم با چالش‌های زیادی مواجه است. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان نسبت به وضعیت کنونی هورالعظیم هشدار می‌دهد و به همشهری می‌گوید:‌ «مشکل اساسی تامین حقابه‌ هورالعظیم است که با توجه به گرمای بالا و تبخیر شدید آب، مخازن 5گانه تالاب به‌شدت تحت فشار هستند و به‌طور میانگین فقط حدود ۴۰درصد آب دارند.»
داود میرشکار با ابراز نگرانی از خشک شدن تالاب و بروز مشکلاتی چون آتش‌سوزی و آسیب به آبزیان منطقه و همینطور خسارت به دامداران و کشاورزان حاشیه‌ تالاب ادامه می‌دهد:‌‌ «یکی دیگر از نگرانی‌های ما آتش‌سوزی‌ها در سمت عراق تالاب هورالعظیم است. نگرانیم آتش‌سوزی‌ها گسترش پیدا کند و آلودگی به آبادان و خرمشهر برسد و همچنین آتش به سمت ایرانی تالاب و نیزارها برسد و مشکلات ما دوچندان شود‌.» او یکی از چالش‌های این منطقه را توسعه میدان های نفتی در تالاب هورالعظیم می‌داند و می‌افزاید: «امیدواریم اساسنامه‌ مدونی از وزارت نفت برای توسعه داشته باشیم و برنامه‌ریزی شود که اگر توسعه‌ای قرار است اتفاق بیفتد توسعه پایدار و طبق ضوابط محیط‌زیست باشد. لازم است برنامه‌ آینده‌ بهره‌برداری نفت را تدوین کنیم.» میرشکار وضعیت کنونی هورالعظیم را نسبت به سال گذشته بهتر اعلام می‌کند و ادامه می‌دهد: «وضعیت آب با توجه به بارندگی‌ها بهتر، اما همچنان نگران‌کننده است. البته از ابتدای هفته مقداری رهاسازی آب را داشتیم که حدود ۸ تا ۹ مترمکعب آب در ثانیه وارد تالاب می‌شود. البته ورود این آب بهبودی در وضعیت ندارد و کمک می‌کند همین ۴۰درصد میزان آبی که داریم، حفظ شود.» به‌گفته او، پیگیری برای دریافت حقابه تالاب با توجه به قانون به‌صورت مستمر در جریان است، زیرا حقابه مصرف آب در این بخش، بعد از شرب و مصرف کشاورزی در اولویت سوم است.‌

در انتظار حق
وقتی ورودی آب پایین می‌آید و ورود فاضلاب‌ها و آب‌های تحت‌الارضی بالا می‌رود، شوری آب افزایش پیدا می‌کند. کم‌آبی هم از نظر کیفی و هم کمی بر حوزه‌ کرخه آسیب‌زا می‌شود. توسعه‌ میدان های نفتی نیز مشکلات را دوچندان کرده است، از تأثیر منفی بر اکوسیستم ازجمله آبزیان گرفته تا ایجاد تنش در حوزه‌ کشاورزی و دامداری. باید منتظر ماند و دید که آیا هورالعظیم به حق خود، حداقل بالای ۴۰ درصد می‌رسد یا نه؟‌




مکث
وضعیت خشکسالی ادامه دارد
شرف‌الدین شیرازی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان گفت: «ورودی سد کرخه ۱۲ تا ۱۵مترمکعب برثانیه و خروجی آن حدود ۵۵ مترمکعب بر ثانیه است و از ابتدای تیر هر دو هفته یک‌بار یک موج برای پایین‌دست و نیاز تالاب رها‌سازی‌ می‌شود که تا این تاریخ 5مرحله رهاسازی داشته‌ایم، اما همچنان سد و نیروگاه کرخه در وضعیت خشکسالی به سر می‌برند.»‌