پسرفت خزر و آسیب‌های پیرامونی

پسروی خزر شاید به‌زعم برخی کشورها سواحل و زمین‌های بیشتری را نصیب‌شان کند و وسعت قلمرویی‌شان را افزایش دهد، اما چرا پسروی و خشکیدگی خزر یک فاجعه محیط‌زیستی است و آیا کشورهایی که بر بستن آب روی خزر اصرار دارند با خشک شدن این دریای مهم که 5کشور را در کرانه خود جای داده است، برنده هستند؟ چشم‌انداز 10سال آینده خزر چیست و چرا کشورهای حاشیه خزر باید برای حفاظت از این پهنه آبی تلاش بسیار کنند؟ دریای خزر به‌دلیل راه نداشتن به آب‌های آزاد و به‌دلیل ورود پسماندهای صنعتی 5کشور حاشیه و آلودگی ناشی از وجود یک‌هزار چاه و 100سکوی نفتی، تبدیل به یکی از کثیف‌ترین و آلوده‌ترین پهنه‌های آبی جهان شده است؛ تا جایی که آبزیان کپور و خاویار خود را از دست داده و حالا با شدت یافتن پسروی آب خزر حیات فوک خزری، گونه در معرض انقراض و حفاظت‌شده نیز به خطر افتاده است. اما آیا تأثیر پسروی خزر به از بین رفتن آبزیان این دریا محدود خواهد شد؟ صادق رحمتی، مدیر همیاران طبیعت مازندران به ایسنا گفته است که این اتفاق، پیامدهای مخرب محیط‌زیستی، ژئوپلیتیکی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در پی دارد. به‌گفته او، ورود ۵۸۸ میلیون مترمکعب از مواد زائد و پسماند حاصل از فعالیت ۴۰۰ کارخانه و پالایشگاه کشورهای حاشیه خزر به این دریا و همچنین وجود یک‌هزار چاه نفتی و ۱۰۰سکوی نفتی در این دریا علاوه بر آنکه به حذف آبزیان خزر منجر شده با ایجاد ۳۷سد و ۲۶دریاچه مصنوعی در ترکیه اعم از سد سویله مز، مرت، نارین، قلعه وقاص و ایلیسو، باعث خشکیدگی و تبدیل ۶ میلیون هکتار از اراضی حاشیه دریای خزر به خشک‌زار ساحلی شده است.
به‌گفته رحمتی، ۱۸متر از سطح تراز آب دریای کاسپین کاهش یافته و ۶۵ متر ساحل خزر خشک شده است و در این شرایط روسیه کار خشک شدن دریای کاسپین را با مسدود کردن آبراهه ولگا به دریای بالتیک و ولگادن که توسط دریای آزوف باعث پرحجم شدن آب دریای خزر می‌شد، نهایی کرده است. با تداوم این وضعیت، اما خشک شدن شبه‌جزیره میانکاله، خلیج گرگان، تالاب گمیشان و کاهش ۳۴درصد از مساحت دریای خزر و از بین رفتن فوک خزری به‌علت بالا رفتن شوری آب دریا تسریع می‌شود. خشکیدگی خزر همچنین تأثیر مستقیمی بر جنگل‌های هیرکانی دارد؛ با ایجاد کانون‌های گردوغبار، بروز آفات و امراض در جنگل‌ها و مراتع در دهه1410 ، پوشش گیاهی فلس‌برگان و سوزنی‌برگان در شمال ایران و کشورهای حاشیه خزر خشک می‌شود و پدیده تپه‌های فاقد پوشش رخ خواهد داد. همچنین درصورت تداوم این روند در دهه1410، تالاب‌های انزلی تا خلیج گرگان خشک و تشدید پسروی این دریا منجر به افزایش دما در سواحل خزر تا 50درجه سانتی‌گراد می‌شود.