شیر ایرانی منقرض نشده است

محمد باریکانی-روزنامه‌نگار

آخرین قلاده از شیر ایرانی سال 1320 در شهر دزفول و در استان خوزستان مشاهده شد و پس از آن سال دیگر هیچ نشانی از شیر ایرانی در ایران یافت نشد. بدین‌ترتیب گونه‌ای که از هزاره‌های گذشته آزادانه در ایران زیست می‌کرد و نشان آن بر درفش ایرانی نشسته بود، همزمان با شروع عصر پهلوی در ایران به پایان رسید. اما آیا شیر ایرانی منقرض شده است؟ پاسخ به این سؤال از فارس و خوزستان که تا پایان قاجاریه زیستگاه اصلی شیر ایرانی بود تا پارک ملی حفاظت‌شده گیر در گجرات هند ادامه می‌یابد؛ جایی که حالا گفته می‌شود میزبان 674قلاده شیر ایرانی است و تنها نشان شیر ایرانی را می‌توان در آن یافت. شیر ایرانی با نام ثبت جهانی شده pantera leo persica تنها مختص ایران و برخلاف شیر آفریقایی از جثه ظریف‌تر و شمایل متفاوت‌تری برخوردار بود. اما زیست شیر ایرانی چگونه در ایران به پایان رسید؟

قجرها، شیر ایرانی را به رگبار بستند
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس: شیر ایرانی جثه‌ای ‌ ظریف‌تر از شیر آفریقایی دارد. شیر ایرانی نر دارای یال مشکی است و از زیر گردن تا دم و زیر شکم به‌گونه‌ای است که گویی پوست این‌گونه را از دوطرف به یکدیگر دوخته‌اند. شیر ایرانی اما منقرض نشده است و در جنگل گیر هندوستان در شمال‌غرب این کشور همچنان زیست می‌کند. شیر ایرانی کوچک‌تر  از شیر آفریقایی و ظریف‌تر و زیباتر از آن است و این، تفاوت جدی این گربه‌سان ایرانی‌ با شیر آفریقایی است. پایان شیر ایرانی اما به دوران قاجار بازمی‌گردد. ظل‌السلطان، پسر ناصرالدین‌شاه که چون از خانواده قاجار نبود، نمی‌توانست شاه شود، در گزارش خاطرات خود نوشته است که «روز خوبی بود و 9قلاده شیر در میانکاله شکار کردیم.» قجرها با سلاح بلژیکی و انگلیسی به جان شیر ایرانی افتادند.شاهزاده‌ای که به 15سالگی می‌رسید، به شکار شیر می‌رفت تا مثلا «مرد» شود. جمعیت شیرهای ایران تا دوره قاجار زیاد و زیستگاه اصلی آنها فارس و خوزستان بود. رم دادن شیر را «جرگه» یا «کوه‌مالی» می‌گفتند. غلامان قاجار در کوه رحمت شیراز، از یک‌سو وارد می‌شدند و شاهزادگان سوی دیگر به کمین می‌نشستند و با ایجاد سروصدا شیرها را به‌سوی کمین رم می‌دادند. شاهزادگان تیر می‌انداختند و شیرها را می‌کشتند. هر سال یک‌بار ‌2یا3روز کوه‌مالی اتفاق می‌افتاد. شیر ایرانی تا پیش از آغاز دوره پهلوی در ایران وجود داشت، اما سال 1320‌آخرین قلاده در دزفول خوزستان مشاهده شد و دیگر نشانی از آن دیده نشد. دلیل اصلی پایان شیر ایرانی در کشور، شکار، از بین رفتن زیستگاه، توسعه کشاورزی و نبود طعمه بود. تمام مناطقی که شیر ایرانی در آن زیست می‌کرد، تالابی بود و گراز فراوان داشت، اما تالاب‌ها و مرداب‌ها با تبدیل شدن عرصه‌ها به کشتزار از بین رفتند و طعمه شیر هم از بین رفت. شیر ایرانی از زیستگاهش بیرون رانده شد و در نهایت با شکار بی‌رویه از بین رفت. در دوران پهلوی دوم، تصمیم به انتقال چند قلاده شیر ایرانی از هندوستان به ایران بود. قرار بود آنها در دشت ارژن فارس رها شوند، ولی انجام نشد. پس از انقلاب نیز 2 بار زمزمه احیای شیر ایرانی شنیده شد که هربار مسکوت ماند.‌