گفتگو
سیاه‌نمایی نکرد‌ه‌ام
گفت‌وگو با حسین میرزا محمدی، کارگردان فیلم «کت‌چرمی» که در ایام محرم بیش از همه فیلم‌های غیرکمدی تماشاگر داشت
ناصر احدی-روزنامه‌نگار
در فاصله 29تیر تا 12مرداد که فیلم‌های کمدی به مناسبت ایام محرم روی پرده نبودند، «کت‌چرمی» با 55هزار و 681تماشاگر و 2میلیارد و 342میلیون تومان فروش در میان فیلم‌های غیرکمدی بیشتر از همه مورد استقبال قرار گرفت. با اینکه در اغلب نقدهای منتشرشده به شباهت داستان این فیلم با «مرد بازنده» (محمدحسین مهدویان، 1400) اشاره شده، اما سینماروها تماشای «کت‌چرمی» را حتی به فیلم‌های غیرکمدی جدیدتر ترجیح دادند. همین استقبال باعث شد تا با حسین میرزامحمدی، کارگردان فیلم، درباره جنبه‌های مختلف نخستین ساخته سینمایی‌اش گفت‌وگو کنیم.
قهرمان فیلم نوآر به‌دلیل تباهی و فسادی که اطرافش را فراگرفته، بدبین و ناامید است. در «کت‌چرمی»، به‌رغم اینکه عیسی فرهمند می‌بیند همه درها به رویش بسته است، به جای اینکه سرخورده‌تر شود، اتفاقا با خودش کنار می‌آید که خودش را ببخشد. از طرفی، بازشدن گره داستان به‌دست مأمور امنیتی به جای اینکه برآمده از نیاز دراماتیک فیلم و منطبق با سیر درام باشد، ناشی از مقدورات و شرایط است و پایان‌بندی فیلم عملا راضی‌کننده و منطقی نیست.
فقط در یک جمله می‌توانم اینطور جواب بدهم؛ آنچه می‌شد از «کت‌چرمی» ساخته شود و به پرده بیاید، همین نسخه‌ای است که می‌بینید. هدف ما این بود که با گفت‌وگو و دیالوگ با مسئولان این فیلم را بسازیم. خوشبختانه رویکرد دوستان هم رویکرد گفت‌وگو و تعامل بود، حالا اینکه کدام طرف بیشتر انعطاف نشان داده، فکر می‌کنم پرواضح است. نسخه اولیه فیلمنامه من زمین تا آسمان با فیلم فرق دارد. ما با قوانینی که داریم در سینما کار میکنیم آشناییم و نمی‌خواهیم ورای آن برویم. حداقل خود من که در خارج از ایران تحصیل و سال‌ها زندگی کرده‌ام و به اختیار و تصمیم خودم برای فیلمسازی به ایران آمده‌ام، مصداق بارز این موضوع هستم که نخواسته‌ام با معیارهای دیگری برای جشنواره‌های خارجی فیلم بسازم. من منکر جشنواره‌ها نیستم، اما باید بگویم که جشنواره‌ها در سینمای بلند هیچ کمکی به ما نکرده‌اند. اثر جشنواره‌ها در سینمای کوتاه بد نبوده و تأثیر مثبت داشته است. الان دوگانه فیلم‌های جشنواره‌ای و فیلم‌های مختص اکران داخل به‌وجود آمده است. در فیلم‌هایمان نمی‌توانیم حرف‌هایی بزنیم و فیلم‌هایی که سر از جشنواره‌های خارجی درمی‌آورند، به بدترین شکل ممکن حرف‌هایی می‌زنند. ما که می‌خواهیم برای خود سینمای ایران کار کنیم، بهتر است حداقل با هم همکاری داشته باشیم. هرنمایشی لزوما نه سیاه‌نمایی است و نه حرف زدن علیه کسی یا چیزی. باید با هم گفت‌وگو کنیم و به هم اعتماد داشته باشیم.
جشنواره‌ها متناسب با موضوعی که دارند فیلم انتخاب می‌کنند. فرداروزی ممکن است جشنواره‌ای با موضوع فیلم‌های نوآر در یک کشور اروپایی برگزار شود و از فیلم شما هم به‌دلیل ژانرش دعوت کند.
دلیل اینکه من این حرف را می‌زنم این است که من دکتری نیمه‌تمامی با موضوع تأثیرات جشنواره‌های غربی بر سینمای خاورمیانه با تمرکز بر سینمای ایران دارم. جشنواره‌های A برای هر قاره و منطقه‌ای معیارهایی دارند که براساس آنها کار انتخاب می‌کنند. دوره‌ای که آقای کیارستمی یا آقای فرهادی فیلم‌هایشان را در جشنواره‌ها نشان می‌دادند، به‌نظر من با دوره کنونی فرق داشته است. بخشی از این مسئله به‌دلیل سیاست‌های کلان خود ماست و بخشی دیگر، رویکردهای تصمیم‌گیرندگان جشنواره‌های غربی که در این مسئله مؤثر بوده است.
برگردیم به «کت‌چرمی». نمایش برخی صحنه‌ها در فیلم مثل صحنه‌های سکونت حاشیه‌نشین‌ها در واگنهای اسقاطی لب خط و شرط‌بندی روی مبارزه سگ‌ها بیشتر از اینکه نیاز درام باشد، به‌دنبال تزریق نوعی رئالیسم اجتماعی به فیلم بوده و باعث دوپاره‌شدن فیلم شده است. چه دلیلی برای نمایش این صحنه‌ها در فیلم وجود داشت؟
عیسی برای کشف حقیقت باید وارد زندگی ثریا شود و زندگی ثریا با قشری گره خورده که در فیلم می‌بینید. عیسی آدمی از طبقه متوسط است که با همه قشری حشرونشر دارد. رفتن عیسی پیش حاشیه‌نشین‌ها اجتناب‌ناپذیر است؛ چون برای فهم حقیقت باید آنجا برود. بخش‌هایی از این فضا هم انتخاب سلیقه‌ای و شخصی من بود. من می‌خواستم در بخش‌هایی تنوع بصری به‌کار بدهم. بعضی لوکیشن‌ها و فضاها الزام داستان نبود، بلکه انتخاب من برای تنوع بصری بود. فیلم از نظر داستانی سنگین است و اگر تنوع بصری ایجاد نکنی، تماشاگر از همراهی با آن غافل می‌شود.
مکث
«فسیل» سینما را نجات داد
اکران فیلمی مثل «فسیل» به فیلم‌های غیرکمدی هم کمک می‌کند. به هر حال «فسیل» در سال 1402 سینما را نجات داد، ولی چیدمان اکران نیاز به مهندسی دارد. باید در هر فصل طوری برنامه‌ریزی شود که در کنار 2فیلم کمدی، چند فیلم غیرکمدی هم اکران شود تا فیلم‌های غیرکمدی هم لطمه نبینند.
