گزارش
فناوری فضایی؛ از کشف زمین‌خواری تا پیش بینی زلزله
فناوری فضایی یک فناوری تشریفاتی نیست و به‌عنوان نمونه می‌تواند در سلامت تغذیه مردم نقش‌آفرینی کند
عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار
در نگاه اول، به‌نظر می‌رسد که فناوری فضایی تأثیری در زندگی مردم ندارد و نوعی فناوری تشریفاتی محسوب می‌شود. اگرچه فناوری فضایی در زمره فناوری‌هایی است که اصطلاحا به آن لبه تکنولوژی گفته می‌شود، اما تأثیر آن بر اقتصاد ملی و همچنین نجات جان انسان‌ها در بلایای طبیعی انکارناپذیر است. هفته گذشته، غرفه‌ای در نمایشگاه «آبادیران» که در مصلای تهران برگزار شده بود، ماکت ماهواره‌ای را به نمایش گذاشته بود که نمونه واقعی آن در حال خدمت‌رسانی به دستگاه‌های اجرایی مانند وزارت جهادکشاورزی بود. این ماهواره قرار است امسال به کشاورزان به‌عنوان اشخاص حقیقی، خدمات مورد نیاز برای مدیریت مزارع را ارائه کند. همچنین سازمان فضایی کشور در حال ساخت ماهواره‌ای است که می‌تواند بلایای طبیعی ازجمله سیل و زلزله را لحظاتی پیش از وقوع تشخیص دهد. ماهواره‌های پایشی همچنین می‌توانند مواردی از قبیل گردوغبار و آلودگی هوا، آتش‌سوزی، منابع و پهنه‌های آبی، جنگل‌ها، خشکسالی و سیلاب‌ها را رصد کنند. فناوری فضایی علاوه بر این، قابلیت سرریز در صنایع دیگر را دارد که رشد اقتصادی کشور را در پی خواهد داشت.
مدیریت و رونق کشاورزی
یکی از کاربردهای فناوری فضایی در مدیریت زمین و محصولات کشاورزی است. ماهواره‌هایی که برای این منظور ساخته شده‌اند، می‌توانند سطح زیرکشت محصولات کشاورزی را آنالیز کنند. این ماهواره‌ها می‌توانند تشخیص دهند که کشور چه میزان سطح زیرکشت گندم دارد یا میزان تولید سیب زمینی در سال چند تن است. صباح معتمدی، مدیرعامل شرکت مدیریت مکانی فضاکاو در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: «با ماهواره‌ای که ساخته‌ایم، تصاویر ماهواره‌های مختلفی را که در مدار زمین هستند دریافت می‌کنیم و آنها را با هوش مصنوعی تحلیل می‌کنیم. سپس از طریق یک اپلیکیشن به‌صورت هوشمند به کشاورزان و کاربران خود ارائه خدمت می‌کنیم.» معتمدی با اشاره به اینکه در حوزه کشاورزی 2دسته خدمات فضاپایه ارائه می‌دهیم، یک بخش را خدمات‌سازمانی می‌داند؛ به این معنی که برای سازمان‌ها و دستگاه‌های حاکمیتی مانند وزارتخانه جهادکشاورزی سطح زیرکشت محصولات کشاورزی مختلف را در کشور با تصاویر ماهواره‌ای استخراج و آنالیز می‌کنند. به‌گفته او «در بخش دوم هم این خدمات را به شرکت‌های کشت و صنعت و همچنین کشاورزان ارائه می‌دهیم. یعنی کشاورز به‌عنوان مثال در نقشه، محدوده زمین خود را مشخص می‌کند و یکی از پکیج‌های خدماتی ما را که قیمت پایینی دارد خریداری می‌کند و اطلاعات لازم مانند شرایط آب و هوایی، زمان مناسب برای سمپاشی و اطلاعات دیگر را به‌طور مرتب دریافت می‌کند».
پیش‌بینی بلایای طبیعی
چندی پیش، خبرها حاکی از برنامه ساخت ماهواره‌ای با نام «آیات» بود. ماهواره‌هایی که برای پیش‌بینی زلزله ساخته می‌شوند، اختلالات الکترومغناطیسی قبل از زلزله‌ها را در یونسفر پایش می‌کنند. مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله و رئیس مرکز پیش‌بینی زلزله در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: « این اختلالات به‌دلیل فعالیت زلزله و آتشفشان، بعضا قبل از زمین‌لرزه‌ها ایجاد می‌شود. به‌طور مثال در زلزله2010 هائیتی این موضوع گزارش شده است.» حسن زمانیان، رئیس سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران هم در نشست مدیران حقوقی دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی، پژوهشی و فناوری خبر ساخت ماهواره آیات را اعلام کرد و گفت: « بسیاری از دانش فنی صنایع در این سازمان تولید شده است و نخستین ماهواره کشور در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ساخته و دانش فنی آن بومی شده است.»
حفظ سلامت غذا
شاید عجیب به‌نظر برسد که تامین غذا برای مسافران فضانورد آپولو باعث تحول شگرفی در صنایع غذایی شد. به‌عبارت دیگر، مسمومیت غذایی یک فضانورد می‌توانست یکی از تلخ‌ترین اتفاقات ممکن باشد. به همین‌خاطر یک شرکت سیستمی را طراحی کرد تا با کمک آن کیفیت همه مراحل تهیه غذا، از مواداولیه گرفته تا افرادی که در تهیه غذا نقش داشتند، کنترل شود. این سیستم برای برنامه آپولو طراحی شده بود اما پس از آن دولت آمریکا از شرکت‌های تهیه مواد غذایی، مثل گوشت، غذاهای دریایی و آبمیوه خواست تا برای کنترل کیفیت محصولات‌شان از این روش استفاده کنند. اکنون روش‌های جدیدتری که اساس آنها بر پایه روش آپولو است در صنایع غذایی به‌کار گرفته می‌شوند.
تشخیص زمین‌خواری
منابع طبیعی جزو سرمایه‌های ملی محسوب می‌شود و همه مردم در آن سهیم هستند. بنابراین محافظت از آنها، امری بدیهی و لازم است که البته کاری بسیار دشوار محسوب می‌شود. این در حالی است که چندی پیش، ماهواره‌ای با نام خیام در مدار قرار گرفت و عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات یکی از کارکردهای آن را مبارزه با پدیده زمین‌خواری اعلام کرد. او یکی از کاربردهای فناوری‌های فضایی را استفاده از آن در شناسایی پدیده زمین‌خواری دانست و گفت:« اکنون در پنجره واحد زمین این موضوع در دست اقدام است و به‌زودی با استفاده از تصاویر ماهواره خیام امکان شناسایی ساخت و سازهای غیرمجازی که در نقاط مختلف صورت می‌گیرد با بهره‌گیری از تحلیل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی فراهم خواهد شد.»
سرریز در صنعت
سرریز فناوری فضایی در صنایع گوناگون که درنهایت نتایج آن منتهی به رفاه مردم می‌شود، قابل توجه است. به‌عنوان مثال، اکنون محصولاتی که مورد نیاز صنایع گوناگون و مبتنی بر فناوری فضایی است در کشور در حال ساخت است. یکی از این محصولات دستگاه آشکارساز مواد ممنوعه است که در 2نوع ایستگاهی و قابل حمل ساخته می‌شود. بازارهای هدف این فناوری، صنعت سیستم‌های حفاظتی، امنیتی، فرودگاهی و نظایر آن است که می‌تواند امنیت کشور و مردم را به همراه داشته باشد. محصول دیگری که به‌عنوان سرریز فناوری فضایی به دیگر صنایع شناخته می‌شود، موتوری تحت عنوان براشلس است. بازارهای هدف این محصول، صنعت لوازم خانگی و صنعتی دوار برقی و نظایر آن است. تولیدکنندگان محصولات خانگی می‌توانند از این فناوری در ساخت محصولاتی در لبه فناوری استفاده کنند. سامانه بالن هوایی اکنون یکی از شناخته شده‌ترین، پرکاربردترین و قدیمی‌ترین محصولات فضایی به شمار می‌آید. بازارهای هدف این محصول در صنعت هواشناسی، مدیریت بحران، مخابرات و نظایر آن است. بیشترین استفاده‌ای که از این محصول شده در ارائه اینترنت بوده است اما این محصول می‌تواند در ارائه سرویس‌های مقطعی متعددی مفید باشد. در زمان بروز بلایای طبیعی مانند سیل یا زلزله که احتمال قطع ارتباطات تلفنی و اینترنتی محتمل است، این بالن‌ها می‌توانند نقش‌آفرینی کنند. صنعت خودروسازی هم از سرریز فناوری فضایی نفع می‌برد.
تأثیر بر اقتصاد ملی
فناوری فضایی می‌تواند علاوه بر اشتغال‌زایی، بر حوزههای دیگر تأثیرگذار باشد که در نهایت منجر به توسعه اقتصاد ملی می‌شود. اجاره ماهواره‌ها، پایگاه‌های فضایی، پرتابگرها و سکوهای پرتاب را اگر بخشی از حوزههای کاملا مرتبط با ارزش‌آفرینی فناوری فضایی بدانیم، بخش‌های دیگر هم از این فناوری سود می‌برند. پژوهشی که سال2006 منتشر شده با جزئیات نشان می‌دهد که در آمریکا چه تعداد شغل و چه میزان فعالیت اقتصادی، در چه حوزه‌هایی از طریق فناوری فضایی حاصل شده است. خدمات ارتباطات و فناوری اطلاعات، تولید، کسب‌وکارهای عمده فروشی، خدمات تخصصی، علمی و فنی، مراقبت‌های بهداشتی و کمک‌های اجتماعی، خرده‌فروشی، حمل‌ونقل و انبارداری، خدمات اسکان و غذا، هنر، سرگرمی و تفریح، خدمات رفاهی، کشاورزی و جنگلداری حوزههای متنوعی هستند که براساس این پژوهش از فناوری فضایی تغذیه می‌شوند.
