از کن تا نفرآباد و اسلام‌آباد؛ احیای محلات تهران

فرناز عبدالمحمدزاده-روزنامه‌نگار

نقاط گردشگری متنوعی در لبه‌های مرزی شهر تهران و در حریم پایتخت وجود دارد که سال‌هاست توجه زیادی به آن نشده و این مناطق از نظر توسعه و آبادانی، تفاوت زیادی با سایر مناطق پایتخت دارند؛ این تفاوت آنقدر ملموس است که انگار نه انگار این نقاط جزو پایتخت به‌حساب می‌آید. کن و سولقان در شمال غرب، نفرآباد در جنوب و اسلام آباد در منطقه 2پایتخت جزو همین نقاط رها شده هستند که دارای ظرفیت‌های گردشگری گسترده ای بوده، اما از این ظرفیت‌ها استفاده چندانی نشده است. به گزارش همشهری، با روی کار آمدن مدیریت ششم شهر تهران، لبه‌های مرزی پایتخت مورد توجه قرار گرفت و طرح‌های تفصیلی و موضوعی محدوده‌های خاص مانند کن و نفرآباد اصلاح و تصویب شد. کن و نفرآباد از نظر گردشگری، محیط‌زیستی و روستایی دارای ظرفیت‌های گسترده‌ای بوده اما پیش از آنکه طرح تفصیلی آن اصلاح و تصویب شود، قوانین بالا دستی، برای اهالی و مالکین دست و پاگیر شده بود و امکان نوسازی و رونق آن محلات وجود نداشت. بر همین اساس مدیریت شهری پایتخت، به‌منظور توسعه کسب‌وکار و بهره‌مندی از ظرفیت گردشگری این مناطق، اصلاح، تصویب و پیگیری ابلاغ طرح‌های تفصیلی و موضوعی محله‌هایی مثل نفرآباد و کن را در دستور کار خود قرار داده و به نتیجه رسانده است.

آنچه در کن اتفاق افتاد!
محله کن، اراضی با وسعت هزار هکتار دارد و در4فاز کلی در نظر گرفته شده است؛ همچنین باغاتی مانند خرمالو، انگور و... در این منطقه جزو اراضی مهم به‌حساب آمده که حفظ آن بیش از هر چیزی اهمیت دارد؛ به همین دلیل در سال 98شورای‌عالی معماری و شهرسازی طرح صیانت از باغ‌های کن را به تصویب رسانده که این طرح بسیار سختگیرانه بود.
آنچه در طرح صیانت از باغ‌های کن آمده، ملک دارای سند و با متراژ بیش از ۲۰۰۰متر در صورتی که در حریم رودخانه نباشد، تنها می‌تواند۳۰۰مترمربع در 2 طبقه بسازد. حتی زمانی که در تهران برای صدور هر پروانه تنها ۲نفر نظر بدهند، در منطقه کن برای صدور هر پروانه ۱۳نفر باید نظر می‌دادند. براساس این طرح، قواعد تنها برای زمین‌های یک هکتار به بالا باید اجرایی می‌شد. بنابر نقشه سال ۱۳۵۴ بیش از ۶۶درصد از زمین‌های کن، زیر 2هزار متر بوده اند. با قاعده بالای یک‌هکتار۹۹درصد اهالی و ۱۵هزار نفر، متضرر می‌شدند. این شرایط، ساخت‌وساز را در این محله از رونق انداخته بود و مردم انتقادات زیادی نسبت به موانعی که منجر به عدم‌نوسازی محله کن شده بود، داشتند. به‌دنبال آن در سال 1401شهرداری تهران بازنگری طرح تفصیلی محدوده کن را در دستور کار خود قرار داده و مهر‌ماه 1401بازنگری طرح محدوده کن به نتیجه رسیده است. براساس آنچه در طرح جدید آمده است، شهرداری با اعطای امتیازات به مالکان اراضی کشت اجباری، این اراضی را آزاد می‌کند تا مورد استفاده عموم مردم قرار گیرند. طبق این طرح، محله کن از فرسودگی و قفلی که سال‌ها بر نوسازی آن زده شده است، نجات پیدا می‌کند. با اصلاح طرح تفصیلی محله کن، یک طبقه‌ تشویقی در همه ضوابط کن، اعمال شده به این معنا که اگر ملکی 2طبقه مجوز ساخت داشته باشد، به 3طبقه و اگر 3طبقه بود به 4طبقه ارتقا پیدا می‌کند. البته ذکر این نکته که محدودیت ساخت‌وساز تنها در 10درصد املاک بالای 10هزار مترمربع برداشته شد، ضروری است و برای املاک بالای 10هزار مترمربع بدون قید مساحت براساس جدولی از سطح اشغال تراکم، در قالب سطح و سطوح طرح قبلی، امکان صدور پروانه ایجاد شد. در مورد صدور اسناد و دیوارکشی معاونت شهرسازی منطقه با همکاری اداره ثبت اجازه دیوارکشی و بعد صدور سند را پیدا کرد. با اجرایی شدن این طرح و کنار گذاشتن طرح محدود‌کننده گذشته، اتفاقات خوبی در محله کن رقم خورده است.

نفرآباد هم جان گرفت!
از شمال غربی تهران به سمت جنوب تهران می‌رویم؛ به منطقه 22و محله نفرآباد. محله‌ای که در شرایط مشابه کن قرار دارد و همان ظرفیت‌ها و اما محدودیت‌هایی که در محله کن درخصوص نوسازی و توسعه ساخت‌وساز وجود داشت در این منطقه نیز به چشم می‌خورد. محله نفرآباد با ۱۳‌هکتار و ۵۰۰ قطعه پلاک، یکی از قدیمی‌ترین محله‌های ری به شمار می‌آید. نخستین طرح تفصیلی نفرآباد در سال 87تهیه شد و در سال 92، به تصویب کمیسیون ماده 5شهر تهران رسید. پس از تصویب طرح تفصیلی مشکلاتی چون؛ انحلال نهاد اجراکننده و تأمین‌کننده مالی طرح، عدم‌مطابقت شبکه معابر پیشنهادی با وضعیت شبکه معابر موجود، مشکلات قانونی و مالی مرتبط با تملک اراضی نیازمند تجمیع و حقوق مکتسبه مالکان و همچنین مخالفت رسمی و ضمنی برخی نهادهای مؤثر مانند وزارت میراث فرهنگی با اجرای برخی از پیشنهادها طرح مواجه شد.از سال ۱۳۹۸ به بعد هم طرح‌های مختلفی برای آن برنامه‌ریزی و سپس بی‌نتیجه ماند.
سرانجام با آغاز به‌کار مدیریت ششم شهر تهران، به‌طور جد اصلاح و اجرای طرح موضوعی محله نفرآباد در دستور بررسی قرار گرفت. این اقدام مدیریت شهری نتایج خوبی را در این محله داشت. به‌عنوان نمونه، شهرداری۲۰۰قطعه پلاک را از شهروندان در سال‌های گذشته برای طرح ساخت پارکینگ و آرامستان خریداری کرده بود که در طرح جدید ساخت آرامستان و پارکینگ منتفی شد. با اصلاح این طرح، سازمان نوسازی شهرداری تهران ۸پروژه شهری مسکونی و خدماتی را در این قطعات آغاز کرد و سرای عمو عباس که شامل زائرسرا و بازارچه است در 19فروردین 1402 و در قالب پنجاه و یکمین رویداد امید و افتخار شهرداری تهران به بهره‌برداری رسید که جزو همین پروژه‌ها به‌حساب می‌آید. علاوه بر این ساخت مجموعه‌های آموزشی و مذهبی آغاز شده است.
البته نکته مهمی که در این طرح نباید آن را فراموش کرد، رونق ساخت‌وساز در حریم حرم شاه‌عبدالعظیم(ع) البته با حفظ حرم است. در پی تصویب کمیسیون ماده 5با موافقت سازمان میراث فرهنگی با حفظ حریم شاه‌عبدالعظیم، ساخت و نوسازی بنا به میزان۴طبقه امکانپذیر شد. همچنین در پهنه خدماتی اطراف حرم و پهنه بازار ری و خیابان حرم، به‌منظور رعایت ‌شأن ارتفاعی حرم و حفظ ارزش عناصر تاریخی مجاور آن، دارای محدودیت ارتفاعی تا 2طبقه خواهند بود.

ساماندهی اسلام‌آباد در دستور کار
محله اسلام آباد جنوبی نیز جزو همان مناطق حاشیه‌ای پایتخت به‌حساب می‌آید که ظرفیت مناسبی برای نوسازی و رونق ساخت‌وساز آن وجود دارد اما قوانین بالادستی گذشته، مانع از این اقدام شده بود؛ به همین منظور شورای ششم شهر تهران برای بازآفرینی و نوسازی اسلام‌آباد که این محله شامل رود دره اوین درکه، حدفاصل جنوب مجموعه آتی‌ساز تا بزرگراه شهید همت است، به شهرداری مجوز داد تا سقف ۱۰۰۰میلیارد تومان برای ساماندهی سکونتگاه غیررسمی این محدوده، اوراق مشارکت منتشر کند.
با این اقدام، سکونتگاه‌های غیررسمی و مسکن افراد حل می‌شود و درآمد خوبی هم برای شهرداری تهران به همراه خواهد داشت. این محدوده به مساحت ۱۱۶هکتار دارای۵۱۰پارسل است که ۸۳۰ خانوار در آن ساکن هستند. با ابلاغ طرح موضوعی اسلام‌آباد، 52قطعه شامل 84خانوار سند دارند و اجازه درجاسازی به آنها داده می‌شود. 2000واحد در 7هزار هکتار زمین متعلق به شهرداری در این بخش ایجاد می‌شود.




گسترش حریم در شمال و جنوب پایتخت
تصور ما از مشکل حریم شهر، معمولا ساخت‌وساز در حاشیه جنوبی تهران است. جایی که مرز میان منطقه‌های 15، 19، 18و مانند آن است اما این مشکل در سرتاسر محدوده اطراف شهر تا شعاع چند کیلومتر دیده می‌شود. در دوسوی شهر می‌توان نمونه‌هایی از این پدیده را دید. در منطقه یک و شمال محله گلابدره، شیوه ساخت برخی از خانه‌ها از استاندارد‌های شهری پیروی نمی‌کند که باعث ایجاد محدوده‌ای شبیه بافت فرسوده شده است. افزایش طبقات ساختمان در چند مرحله، فونداسیون نامتناسب، ابعاد بسیار کوچک زمین و معابر باریک هیچ تناسبی با سایر نقاط منطقه یک ندارد. با وجود نظارت دستگاه‌های مسئول، تجاوز مکرر زمین‌خواران به ارتفاعات، مشکل را بیشتر می‌کند.
در جهت مقابل و در اطراف منطقه 20هم می‌توان یک حاشیه دیگر را دید. امین‌آباد در کنار کوه بی‌بی‌‌شهربانو سابقه طولانی سکونت دارد اما مشکلات سندی، استفاده از مصالح گوناگون، نقشه نامشخص، مهاجرپذیری شدید و کمبود امکانات در این محله باعث شده است که به‌صورت حاشیه‌ای در شهر درآید. محدودیت‌های قانونی مانع ساخت‌وساز رسمی در امین‌آباد می‌شود و ساکنان به اشکال مختلف به‌دنبال ساخت‌وساز و افزایش ارزش املاک خود هستند. در نتیجه امین‌آباد گرفتار مشکلات گوناگون شده است.
هر دوی این محله‌ها در شمال و جنوب شهر بخشی از پدیده حاشیه‌نشینی و ساخت‌وساز در حریم پایتخت هستند.