خودروسازی، ترمز جهش فناوری ایران

عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار

گزارش سالانه «کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل» معروف به «آنکتاد» در آخرین گزارش فناوری و نوآوری2023 رتبه کشورهای مختلف را اعلام کرده است. ایران در این گزارش اگرچه در بیشتر حوزه‌ها، ارتقای رتبه را تجربه کرده، اما در مجموع در مقایسه با گزارش پیشین با 4پله سقوط در جایگاه 75دنیا قرار گرفته است. به‌عنوان مثال، ایران در حوزه صنعت 12پله ارتقا در مقایسه با سال۲۰۲۱ داشته و رتبه۱۱۸ را کسب کرده است. اما آنچه باعث کاهش کلی رتبه ایران در گزارش آنکتاد شده این است که صنعت خودروی کشور در استفاده از 17فناوری مورد بررسی گزارش ناکام بوده است. نتیجه این اتفاق این است که صنعت خودرو، اساسا در رتبه‌بندی لحاظ نشده است.

فناوری‌های شاخص
امیرعباس محمدی‌کوشکی، سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه در گزارش سال گذشته رتبه جهانی ایران در میان ۱۶۶کشور ۷۱ بوده است، می‌گوید: «آخرین گزارش، داده‌های ۱۶۶کشور از سال۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ را جمع‌آوری و ۱۷ فناوری و نوآوری را در ۵حوزه بررسی می‌کند. بر این اساس، ایران در رتبه75 دنیا قرار گرفته است.» محمدی‌کوشکی براساس گزارش آنکتاد، این فناوری‌ها را فناوری‌های سبز می‌داند که کمک قابل‌توجهی به محیط‌زیست می‌کند. هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، تجزیه و تحلیل داده‌ها، بلاکچین، 5G، پرینت سه‌بعدی، بیوگاز و زیست توده، هیدروژن سبز، روباتیک، پهپادها، ویرایش ژن یا اصلاح ژن، نانوتکنولوژی، فتوولتاییک خورشیدی، انرژی خورشیدی یا نیروگاه‌های خورشیدی، سوخت‌های زیستی، انرژی باد و وسایل نقلیه الکتریکی به‌عنوان 17فناوری و نوآوری مورد بررسی در گزارش اعلام شده است.

جایگاه ایران در 5حوزه
سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران با اشاره به اینکه این ۱۷فناوری در ۵حوزه آی‌سی‌تی، مهارت، تحقیق و توسعه، صنعت و سرمایه‌گذاری باعث پیشرفت، تولید، استفاده در صنعت و تأثیر بر اقتصاد و معیشت کشورها می‌شود، نحوه رتبه‌بندی هر کشور را مستلزم به‌کارگیری همه این 17فناوری در هر یک از 5حوزه عنوان می‌کند. به‌گفته او ایران، در آی‌سی‌تی رتبه78 را به‌دست آورده که در مقایسه با سال2021 رشد 4پله‌ای را تجربه کرده است. همچنین در حوزه مهارت رتبه74  ایران در مقایسه با سال2021 ثابت مانده است.
گزارش آنکتاد که به وسیله سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران ترجمه شده نشان می‌دهد که ایران در حوزه تحقیق و توسعه(R&D) رتبه۳۵ را به‌دست آورده و 2پله صعود کرده است. همچنین در حوزه صنعت با رتبه۱۱۸ در مقایسه با سال۲۰۲۱ صعود ۱۲پله‌ای را تجربه کرده، اما در حوزه سرمایه‌گذاری و مالی با 9پله کاهش در مقایسه با سال2021 در جایگاه62 دنیا قرار گرفته است.

بازار گسترده فناوری‌های نوین
گزارش آنکتاد نشان می‌دهد که با رشد فزاینده فناوری‌های نوین، به‌نظر می‌رسد دنیا در آغاز یک انقلاب جدید قرار گرفته است. آنچه در این گزارش با عنوان «فناورهای مرزی و سبز» از آن نام برده می‌شود، می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد و تأثیر بسیار زیادی بر اقتصاد و معیشت کشورها داشته باشد‌. سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران با اشاره به این موضوع می‌گوید: «فناوری‌های سبز و فرصت استفاده از آنها محدود به زمان هستند و باید در سیاست کشورها به‌عنوان یک هدف قرار گیرند.» فناوری‌های مرزی ذکر شده در این گزارش مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و هیدروژن سبز اکنون بازاری معادل 1.5تریلیون دلار را در اختیار دارند که تا سال2030 می‌توانند به بیش از 9.5تریلیون دلار(تقریبا 3برابر اندازه فعلی اقتصاد هند) افزایش یابند. این در حالی است که اکنون اقتصادهای توسعه‌یافته بیشترین بهره را از این فرصت می‌برند و اقتصادهای در حال توسعه را پشت‌سر گذاشته‌اند.

علت کاهش رتبه کلی
سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران معتقد است کاهش رتبه کلی ایران ناشی از کاهش سرمایه‌گذاری در فناوری‌های یادشده و استفاده نکردن از این فناوری‌ها در صنعت خودروی کشور است. محمدی‌کوشکی صنعت خودرو را یکی از مهم‌ترین صنایع جهان می‌داند و می‌گوید: «مخترعان، متخصصان و شرکت‌های دانش‌بنیان از توانایی توسعه دانش فنی این تکنولوژی‌ها و محصولات نوآورانه برخوردار هستند. اما متأسفانه شرکت‌های خودروسازی ایران از تکنولوژی‌هایی مانند هوش مصنوعی، هیدروژن سبز، سوخت‌های زیستی و تولید وسایل نقلیه الکتریکی و فناوری‌های دیگر کمتر استفاده می‌کنند. به همین دلیل رتبه جهانی ایران در صنعت خودرو بسیار پایین است.»