فروچاله‌ها در همین نزدیکی

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

نتایج آخرین ارزیابی‌های مربوط به فرونشست زمین در ایران نشان می‌دهد که این پدیده بیشتر از آنکه تصور ‌شود جمعیت شهری، زیرساخت‌ها و حتی آثار تاریخی را تحت‌تأثیر قرار داده است. فرونشست پدیده‌ای است که آرام و خزنده زمین زیر پا را خالی و برای مدت طولانی غیرقابل سکونت می‌کند.
آخرین ارزیابی توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن ‌و شهرسازی انجام شده است. این مجموعه از سال 1378با تحقیقی درمورد فرونشست زمین در فامنین همدان تا این تاریخ، بی‌وقفه با صرف زمان قابل ملاحظه کارشناسی، نتایج نامطلوب توسعه پهنه‌های فرونشستی زمین در سرزمین ایران را گوشزد کرده است. حالا فرونشست در برخی موارد مساحت کل شهرها و در برخی موارد بخشی از محدوده‌های شهری را فراگرفته است.
براساس آخرین ارزیابی‌های صورت گرفته و تجمع تمامی نقشه‌های موجود (نقشه‌های سازمان نقشه‌برداری، زمین‌شناسی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، مقالات و پروژه‌های مطالعاتی) و برهم نهادن نقاط شهری و روستایی روی پهنه‌های فرونشست، سیمای کلی ریسک فرونشست سرزمینی ایران به‌دست آمده است. قرارگیری شریان‌های حیاتی، سامانه‌های حمل‌ونقل، آثار تاریخی، مراکز مهم و سایر مستحدثات دیگر در معرض خطر فرونشست زمین، منجر به ارائه واقع‌بینانه‌تری از ریسک تجمعی فرونشست زمین خواهد شد.

   چه باید کرد؟
علی‌بیت‌اللهی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به‌عنوان مولف این پژوهش پیشنهاد داده است که نسبت به فرونشست فهرستی از اقدامات با اولویت تدوین و تصویب مقررات ملی فرونشست زمین و ابلاغ آن از سوی هیأت دولت انجام شود. هدف تدوین و تصویب مقررات ملی فرونشست:  بازنگری در استحصال آب، بستن چاه‌های غیر‌مجاز، تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها با مسئولیت وزارت نیرو، بازنگری در شیوه کشت و زرع و آبیاری اراضی و باغ ها با مسئولیت وزارت جهادکشاورزی، مکان‌یابی صنایع و تاسیسات براساس نقشه‌های خطر فرونشست زمین با مسئولیت وزارتخانه‌های صمت و نفت، مقررات کنترلی ساخت ساختمان‌های با درجه اهمیت بسیار بالا و ضوابط احداث سایر ساختمان‌ها با مسئولیت وزارت راه و شهرسازی، مقررات مربوط به توسعه شریان‌های حیاتی و سامانه‌های حمل‌ونقل در پهنه‌های فرونشستی زمین با مسئولیت وزارتخانه‌های نیرو، نفت و راه و شهرسازی، ضوابط مربوط به کاهش خطرات فرونشست زمین در مجموعه‌های میراث‌فرهنگی و تاریخی با مسئولیت وزارت میراث‌فرهنگی و پایش و کنترل کاهش خطر فرونشست زمین با مسئولیت سازمان‌های محیط‌زیست و مدیریت بحران کشور.

خراسان‌رضوی
استان خراسان‌رضوی از نظر وسعت پهنه‌های فرونشستی در رتبه اول قرار گرفته است. همچنین این استان از نظر تعداد کل واحدهای مسکونی فاقد اسکلت در معرض خطر فرونشست زمین، رتبه اول را داراست.

 اصفهان
دارای بیشترین تعداد شهر واقع در پهنه‌های فرونشست زمین است. شهر اصفهان بزرگ‌ترین کلانشهر کشور است که مساحت عمده‌ای از آن را پهنه‌های فرونشستی دربر گرفته است. کلانشهر اصفهان، بالاترین ریسک فرونشست زمین را در مقایسه با سایر شهرهای کل کشور داراست.

سایر استان‌ها
نسبت مساحت زون‌های فرونشستی به مساحت کل در استان‌های تهران، خراسان رضوی، اردبیل، گلستان، همدان، زنجان، آذربایجان‌غربی و قزوین بالاتر از سایر استان‌هاست. تعدادی از این استان‌ها پیش از این به‌عنوان استان‌های با منابع آبی مناسب قلمداد می‌شدند.

استان‌های شمالی
حتی استان‌های شمالی هم درگیر فرونشست هستند. گلستان به‌طور قابل ملاحظه‌ای وسعت بیشتری را در پهنه فرونشست زمین با نرخ بالا داراست. در استان‌های مازندران و گیلان به‌صورت گسسته فرونشست زمین کم‌کم آثار خود را نشان می‌دهد.