ایران و آژانس در مسیر همکاری

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

دیدارهای مدیرکل آژانس انرژی‌اتمی با مقام‌های ارشد ایرانی درحالی دیروز هم ادامه یافت که کارشناسان معتقدند با توجه به نیاز طرف غربی به پیشبرد مذاکرات، گفت‌وگوهای رافائل گروسی در تهران می‌تواند زمینه‌ساز بازگشت روابط دوجانبه به عالی‌ترین سطوح شود؛ روابطی که در ماه‌های اخیر و با توجه به سیاسی‌کاری‌های آژانس دچار اختلال شده بود.به‌گزارش همشهری، گفت‌وگوهای مدیرکل آژانس با رئیس سازمان انرژی‌اتمی در 2دور و دیدارهای وی با وزیر امورخارجه و همچنین رئیس‌جمهور ایران در شرایطی انجام شد که هموارسازی مسیر برای ازسرگیری مذاکرات رفع تحریم‌ها، از محوری‌ترین دستورکارهای سفر گروسی به تهران به‌حساب می‌آید. ارزیابی اظهارات دوطرف درجریان دیدارهای صورت گرفته نشان می‌دهد درصورت عدم‌سیاسی‌کاری ازسوی مقام‌های آژانس، همچنان می‌توان به گره‌گشایی از روابط ایران و این نهاد بین‌المللی و به‌تبع آن، گفت‌وگوهای هسته‌ای امیدوار بود.

احیای برجام در دستورکار
مدیرکل آژانس پس‌از 2دور گفت‌وگو با رئیس سازمان انرژی‌اتمی ایران، در نشست‌خبری با حضور محمد اسلامی حضور یافت. برخی معتقدند اظهارات گروسی در این نشست، مبنی بر اینکه آژانس آماده ‌است کار را با ایران پیش ببرد، از گشایش‌های جدید در روابط ایران و آژانس حکایت دارد. گروسی با بیان اینکه مذاکرات احیای برجام در دستورکار قرار دارد و ادامه می‌یابد، عنوان ‌کرد کاری که ما انجام می‌دهیم و توافق خوبی که قرار است به آن برسیم، به احیای برجام کمک خواهد کرد.

انتظار ایران از آژانس
رئیس‌جمهور در دیدار با مدیرکل آژانس، رفت‌وآمد مقام‌های این سازمان به ایران را حکایت از اراده قوی تهران برای همکاری سازنده با آژانس دانست. سیدابراهیم رئیسی گفت: انتظار داریم نگاه آژانس کاملا حرفه‌ای باشد و قدرت‌های سیاسی فعالیت‌های آژانس را تحت‌الشعاع قرار ندهند. وی ابراز امیدواری کرد آژانس با رعایت اصل بی‌طرفی، نسبت به بیان واقعیت فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران اقدام کند. مدیرکل آژانس نیز دراین دیدار به گفت‌وگوهای اخیر خود با مقام‌های ایرانی اشاره کرد و گفت: ملاقات‌های سازنده و مثبتی داشتیم و مطمئنم زمینه‌ساز خوبی برای تعامل‌های آینده بوده و در نتیجه این سفر، همکاری‌ها تقویت می‌شود.

تضمینی برای عدم‌سیاسی‌کاری آژانس
سیاسی‌کاری و ارائه گزارش‌های جهت‌دار و بی‌پایه پیرامون فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران، یکی از اصلی‌ترین انتقادهای طرف ایرانی به مقام‌های آژانس، طی سال‌های اخیر بوده‌است. با این‌حال اما گروسی در جریان نشست‌خبری خود با رئیس سازمان انرژی‌اتمی ایران، تأکید کرد تضمین می‌دهد آژانس تحت دستورالعمل‌های هیچ‌کشوری کار نکرده‌است. وی تأکید کرد: عملکرد آژانس زیرنظر شورای‌حکام قرار دارد.

گروسی: حضورم در تهران خاطره‌انگیز می‌شود
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی‌اتمی در دیدار با دست‌اندرکاران و صاحب‌نظران صنعت هسته‌ای ایران نیز به نکات مهمی اشاره کرد. گروسی گفت که مطمئن است حضورش در تهران «خاطره‌انگیز» خواهد شد؛ آن‌هم به‌دلیل نقطه‌عطفی که رقم خورده‌است. وی اعلام‌کرد اطمینان دارد در همه حوزه‌ها پیشرفت به‌دست می‌آید؛ «البته در این مسیر با چالش‌هایی نیز روبه‌رو می‌شویم و برخی موارد وجود دارد که باید با هم حل و فصل کنیم تا ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بتوانند اعتمادسازی و اعتمادافزایی کنند.»

ضرورت برقراری ارتباط اعتمادآفرین
تشریح دغدغه‌ها و مطالبات ایران از آژانس یکی از مهم‌ترین محورهای نشست‌خبری گروسی و اسلامی بود. رئیس سازمان انرژی‌اتمی ایران در این نشست با بیان اینکه آژانس باید بتواند وظایف خود را در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران در چارچوب ضوابط پادمان پابرجا و اطمینان‌بخش نگه دارد، گفت که حضور گروسی در تهران پیام‌آور برقراری روابط کاری به‌صورت حرفه‌ای با سازمان انرژی اتمی ایران است: «نکته‌ای که اهمیت دارد، این است که رفت‌وآمدها و گزارش‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که همواره اعتمادآفرین باشد.»

عقبگرد آمریکا از موضع «گزینه نظامی» علیه تهران
درحالی‌که طی روزهای اخیر محور واشنگتن – تل‌آویو زمان زیادی را صرف تهدید جمهوری‌اسلامی به روی ‌میز قرار گرفتن «گزینه نظامی» کردند، اما همزمان با حضور مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی‌اتمی در تهران، طی روزهای اخیر شاهد عقب‌گرد واشنگتن از چنین موضعی بوده‌ایم. برهمین اساس هم بود که ابتدا رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران تأکید کرد که این کشور در انتظار نتایج سفر گروسی به تهران می‌ماند و پس‌از آن، دانا سترول، معاون دستیار وزیر دفاع آمریکا در گفت‌وگویی با شبکه «الجزیره» تأکید کرد برای تعامل با ایران، «گزینه نظامی» در اولویت واشنگتن نیست و برای ایجاد راه‌حل دیپلماتیک هنوز دیر نشده‌است.

ویژگی‌های چهارمین سفر گروسی به تهران

فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت‌ملی مجلس: سفر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی‌اتمی به کشور در شرایطی انجام می‌شود که طرف‌های غربی در ماه‌های اخیر رویکردهای خصمانه‌ای را علیه جمهوری‌اسلامی اتخاذ کرده‌اند. آنها با بروز اغتشاشات در ایران، با زیرپا گذاشتن همه اصول و رویه‌های بین‌المللی، به دخالت در امور داخلی کشورمان و دمیدن در آتش ناآرامی‌ها پرداختند؛ رویکردی که از نظر عرف بین‌المللی، خطایی فاحش ازسوی آنها به‌شمار می‌رود. در پیش گرفتن چنین رویه‌ای ازسوی آمریکا و تروئیکای اروپایی آثار مخرب بسیاری به‌همراه داشت که یکی از مهم‌ترین آنها، فاصله افتادن در میز مذاکرات بود. ازسوی دیگر با سابقه‌ای از سفرهای قبلی رافائل گروسی به تهران مواجه هستیم که هنگام بازگشت از ایران، گزارش منصفانه‌ای ارائه نمی‌داد و در اصطلاح یکی به نعل می‌زد و یکی به میخ. چنین رویه‌هایی به روابط ایران و آژانس آسیب‌ جدی وارد کرد، اما اکنون، آنگونه که از شرایط برمی‌آید، سفر اخیر گروسی به تهران با گذشته تفاوت‌هایی دارد. با توجه به اصرار مدیرکل آژانس برای دیدار با رئیس‌جمهور کشورمان، به‌نظر می‌رسد وی حامل پیام مهمی ازسوی طرف‌های غربی برای ایران باشد. درمجموع معتقدم تحولات در مسیری پیش رفته که طرف‌های غربی را مجاب کرده تلاش ویژه‌ای را برای بازگرداندن ایران به میز مذاکره به‌کار گیرند. نکته اینجاست که ایران هیچ‌گاه اتاق مذاکره را ترک نکرد، اما خصومت‌ورزی‌ها، زمینه‌ساز فاصله افتادن در میز مذاکرات شد. ایران همواره اعلام کرده درصورت حسن‌نیت طرف مقابل، آماده حل‌وفصل چالش‌های موجود است.

توصیه‌هایی به مدیرکل آژانس

عباس مقتدایی، نایب‌رئیس کمیسیون امنیت‌ملی مجلس: دیدارها و رایزنی‌های متنوع مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی‌اتمی در تهران، می‌تواند راهگشای حل بسیاری از ابهام‌ها و چالش‌های فی‌مابین باشد، اما به شرط آنکه رافائل گروسی با درس گرفتن از رویکردهای اشتباه گذشته، به اصلاح رفتارهای جانبدارانه و سیاسی این نهاد بین‌المللی در سال‌های اخیر بپردازد و درنظر داشته باشد که ایران بسیار فراتر از آنچه باید و براساس رویه‌های بین‌المللی برعهده‌اش هست، با آژانس و بازرسان آن همکاری داشته و همواره تلاش کرده مسیر همکاری‌های فنی دوجانبه را باز بگذارد. در این میان اما این نهاد بین‌المللی همواره با تأثیرپذیری از رویکردهای ضدایرانی دولت‌های غربی، همکاری‌های بی‌شائبه ایران را نادیده انگاشته و روابط دوجانبه را با چالش‌های جدی مواجه کرده‌است. در شرایط کنونی جمهوری‌اسلامی گلایه‌های مهمی از آژانس و مقام‌های آن دارد که گروسی درجریان سفر به تهران، باید گام‌های اساسی به‌منظور حل‌وفصل آنها بردارد. درز اطلاعات مهمی که ایران درجریان گزارش‌های خود، به آژانس منتقل کرده، یکی از مواردی است که برخلاف تعهدات این نهاد بین‌المللی به‌حساب می‌آید و گروسی باید اقدام‌های مؤثری برای رفع این چالش انجام دهد. نکته محوری این است که اکنون ایران رویکرد مثبتی در قبال ادامه همکاری‌های فنی با آژانس درپیش گرفته که گروسی باید از فرصت پیش آمده استفاده کرده و با اصلاح رویه‌های غلط و سیاسی گذشته، برای انجام وظایف و تعهدات خود نسبت به ایران، به‌عنوان یکی از اعضای آژانس بین‌المللی انرژی‌اتمی اقدام کند.