میدان توپ‌ها

زهرا بلندی- روزنامه‌نگار

  سنگ بنای اولیه میدان امام‌خمینی(ره) که در گذشته  به میدان توپخانه معروف بود در خندق شمالی شهر تهران قرار داشت که به برج و باروی شاه طهماسبی معروف بود. در سال1229شمسی وقتی به دستور ناصرالدین‌شاه و میرزا تقی‌خان امیرکبیر قلعه ارگ را تعمیر کردند، در بیابان‌های شمالی اطراف آن غرفه‌هایی برای توپ‌ها و توپ‌چی‌ها ساختند و کار ساخت میدان که ۱۰سال طول کشید، آغاز شد. همان زمان در پایین‌دست این میدان، مکانی برای نگهداری اسلحه و مهمات ایجاد شد که به آن «قورخانه» می‌گفتند؛ قورخانه مکانی برای استقرار نیروهای نظامی بود که ساخت آن، از آغاز صدارت امیرکبیر در سال ۱۲۲۵ آغاز و به مرور تکمیل شد. این میدان که از نخستین گذرگاه‌های تهران است ابتدا سنگفرش و بعدها آسفالت شد. آنطور که در منابع تاریخی آمده این خیابان در اوایل حکومت رضاشاه، به مناسبت ورود ملک فیصل اول، پادشاه کشور عراق به تهران تمیز و آسفالت می‌شود. نام میدان در زمان امیرکبیر «میدان توپخانه» بود، در دوره رضاشاه، به «میدان سپه» تغییر نام داد و تندیس او در وسط میدان گذاشته شد؛ زیرا او زمانی لقب سردار سپه داشت. میدان امام‌خمینی(ره) محل تقاطع خیابان‌های اصلی و کلیدی شهر تهران است، به‌گونه‌ای که خیابان لاله‌زار و فردوسی به‌ترتیب از شمال شرق و شمال غرب، از غرب خیابان امام‌خمینی(ره) ، از شرق، خیابان امیرکبیر (چراغ برق)، خیابان‌های باب همایون و ناصرخسرو به‌ترتیب از جنوب غرب و جنوب شرق به این میدان می‌پیوندند. حوض وسط میدان یادگاری از گذشته این میدان است که در روزگار قاجار ساخته شد و با وجود تغییراتی که در گذر زمان داشته، هنوز به همان شکل اولیه باقی مانده است. البته ساختمانی معروف به موزه استاد صنعتی در ضلع غربی میدان، ابتدای خیابان فردوسی قرار دارد که از دوره قاجار باقی‌مانده است. میدان امام خمینی (ره) دارای پهنایی نزدیک به ۱۱۰ متر و درازای تقریباً ۲۲۰ متر و مستطیل‌شکل است.

شکارگاه شاهنشاهی در سولقان
سمیرا باباجانپور-روزنامه‌نگار

 مسیر کوهستانی روستای کن و سولقان، به‌دلیل نزدیکی به پایتخت و کاخ‌های شاهنشاهی، انتخاب اول ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین شاه برای شکار بود. شاه صاحبقران و پسرش علاقه خاصی به شکار داشتند، به‌خصوص شکار پلنگ و قوچ ایرانی. مرور تاریخ شفاهی پیرمردهای این روستاها گواه از حضور گاه‌وبیگاه ناصرالدین‌شاه در این محدوده از تهران دارد. هیچ‌کدام از پادشاهان قاجار به‌اندازه ناصرالدین‌شاه علاقه به ثبت وقایع و رویدادهای زندگی خود نداشته‌اند و هیچ‌کدام به‌اندازه او به کن و سولقان سفر نکرده‌اند.درباره این شکارگاه، شاهزاده ملک قاسم میرزا، بیست‌وچهارمین پسر فتحعلی شاه قاجار، در روزنامه‌ای بانام «شکار کن و سولقان» بسیار نوشته است. (این روزنامه نخستین و قدیمی‌ترین سفرنامه مسافرت‌ها و اردوهای شکار ناصرالدین‌شاه است که به دستور او نوشته‌شده و به‌عنوان یکی از نسخه‌های خطی ارزشمند در کتابخانه ملی ایران نگهداری می‌شود.) در گزیده‌ای از یادداشت‌های روزانه سفر ناصرالدین‌شاه به کن و سولقان که در این روزنامه چاپ شده است آمده: «چای صرف کردیم، اعلیحضرت شهریاری به سولقان تشریف می‌بردند. صدای شیپور بلند شده، سوارها حاضر شدند. چون راه بد بود، حکم کرده عمله رفته، راه را ساخته بودند. با نهایت خوبی تشریف بردند، در آنجا کباب زیاد پخته، بندگان خورده بودند و تفنگ‌اندازان در حضور مبارک تیراندازی کرده، قبله عالم خود به‌دست مبارک، سردست ایستاده، سه رأس نر زدند، دو تیهو هم جعفرقلی خان ایلخانی زده بود. به تماشای قبر سیدنوربخش (امامزاده‌ای در روستای سولقان) رفته بودند. قدری هم برف باریده، طرف عصر برگشتند.»

نخستین پمپ‌‌بنزین تهران
رضا نیکنام- روزنامه‌نگار

نخستین تلمبه‌های بنزین در ایران از انواع «اوری‌هاردل» انگلیسی و «ساتم» فرانسوی بودند و به‌دلیل کمبود پمپ‌بنزین برخی از این تلمبه‌ها در کنار خیابان‌ها نصب می‌شدند تا دسترسی به سوخت آسان‌تر باشد. تا دهه۳۰ شمسی نیز تعداد پمپ‌بنزین در تهران و شهرهای‌بزرگ جوابگوی افزایش دائمی تعداد خودروها نبود. به‌ نقل از کتاب‌های «این اتولی که من می‌گم» و «تاریخچه اتومبیل در ایران»؛ نخستین پمپ‌بنزین تهران در محله اعیان‌نشین امیریه راه‌اندازی شد؛ انتخاب این مکان برای ساخت پمپ‌بنزین، بیشتر به‌دلیل سکونت رجال مملکتی در این محله بود و بعد پمپ‌های دیگری از راه رسیدند. دومین پمپ‌بنزین در خیابان بوذرجمهری، ایستگاه درخوانگاه، سومی در خیابان سعدی دروازه دولت، چهارمی در میدان بهارستان مقابل مطبعه(چاپخانه) مجلس و پنجمی در خیابان سی‌متری نظامی (کارگر فعلی) نزدیک چهارراه لشکر بود و به‌همین‌ترتیب تا سال ۱۳۳۰ تعداد ۱۰پمپ در تهران مشغول به‌کار شدند و شرکت نفت اقدام به شماره‌گذاری آنان کرد. جالب اینکه آن موقع قیمت بنزین لیتری یک‌‌و‌نیم ریال بود! جایگاه سوخت شماره ۶ یا همان پمپ‌بنزین دروازه دولت در سال‌۱۳۱۹ توسط شرکت نفت انگلیس و ایران با هدف توزیع فراورده‌های نفتی همچون نفت سفید، بنزین و امشی راه‌اندازی شد و تنها جایگاهی در تهران بود که تا به امروز نمای سنتی آن به شکل اولیه باقی مانده است.جایگاه پمپ‌بنزین دروازه دولت در سال۹۶ با شماره ۳۱۷۱۱ در فهرست آثار ملی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به ثبت رسید.

بهترین قصه‌های تاریخی تهران جایزه  می‌گیرند
صفحه «روایت تهران» که پیش روی شماست، به انعکاس روایت‌های خواندنی تاریخ تهران قدیم و سرگذشت شخصیت‌ها و نامداران، خیابان‌ها و گذرها، واقعه‌های تاثیرگذار و تاریخ شفاهی طهران تعلق دارد؛ با عکس‌های بازمانده از خاطرات تهران دیروز و قصه‌ها و ماجراهای پس پشت این عکس‌ها. شما هم می‌توانید در انتشار این صفحه که متعلق به خود شما و شهرشماست ما را همراهی کنید. «همشهری» بهترین عکس‌ها و قصه‌هایی را که برای ما ارسال می‌کنید با نام خودتان منتشر و به شما «همشهریان همراه» هدیه‌ای تقدیم می‌کند.
 نشانی  و شماره تماس ما: mahaleh@hamshahri.org  و ۴۶۴- ۲۳۰۲۳۴۵۵