نق زدن، انتقاد و شکایت و اعتراض نیست

بسیاری از ما «نق‌نق کردن» و «غرزدن» را با اعتراض، انتقاد و شکایت، هم‌معنی و یکسان می‌پنداریم، در حالی که این عبارات با وجود شباهت‌های ظاهری، تفاوت‌های بنیادینی با یکدیگر دارند. در نوشتار زیر به مفهوم لغوی و معنایی غرزدن پرداخته‌ایم و تفاوت آن را با انتقاد‌کردن، شکایت و اعتراض بررسی کرده‌ایم.

معنای لغوی نق زدن
 در فرهنگ‌نامه لغات فارسی واژه‌ها و عباراتی مانند عیب‌جویی کردن، آزار دادن، مرتباً گوشزد کردن و ناله کردن، خرده‌گیری کردن، های‌و هوی کردن و ایراد گرفتن به عنوان معانی و مترادف‌های کلمه نق‌زدن ذکر شده است. در بعضی از لغتنامه‌ها هم برای شرح اصطلاح «نق زدن» از کلمات دیگری مانند آزردن، گلایه کردن، شکوه کردن، آهسته سخن گفتن از سر خشم، اعلام ناخرسندی با کلماتی نامفهوم، لندیدن و غرولند کردن نیز استفاده کرده‌اند. ترکیب این عبارات، معنا و مفهوم لغوی «نق زدن» را به خوبی نشان می‌دهد.

مفهوم جامعه‌شناسانه غرزدن
مفهوم جامعه‌شناسانه نق زدن را به این تعاریف نمی‌توان محدود کرد. «نق زدن اجتماعی» رفتار یا نوعی عادت رفتاری است که به گلایه کردن از همه چیز و پرسش کردن گلایه‌آمیز از همه چیز دلالت دارد. در نق زدن اجتماعی، گلایه و پرسش فقط و مدام از سوی ما تکرار می‌شود، بدون آنکه در این تکرار به دنبال پاسخ، راه‌حل یا اقدامی باشیم. گاه حتی راه‌حل‌هایی هم داریم اما از اقدام خبری نیست- زیرا اساساً در نق زدن اجتماعی قرار نیست مسئله یا مشکلی حل شود-در علم جامعه‌شناسی غرزدن رفتار و در سطحی دیگر واکنشی است که هویت خود را از «تکرار شدن» می‌گیرد؛ این «تکرار شدن»، هویت‌بخش و معنابخش به چنین رفتار یا واکنشی است. در اینجا از غرزدن هم به عنوان «رفتار» نام می‌بریم و هم «واکنش»، زیرا این رفتار به طور مشخص در واکنش به یک موقعیت یا موضوع شکل می‌گیرد. در غرزدن همیشه گویا این انتظار وجود دارد که پاسخ و حل یک مسئله، مشکل یا موضوع غرزدن باید از سوی فرد، مرجع یا نهاد دیگری (در بسیاری از موارد دولت یا حکومت) ارائه شود.

 غرزدن، انتقاد کردن است و انتقاد کردن نیست
نزدیک‌ترین مفهوم به غرزدن، انتقاد کردن است و بسیاری از افراد وقتی غر می‌زنند، تصور می‌کنند در حال انتقاد هستند. به طور کلی غرزدن انتقاد به امور جاری است، منتها اعلام نارضایتی درحد «حرف» است و بیشتر به یک نوع مکانیسم ناخودآگاه روانی برای دورکردن تنش‌ها و تعارضات ذهنی شخص شباهت دارد. نق‌زدن با هدف اصلاح امور اجتماع انجام نمی‌شود، در حالی که انتقاد و نقد کردن به معنای سنجش و ارزیابی و بررسی همراه با عدل و انصاف پدیده‌های اجتماعی و نگرش دوسویه به رفتارها و عملکردهاست. به عبارت دیگر در اصطلاحات جامعه‌شناسی انتقاد و نقد صحیح یعنی دیدن درد و ارائه درمان، با قصد پالایش و تفکیک حقیقت از باطل. بنابراین نقد و انتقاد، حرکتی اصلاح‌گرانه است و هدف از انتقاد، پاره کردن و مثله کردن افکار دیگران و برهم زدن آرامش و امنیت جامعه و مردم نیست بلکه هدف، ارج نهادن به کار مثبت دیگران و یادآوری رواها و نارواها در کنار هم است. از این‌رو، وجهه دیگران را خراب کردن و دامن زدن به تهمت‌ها و بدبینی‌ها و پدیدآوردن جو بدبینی را نمی‌توان نقد و انتقاد دانست. یکی از وجوه تمایز مهم ماهیت انتقاد و غرزدن، نگه‌داشتن جانب انصاف از سوی منتقدان و دیدن نقاط قوت و ضعف در کنار هم است، در حالی که افراد غرزن فقط به کاستی‌ها و ابعاد منفی مسائل توجه دارند.
 طبیعت شکایت و نق زدن با یکدیگر متفاوت است. وقتی می‌خواهیم برای مشکلی به راه‌حل یا درمانی دست یابیم و موضوع را به روشی کاملاً منطقی بیان می‌کنیم، شکایتی را طرح کرده‌ایم اما گاهی اوقات نارضایتی‌مان را نسبت به چیزی ـ که حتی ممکن است اصلاً منطقی در آن وجود نداشته باشد ـ در حالتی شکایت گونه مطرح می‌کنیم و چندان به‌دنبال راه‌حل مناسب برای برطرف‌کردن آن نیستیم، در این حالت گرفتار نق‌نق‌های بی‌مورد شده‌ایم. تشخیص این دو مورد بسیار مهم است و نق‌زدن و شکایت اثرات روانشناسی، عاطفی و فیزیکی بسیار متفاوتی روی فرد و جامعه می‌گذارد. افرادی که دائم نق می‌زنند و دلیل خاصی برای این کارشان ندارند به‌راحتی محیط خود و اطراف‌شان را آلوده به انرژی منفی می‌کنند و مانع از اتفاقات مثبت می‌شوند، در حالی که با شکایت‌کردن، مرجع یا نهادی را که در انجام وظیفه و عملکردش دچار اهمال شده یا به بیراهه رفته، به تغییر رویه و اصلاح امور وادار و ترغیب می‌کنیم.

اعتراض با نق‌زدن تفاوت دارد
در بعضی از لغتنامه‌های فارسی نق زدن با «اعتراضِ زمزمه‌وار و زیر لب» مترادف شمرده شده است اما از آنجا که اعتراض به معنی بازخواست و مواخذه رودررو و بی پرده فرد یا نهادی به کار می‌رود و با مکانیسم‌هایی مطالبه‌گرانه و واضح انجام و پیگیری می‌شود، با نق زنی همخوانی و شباهتی ندارد و نمی‌توانیم آن را با نق زدن یکسان بدانیم. اعتراض، معمولا برای ابراز مخالفت نسبت به یک ایده یا عمل سیاسی به کار می‌رود و در فرایندهای اجتماعی کاربرد زیادی ندارد. معترضین ممکن است اعتراض را به عنوان روشی برای اثرگذاری بر افکار عمومی یا سیاست‌های دولت ترتیب دهند یا برای ایجاد تغییرات دلخواه خود اقدام مستقیمی انجام دهند که با نق زدن تفاوت‌های هویتی و بنیادین دارد.