روزهای بی‌پولی طالبان در کابل

بهاره محبی- روزنامه‌نگار

دیگر از بسته‌های ۴میلیون دلاری که هر هفته به کابل می‌رسید، خبری نیست. ارسال کمک‌های نقدی بین‌المللی به افغانستان متوقف شده است. کمک‌های خارجی به کابل پس از آن متوقف شد که گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه دولت طالبان از این پول‌ها برای تقویت پایگاه خود استفاده کرده و آنها را تنها در اختیار حامیانش قرار می‌دهد. رسانه‌های افغانستانی ازجمله خبرگزاری باختر دیروز گزارش دادند که با توقف کمک‌های سازمان ملل و آمریکا ارزش «افغانی» واحد پول افغانستان سقوط کرده و نگرانی‌ها نسبت به تشدید وخامت اقتصادی در این کشور تشدید شده است. طالبان اما به‌دنبال متحدان و حامیان جدید اقتصادی است.
مارتین گریفیت، معاون دبیر کل سازمان ملل متحد در امور بشردوستانه، هفته گذشته اعلام کرده بود که سازمان ملل با هدف بررسی تصمیم طالبان مبنی بر تشدید محدودیت‌‌های فعالیت اجتماعی زنان در افغانستان، تحویل پول نقد به کابل را متوقف کرده است.
مدت‌هاست که گزارش‌های متعددی از سوءاستفاده طالبان از کمک‌های بین‌المللی منتشر می‌شود. 2 هفته پیش، ماهنامه فارین ‌پالسی نوشته بود که بخش زیادی از کمک‌های بشردوستانه اصلا به‌دست نیازمندان در افغانستان نمی‌رسد و برای اهداف شخصی رهبران ارشد طالبان صرف می‌شود. این نشریه به نقل از یک افسر سابق اطلاعاتی و نظامی افغانستان نوشته که فرماندهان محلی طالبان اغلب کمک‌های نقدی و غذایی را در میان خانواده‌های حامی خود توزیع می‌کنند. این مقام سابق افغانستانی گفته: «طالبان تعیین می‌کند که کمک‌های نقدی خارجی چطور و در اختیار چه کسانی قرار بگیرد. مردم به‌ویژه در مناطق هزاره‌نشین و تاجیک‌نشین در ولایات غور و بادغیس و سایر مناطق دورافتاده تقریبا هیچ حمایتی دریافت نمی‌کنند و در شرایط بسیار دشواری زندگی می‌کنند.»

عدم‌شفافیت؛ از کابل تا واشنگتن
نه تنها طالبان و بانک مرکزی تحت اداره آن از ارائه آمار و ارقام مربوط به چگونگی هزینه شدن کمک‌های خارجی در افغانستان طفره می‌روند که به‌نظر می‌رسد دولت آمریکا نیز برای شفاف‌سازی در این مورد تمایلی ندارد. سازمان سیگار (اداره بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان) اخیرا با انتقاد از رویکرد دولت آمریکا اعلام کرده که برای نخستین بار در طول تاریخ فعالیت این نهاد، به‌دلیل همکاری نکردن وزارتخانه‌های مربوطه در آمریکا، نتوانسته درباره هزینه‌ها در افغانستان گزارشی ارائه کند. به ‌گزارش فارین پالسی، جان ساپکو بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان، با متهم کردن دولت آمریکا به سنگ‌اندازی در برابر تحقیقات این سازمان گفته که آژانس توسعه بین‌الملل آمریکا و وزارت خزانه‌داری این کشور از ارائه اطلاعات در مورد ۱.۱میلیارد دلار پول‌ نقدی که به افغانستان تحت کنترل طالبان فرستاده شده، خودداری می‌کنند و وزارت خارجه آمریکا نیز اطلاعات مورد نظر را به آنان نداده است.

نقش کمرنگ کشورهای عربی
حمایت‌های بین‌المللی از افغانستان حتی پیش از تحولات امروز و توقف این روند نیز شرایط مطلوبی نداشت. سازمان ملل متحد در سال 2022برای کمک به مردم افغانستان 4.4میلیارد دلار درخواست کرده بود که در مجموع کمی بیش از 2میلیارد دلار جمع‌آوری شد. براساس گزارش این سازمان، در سال گذشته میلادی از طریق پول‌های جمع‌آوری شده، سازمان برنامه جهانی غذا حدود 782میلیون دلار به افغانستان کمک کرده است. این رقم برای سازمان یونیسف چیزی حدود 600میلیون دلار بوده است و کمیساریای عالی سازمان ملل در امور آوارگان نیز در سال گذشته میلادی 145میلیون دلار در افغانستان هزینه کرده است که بسیار کمتر از نیازهای واقعی در این کشور است.
در این میان، مشارکت کمرنگ کشورهای عربی در حمایت از افغانستان از طریق سازمان ملل بسیار مشهود بوده است. براساس گزارش سازمان ملل، ریاض در سال 2022تنها 11میلیون دلار به افغانستان کمک کرده است. این در حالی است که عربستان سعودی در اکتبر 2022(اواخر آذرماه گذشته) اعلام کرد که 400میلیون دلار به اوکراین کمک می‌کند. دیگر کشورهای عربی نسبتا ثروتمند نیز ازجمله امارات متحده عربی و قطر و همچنین ترکیه در فهرست غایبان بزرگ کمک به افغانستان هستند. یا اینکه خیلی دیر به درخواست‌های جهانی برای کمک به مردم افغانستان پاسخ داده‌اند. در گزارش دفتر هماهنگ‌کننده امور بشردوستانه سازمان ملل (اوچا) آمده که امارات در سال 2022در پاسخ به درخواست‌های کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل بیش از 309میلیون دلار در 23کشور جهان هزینه کرده است که از این مقدار 171میلیون دلار فقط در اتیوپی هزینه شده است. سهم افغانستان اما فقط 1.9میلیون دلار بوده است. قطر نیز که یکی از بالاترین نرخ‌های تولید ناخالص داخلی جهان را دارد، در سال 2022و در پاسخ به درخواست‌های بین‌المللی بشردوستانه کمتر از یک میلیون دلار هزینه کرده است که حدود 500هزار دلار آن در کامرون هزینه شده است.

چین حامی نوظهور طالبان
کارشناسان اقتصادی با اشاره به نیاز طالبان به دلار برای بیرون کشیدن اقتصاد افغانستان از رکود، پیش‌بینی کرده‌اند که قطع کمک‌های خارجی فشار زیادی را بر اقتصاد این کشور وارد خواهد کرد؛ وضعیتی که احتمالا طالبان را با خطر جدی سقوط مالی مواجه می‌کند. به همین دلیل است که این گروه به‌دنبال حامیان جدیدی است و به‌نظر می‌رسد که تاحدی نیز موفق بوده است.
گذشته از قرارداد نفتی طالبان با چین، ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان، چندی پیش در مصاحبه با روزنامه ایتالیایی رپابلیکا، ضمن تأکید بر تداوم روابط دیپلماتیک میان کابل و پکن گفت که دولت جدید در افغانستان پس از خروج نیروهای خارجی از این کشور به حمایت‌های اقتصادی چین تکیه خواهد کرد. مجاهد گفت: «ما به ابتکار کمربند و راه چین علاقه‌مند هستیم و این کشور شریک اصلی ما برای توقف روند فروپاشی اقتصادی افغانستان و بازسازی کشور خواهد بود.»
افغانستان در انتهای کریدور واخان، نزدیک به 90کیلومتر مرز مشترک با چین دارد. واخان یک نوار باریک در رشته کوه‌های پامیر و در خاک افغانستان است که چین، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان در آن مرز مشترک دارند. افغانستان همچنین بزرگ‌ترین معادن فلزات کمیاب را دارد که چین علاقه بسیاری به استخراج آنها دارد. به اعتقاد تحلیلگر‌ان از آنجایی که بعید است چین کمک اقتصادی و توسعه روابط خود با کابل را به مسائل حقوق بشری مشروط کند، چشم‌انداز حضور روزافزون چینی‌ها در افغانستان چندان دور از ذهن نیست.


تحلیل
بحران افغانستان راه‌حل فوری ندارد

جین کایربی، ستون‌‌نویس در مجله نیویورک: سازمان‌‌های بین‌المللی اعلام کرده‌اند که تا زمان لغو یا تغییر محدودیت‌های اعمال شده در افغانستان فعالیت‌های خود را در این کشور متوقف می‌کنند. این در حالی است که 20میلیون افغانستانی یعنی حدود نیمی از مردم این کشور در نیمه اول سال 2022برای گذران زندگی خود به نوعی به کمک‌های بین‌المللی وابسته بوده‌اند. سازمان ملل تخمین زده است که تا دسامبر سال 2023میلادی این رقم به بیش از 28میلیون نفر می‌رسد. کمک‌های بشردوستانه هیچ‌گاه راه‌حل مناسبی برای رفع ناکارآمدی اقتصادی افغانستان نبوده است به‌ویژه اینکه همواره احتمال سوءاستفاده و فساد وجود داشته است. اما واقعیت این است که هیچ پاسخ فوری برای بحران انسانی در این کشور وجود ندارد. بحران عمیق اقتصادی ادامه حمایت‌ها از مردم را ضروری کرده است. کمک‌های بین‌المللی حتی اگر به اندازه پیش از روی کار آمدن طالبان مؤثر نباشند باز هم تأثیر قابل توجهی بر اقتصادهای محلی دارند و با توقف این حمایت‌ها، سرنوشت مردم این کشور بیش از پیش در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است؛ آن هم در شرایطی که زمستان سخت از راه رسیده است.