![گام اول](/img/newspaper_pages/1401/09-azar/28/rooyi/05-08.jpg)
گام اول
«فرهنگ فیلمنامه» مبانی و مفاهیم را آموزش میدهد
![گام اول](/img/newspaper_pages/1401/09-azar/28/rooyi/05-08.jpg)
برای شروع هر کاری باید با اصول و قواعد بنیادین آن آشنایی داشت. برای تعمیر موتور ماشین باید ساختار موتور، اجزای اصلی آن و طرز کارش را خوب شناخت و بعد برای تعمیر آن آچار بهدست شد. در امور ذوقی هم، با اینکه داشتن قریحه و استعداد شرط است، اما شناخت هم لازم است. نوشتن فیلمنامه بدون آشنایی با ساختار یا اجزای فیلمنامه ممکن است شدنی باشد، اما نتیجهای که حاصل میشود، از نظر همخوانی با اصول فیلمنامهنویسی، جای اما و اگر دارد. کتابهای فیلمنامهنویسی زیادی در بازار وجود دارد که میتواند برای شروع کار راهنمای مفیدی برای مبتدیان و علاقهمندان به فیلمنامهنویسی باشد، اما پیدا کردن کتابی که تقریبا شما را با تمام مفاهیم و مبانی فیلمنامهنویسی آشنا کند، تقریبا غیرممکن است. هر کتابی، طبق رویکرد و هدفش، چیزهایی را که مورد نیاز خواننده است عرضه میکند و ممکن است در زمینههای دیگر حرفی نزند. با این حال، کتابی جامع که امکان آشنایی خواننده از الف تا یای فیلمنامهنویسی را فراهم کند وجود دارد که اتفاقا به تازگی تجدید چاپ شده است.
کتاب «فرهنگ فیلمنامه؛ واژگان و اصطلاحات تخصصی برای فیلمنامهنویسان» نوشته محمد گذرآبادی را انتشارات بنیاد سینمایی فارابی به تازگی برای بار دوم منتشر کرده است. چاپ نخست این کتاب در سال1393 منتشر شد و مدتی بود که نایاب شده بود. گذرآبادی برای این کتاب از پنجمین دوره «جایزه کتاب سال سینما» در سال۱۳۹۴ برنده تندیس بهترین تألیف شد. البته واقعیت این است که تمام مفاهیم و مدخلهای این فرهنگ در کتابهای فیلمنامهنویسی فرهنگی با طول و تفصیل شرح داده شدهاند و فهرست منابع انتهایی همین فرهنگ هم موید بهرهگیری از منابع فرنگی در تدوین مداخل این کتاب است.
آنتاگونیست، پروتاگونیست، انتقال، بحران، پرده، پرسونا، پیرنگ، تعلیق، چندصدایی، کنش، درام، ژانر، ساختار 3پردهای، کاتارسیس، نقطه اوج، نقطه دید، کشمکش و کلیشه فقط تعدادی از مداخل این فرهنگ هستند؛ برای نمونه در مدخل آنتاگونیست (حریف) میخوانیم: «کسی که بیش از همه میخواهد قهرمان را از رسیدن به آرزویش باز دارد. حریف یا آنتاگونیست معمولا - اما نه همیشه - آدم بدی است که رودرروی قهرمان فیلم میایستد و بخش اعظم هیجان فیلم ناشی از وجود اوست. نام دیگر وی هماورد یا رقیب است و اگر شرور و بدذات باشد تبهکار یا دشمن خوانده میشود. رابطه قهرمان و حریف، مهمترین رابطه در داستان است. با طراحی نزاع میان این دو شخصیت، موضوعات و مضامین بزرگتر داستان آشکار میشود.» (ص130) در اواخر این مدخل آمده: «حریف در لباس متحد» یا «حریف متحدنما» یکی از شخصیتهای جالب و بسیار رایج در سینماست. او کسی است که ظاهرا سنگ قهرمان را به سینه میزند و خودش را دوست و متحد قهرمان معرفی میکند، اما در حقیقت آب به آسیاب دشمن میریزد و گاهی حریف اصلی قهرمان است. این شخصیت برای بیننده بسیار جذاب است. به این دلیل که از راه نیرنگ وارد میشود و قهرمان را تا حد ممکن درباره ماهیت و نقش خود به اشتباه میاندازد؛ مثلا سندی در توتسی، رئیس پلیس در محرمانه لس آنجلس. (ص132)
حالا اگر بخواهید بدانید اصطلاح «زیرمتن»
(subtext) که به وفور در تحلیل فیلمنامه بهکار میرود چه مفهومی دارد باید به صفحه169 بروید. جایی که نوشته: «معنای نهفته در پسِ گفتار و رفتار ظاهری شخصیتها؛ معنای پنهان که قرار است با ارجاعات یا اشاراتِ سنجیده و ظریف درک شود. زیرمتن یعنی زندگی نهفته زیر سطح ظاهری؛ افکار و احساسات، شناختهشده یا ناشناخته که بهوسیله رفتار و گفتار پنهان میشوند.» (ص169)
البته به هیچ وجه نباید خیال کرد کسی با خواندن این کتاب فیلمنامهنویس قابلی میشود. این کتاب ابزار را در اختیار شما قرار میدهد. تازه بعد از مطالعه این کتاب باید بروید سر وقت مطالعه کتابهایی که ساختارهای فیلمنامهنویسی کلاسیک، مدرن و پست مدرن را آموزش میدهند. این کتاب به شما کمک میکند در هنگام مطالعه کتاب درباره آموزش فیلمنامهنویسی، دیگربا اصطلاحات و تعابیر فیلمنامهنویسی غریبه نباشید و بهتر بتوانید موضوع کتاب را درک کنید. پس مطالعه این فرهنگ را باید به چشم گام اول دید.