گزارش
وقف علم و صنعت
گزارشی از یک مجتمع فنی که به‌صورت رایگان به جوانان مهارت می‌آموزد
رابعه تیموری- روزنامه‌نگار
پس از 124سال هنوز هم پررونق و پابرجاست. نامش از «مدرسه منتظمی» به «مجتمع فناوری اطلاعات و عمران و مهندسی صنایع منتظمی» تغییر یافته، رشته‌های آموزشی آن هم به‌روز شده‌اند، اما هنوز هم براساس اصول مرحوم فیروزکوهی اداره می‌شود. مرحوم فیروزکوهی در وقف‌نامه املاکش خواسته بود از درآمد اراضی، قنوات، مراتع و مزارع سرسبز خانوادگی‌اش مدرسه‌ای ساخته شود که در آن نوجوانان به‌صورت رایگان علم و صنعت بیاموزند. این مدرسه در سال 1277در خیابان جمهوری فعلی بنا شد و در کلاس درس و کارگاه صنعتی آن، نه‌تنها صنعتگران و هنرمندانی بنام، بلکه بسیاری از رجال علمی و ادبی کشور تربیت شدند. رشته‌های آموزشی مدرسه منتظمی پا به پای زمان و براساس نیاز جامعه تغییر کرده و ساختمان قدیمی‌اش به ساختمانی دلباز در خیابان شهیدفلاح‌زادگان تبدیل شده است.
جمع‌های علمی دوستانه
نمای بیرونی ساختمان نه چندان بزرگ ابتدای خیابان شهید فلاح‌زادگان شبیه انبوه کارگاه‌های خانگی است که از ابتدا تا انتهای خیابان ردیف شده‌اند. بر سر در این ساختمان تابلوی کوچکی با عنوان «مجتمع فناوری اطلاعات و عمران و مهندسی صنایع منتظمی» به چشم می‌خورد. وقتی وارد حیاط بزرگ و دلباز مجتمع می‌شوید سکوت و آرامش خوشایندی در آن جریان دارد، اما پس از آنکه وارد ساختمان آموزشی می‌شوید و لحظاتی پای درس استادان جوان آموزشگاه می‌نشینید، دیگر از سکوت خبری نیست و پرسش و پاسخ‌های علمی که میان هنرجویان و استاد رد و بدل می‌شود، جنب و جوش و شادابی خاصی در کلاس به‌وجود می‌آورد.» ابوذر قربانزاده، یکی از مدرسان مجتمع منتظمی است. او دانش‌آموخته رشته مهندسی عمران است و تجربیات مفیدش در طرح‌هایی که به‌صورت عملی انجام داده سبب پذیرفته شدن رزومه کاری و استخدام او به‌عنوان مدرس شده است. فضای گرم و صمیمانه‌ای که در کلاس قربانزاده جریان دارد، کارگاه دوره‌های عملی رشته مهندسی عمران را به جمعی دوستانه تبدیل کرده است که اعضای آن تجربیات کوچک و بزرگشان را در اختیار یکدیگر می‌گذارند.
فوت‌های کوزه‌گری
قاسم محمودوند، یکی از هنرجویان کلاس است که از طریق استادان دانشگاهش با این مجموعه آشنا شده است. محمودوند پیش از آشنایی با مجموعه منتظمی در یکی از آموزشگاه‌های خصوصی، دوره‌های مهارت استفاده از رایانه و کارگاه‌های عملی مهندسی عمران را گذرانده است. او می‌گوید: «در آموزشگاه‌های خصوصی مطالب به‌صورت کامل و کاربردی عنوان نمی‌شود و فوت کوزه‌گری کار را به دانشجو منتقل نمی‌کنند، اما اینجا مباحث به‌صورت کاربردی آموزش داده می‌شود و هنرجو را برای ورود به بازار کار آماده می‌کنند.» مجتمع منتظمی براساس استانداردهای آموزشی سازمان فنی‌وحرفه‌ای اداره می‌شود و هنرجویان با قبولی در آزمون پایان دوره، گواهینامه این سازمان را دریافت می‌کنند. «منصور زارع» در رشته مهندسی و مدیریت ساخت تحصیل کرده و از هنرجویان مجتمع است. او می‌گوید: «وقتی برای استخدام به شرکت یا مؤسسه‌ای مراجعه می‌کنیم، علاوه بر مدارک دانشگاهی باید گواهی گذراندن دوره‌های فنی و‌حرفه‌ای را ارائه دهیم تا امکان جذب ما در بازار کار فراهم شود.»
تمرین معماری و شهرسازی
«مهدی عزیزی» به رایگان بودن دوره‌های مجموعه منتظمی اشاره می‌کند و می‌گوید: «دوره‌هایی که اینجا به‌صورت رایگان و با استفاده از فناوری و تجهیزات روز آموزش داده می‌شود، در مؤسسات خصوصی با شهریه‌های کلان و سطح علمی پایین‌تر تدریس می‌شود.» در کنار دپارتمان فناوری اطلاعات و مهندسی عمران که به امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری پیشرفته مجهز شده، آشپزخانه کوچکی قرار گرفته تا دانشجویانی که از مسیرهای دور خود را به آموزشگاه می‌رسانند، با خوردن استکانی چای و خوراکی ساده خستگی را از تن‌شان بتکانند و سرحال و آماده سر کلاس بنشینند. کارگاه نقشه‌کشی ساختمان و طراحی داخلی مجتمع منتظمی، یکی از دیدنی‌ترین بخش‌های این مجموعه است. در این کارگاه نمای داخلی خانه‌های دوبلکس که با ابزار ساده‌ای مانند فوم و یونولیت، مقواهای دورریز، چوب و طلق ساخته شده، چنان طبیعی و حساب شده طراحی شده که انگار روی پلکان مدور خانه‌ای مشغول تماشای سرسرا و طبقات آن هستید. ماکت خیابان‌هایی که روی میزهای کارگاه قرار گرفته، ایستگاه‌های اتوبوس، خودروها و عابران پیاده آنقدر هنرمندانه کنار هم چیده شده‌اند که گویا قسمتی از این شهر شلوغ جدا شده و به آرامش دلپذیر کارگاه سنجاق شده است.
تقدیرنامه‌های متفاوت
محمد اعتمادفر، مسئول آموزش مجموعه منتظمی است. روی دیوار اتاق او تابلوی نقاشی چهره پرهیبت مرحوم فیروزکوهی نصب شده است. در کنار این قاب عکس تقدیرنامه‌هایی ردیف شده‌اند که نام هیچ ارگان یا نهاد دولتی و غیردولتی در آنها به چشم نمی‌خورد. هنرجویانی که از امکانات مجتمع استفاده کرده‌اند، در این تقدیرنامه‌ها برای بانیان مجموعه دعای خیر کرده‌اند، فاتحه و صلواتی برای شادی روح مرحوم فیروزکوهی فرستاده‌اند و نام و امضای خود را پای آن نشانده‌اند. این تقدیرنامه‌ها تنها شهریه‌ای است که دانشجویان و هنرآموزان برای استفاده از کلاس‌ها پرداخته‌اند. اعتمادفر می‌گوید: «دستخط و دعای خیر هنرجویان را ما قاب می‌گیریم. این تقدیرنامه‌ها برای مسئولان مجتمع ارزش زیادی دارند.» او کوتاه و مختصر درباره خودش صحبت می‌کند. این استاد سپیدمو 38سال پیش به‌عنوان کارشناس آموزش فنی‌وحرفه‌ای، همکاری را با مجموعه منتظمی آغاز کرده و در طول این سال‌ها خارج از چارچوب وظایف رسمی و اداری، وظایفی مانند هماهنگی و طراحی مسائل آموزشی مجموعه را برعهده داشته است.
برای آموزش محرومان
اعتمادفر درباره فعالیت‌های مجتمع منتظمی می‌گوید: «در این مجتمع براساس استانداردهای مدون سازمان آموزش فنی‌وحرفه‌ای کشور، مهارت‌های هفت‌گانه رایانه، دوره‌های عملی رشته‌های نقاشی ساختمان، مهندسی عمران، مهندسی صنایع، طراحی معماری داخلی و تکنولوژی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و ساخت ماکت‌های ساختمانی آموزش داده می‌شود.» مرحوم فیروزکوهی زمانی که آموزش و حرفه‌آموزی فقط به طبقات مرفه اختصاص داشت مدرسه منتظمی را بنا کرد تا یتیمان، محرومان و افراد بی‌بضاعت کشور صاحب علم و هنر شوند، اما در مجموعه مجتمع آموزشی منتظمی از سطح توان مالی و شرایط اقتصادی هنرجویان پرس‌و‌جو نمی‌شود و هر جوانی که نیاز به گذراندن دوره‌های موجود در آموزشگاه داشته باشد، می‌تواند در این کلاس‌ها ثبت‌نام کند.
علم بدون تجربه
قرار گرفتن مجموعه منتظمی در خیابان دنج شهید فلاح‌زادگان سبب شده بسیاری از جوانان از این ظرفیت و امکانات مهارت‌آموزی بی‌اطلاع و بی‌بهره بمانند، اما تعدادی هم که این اقبال را داشته‌اند که اتفاقی یا با تحقیق و جست‌وجو از این مجموعه سردرآورند، با استفاده از مهارتی که آموخته‌اند کار و کسبی راه انداخته‌اند و درآمد کسب می‌کنند.» مهدی حسنی، یکی از این هنرجویان خوش‌اقبال است. کافی‌نت او در جنوب شهر قرار گرفته و در طول 8سالی که از فعالیتش می‌گذرد، مشتریان پروپا قرصی پیدا کرده است. حسنی تعریف می‌کند: «10سال پیش با مدرک مهندسی رایانه از دانشگاه فارغ‌التحصیل شدم و بعد از گذراندن خدمت سربازی برای پیدا کردن کار به جاهای مختلف سر زدم، ولی شغل‌هایی را که بعد از کلی این در و آن در زدن و مشکلات زیاد پیدا می‌کردم، به راحتی از دست می‌دادم.» او به مشکلاتی که باعث از دست دادن فرصت‌های شغلی‌اش شده، اشاره می‌کند و می‌گوید: «در دانشگاه به‌دلیل کمبود امکانات و شلوغی کلاس‌ها، بسیاری از واحدهای عملی را هم به‌صورت تئوری می‌گذراندیم و چیزهایی را که روی کاغذ یاد گرفته بودم، در جریان کار نمی‌توانستم استفاده کنم. کم‌کم به این نتیجه رسیدم که به‌صورت آزاد دوره‌ای عملی را بگذرانم تا اطلاعات و دانسته‌های تئوری‌ام را تمرین کنم و با توانایی و مهارت بیشتری وارد بازار کار شوم.» هزینه بالای دوره‌های مهارت‌آموزی آموزشگاه‌های آزاد سبب شده حسنی از صرافت مهارت‌آموزی بیفتد. او می‌گوید: «درحالی‌که بیکار و در مضیقه مالی بودم، در تعدادی از این دوره‌ها شرکت کردم، ولی با وجود آنکه وقت‌گیر و پرهزینه بودند، به‌دلیل استفاده از مربیان کم‌تجربه و رایانه‌های قدیمی کارآرایی مناسبی نداشتند.»
شاگرد بدون مهارت نمی‌پذیرفتند
حسنی زمانی که در آموزشگاه منتظمی مشغول آموزش بوده، با شراکت یکی از هنرجویان هم‌دوره‌اش کافی‌نتی جمع‌وجور راه انداخته و حالا بعد از چند سال شراکت، هر یک از آنها مستقل کار و کاسبی می‌کنند. کارگاه‌های آموزشی تعمیر تلفن همراه از دوره‌های پرطرفدار آموزشگاه منتظمی به شمار می‌آید و متین دانش‌پژوه در این دوره‌ها آموزش دیده است. او تعریف می‌کند: «من به مدرسه و تحصیل علاقه‌ای نداشتم و بعد از آنکه در امتحانات سال دوم متوسطه رد شدم، تصمیم گرفتم ترک تحصیل کنم. حدود یک سال وقتم را بی‌هدف گذراندم و فقط گاهی به‌عنوان کارگر ساده ساختمانی سر کار می‌رفتم؛ تا اینکه وقتی برای تعمیر تلفن همراهم به مغازه کوچکی رفتم دوستم را در آنجا دیدم. او به‌عنوان شاگرد در این مغازه کار می‌کرد و در چند ساعتی که آنجا بودم، متوجه شدم در این شغل درآمد مناسبی دارد. با راهنمایی دوستم تصمیم گرفتم با شاگردی، این حرفه را بیاموزم، ولی هیچ‌کس حاضر نبود مرا که در این رشته مهارت و اطلاعاتی نداشتم به‌عنوان شاگرد بپذیرد.» این دانش‌پژوه به تشویق مربیان مجموعه، تحصیلش را هم ادامه داده و در مقطع کارشناسی رشته مدیریت دولتی درس می‌خواند، اما تعمیر تلفن همراه را به‌عنوان شغلش انتخاب کرده و مشغول کار
است.
نکته
موقوفه‌ای برای مهارت‌آموزی کودکان
مرحوم میرزا کریم‌خان منتظم‌الدوله فرزند مرحوم امیرمحمدحسین‌خان ثانی از رجال عهد قاجار بود. او تحصیلات خود را در مدرسه سن سیر فرانسه گذرانده و موفق به دریافت نشان عالی لژیون دونور شده است. مرحوم منتظم‌الدوله به تحصیل علم توجه و علاقه زیادی داشته و در زمینه فنون نظامی زمان خود صاحب تألیفاتی بوده است. با آنکه مظلومیت و محرومیت کودکان یتیم و بی‌بضاعت قلب این ادیب مهربان را به درد می‌آورد، اما او نشاندن آنها بر سر سفره‌ای آماده را نمی‌پسندید و دوست داشت زمینه توانمند شدن و استقلال مالی آنها را فراهم کند. مرحوم میرزا کریم خان(فیروزکوهی) در خیابان جمهوری برای کودکان مدرسه‌ای مجهز ساخت و برای تأمین مخارج مدرسه هم قسمت زیادی از درآمد مرغوب‌ترین املاک و مستغلاتش در تهران، شمیران، دماوند و مازندران را وقف کرد. او در وقف‌نامه‌اش مقرر کرد که در این مدرسه به کودکان علم و صنعت آموزش داده شود. سال 1277ساختمان دبستان وقفی منتظمی در خیابان جمهوری بنا شد و در ساختمان آن علاوه بر تجهیزاتی مانند کلاس‌های درس، آبدارخانه، زمین ورزش و خوابگاه اطفال و پرستاران، کارگاه صنعتی مجهزی راه‌اندازی شد تا براساس وقف‌نامه، به دانش‌آموزان فنون روز آن دوره مانند نجاری، بافندگی و آهنگری تعلیم داده شود. تا سال 1358متولیان وقف‌نامه مرحوم منتظم‌الدوله به موازات به‌روز شدن آموزش‌های تئوری مدرسه صنایع مورد نیاز بازار کار مانند کاشی‌کاری، آینه‌کاری، صحافی و دیگر رشته‌های هنری را هم به حرفه‌های مورد آموزش کارگاه افزودند. در سال 1358که هنوز علوم رایانه‌ای در سیستم اداری کشور جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده بود، آنها از سر آینده‌نگری رشته‌های کامپیوتر و نقشه‌کشی ساختمان را به‌عنوان حرفه‌های آموزشی مجموعه منتظمی تعیین کردند. در سال 1384شعبه دیگری از مجموعه منتظمی در شهرری راه‌اندازی شد تا جوانان محروم جنوب شهری به امکانات آن دسترسی بیشتری داشته باشند.
مقبره واقف بزرگ و آینده‌نگر مجموعه منتظمی، در محوطه کتابخانه عمومی ضمیمه ساختمان قدیمی مجموعه قرار گرفته است.
