فرصت‌های اجلاس جهانی تغییر اقلیم برای ایران

زهرا رفیعی _ روزنامه‌نگار

اجلاس کاپ27 با سخنرانی‌هایی هشداردهنده، روزهای نخستین خود را سپری می‌کند. این اجلاس با هدف اصلی حصول اطمینان از اجرای کامل توافقنامه پاریس به کار خود ادامه می‌دهد. در حالی که ایران با 3کشور دیگر به این موافقتنامه نپیوسته است. نگرانی‌های مسئولان ایرانی در شرایطی که کشورهای صنعتی به‌راحتی زیر میز مذاکرات می‌زنند بجاست ولی به اعتقاد برخی می‌توان در این شرایط معادله‌ای برد-برد برای ایران رقم زد.
COP27  در سالی برگزار می‌شود که میلیون‌ها انسان شاهد سیل‌های ویرانگر، موج‌های گرمای بی‌سابقه، خشکسالی‌های شدید و طوفان‌های سهمگین بوده‌اند و همگی این پدیده‌ها نشانه‌های واضحی از «وضعیت اضطراری آب و هوایی» است. ایران یکی از کشورهایی است که به دلیل تغییرات اقلیمی با نوسانات و تغییرات بسیار در پدیده‌های جوی مواجه شده است. خشکسالی طولانی‌مدت و سیل‌های ویرانگر بخشی از این تغییرات است. کارشناسان سازمان هواشناسی پاییز دیرهنگام، کاهش دفعات و میزان بارش امسال را ناشی از همین تغییرات اقلیمی می‌دانند. 
محدود‌کردن افزایش دما به 1.5درجه سلسیوس بالاتر از سطوح پیش از صنعتی‌شدن، افزایش قابلیت انطباق با اثرات تغییر اقلیم و حمایت از تاب‌آوری اقلیمی و توسعه کم‌انتشار گازهای گلخانه‌ای، به شیوه‌ای که تولید غذا را تهدید نکند و راه‌اندازی مکانیسم مالی حمایت از برنامه‌های کاهش انتشار کربن و حمایت از کشورهای آسیب‌پذیر 3 اصل «چارچوب پیمان‌نامه سازمان ملل در تغییر اقلیم» (unfccc) است.
امسال با حضور نمایندگان «کما‌کان» دولتی در اجلاس جهانی تغییرات اقلیمی(کاپ 27) به نظر می‌رسد موضوع مشارکت در کاهش تاثیرات تغییرات اقلیمی از سوی دولتی‌ها بسیار پررنگ‌تر شده باشد. نمایندگانی از وزارتخانه‌های نفت، بهداشت، امور خارجه، سازمان حفاظت محیط‌زیست و مرکز همکاری، تحول و پیشرفت تمام روزهای برگزاری اجلاس در مصر شرکت کرده‌اند. به گفته حسین موسوی‌فر، رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط زیست، علاوه بر کارشناسان  در سطح عالی‌رتبه نیز معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هفته آینده به مصر سفر خواهند کرد تا مواضع جمهوری اسلامی ایران را در این کنفرانس تبیین کنند. او می‌گوید: ما هر اقدامی که می‌توانست حضور نمایندگان بخش خصوصی در این کنفرانس را تسهیل کند، انجام داده‌ایم.گزارشی که توسط تغییرات آب و هوایی سازمان ملل قبل از COP27 منتشر شد، نشان می‌دهد در حالی که کشورها منحنی انتشار گازهای گلخانه‌ای جهانی را به سمت پایین خم می‌کنند، تلاش‌‌ها برای محدودکردن افزایش دمای جهانی به 1.5‌درجه سانتی‌گراد تا پایان قرن ناکافی است. از زمان COP26 در گلاسکو، تنها 29‌کشور از 194‌کشور با برنامه‌های ملی سختگیرانه به شرم‌الشیخ آمده‌اند.

فرصت طلایی
ایران، لیبی، اریتره و یمن تنها کشورهایی هستند که هنوز به توافقنامه آب‌و‌هوایی پاریس ملحق نشده‌اند. لایحه الحاق به موافقتنامه پاریس در دولت دوازدهم و مجلس وقت در سال‌1395 تصویب و برای بررسی بیشتر به شورای نگهبان ارسال شد. در آن زمان شورای نگهبان 2ایراد به این لایحه وارد کرد و به مجلس بازگرداند. استدلال آنها این بود که اجرای معاهده پاریس در شرایط تحریم، کشور را با چالش مواجه می‌‌کند؛ موضوعی که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز درCOP 26  در سخنرانی‌اش بدان اشاره کرد. این در حالی است که ایران تا پیش از توافقنامه پاریس، گزارش‌های شفاف و صادقانه‌ای از وضعیت انتشار کربن و آسیب‌هایی که از گرمایش جهانی می‌دید، به جامعه جهانی ارائه کرده است.
فرصت‌های ایران در پیوستن به موافقتنامه پاریس بسیار است که به برخی از آنها اشاره می‌شود. 
در صورت پذیرش توافقنامه پاریس، ایران می‌تواند از ظرفیت‌های ماده6 این توافقنامه برای جذب سرمایه‌گذاری استفاده کند. هر‌چند کمک سالانه 100میلیارد دلار کشورهای صنعتی به کشورهایی است که مثل مغولستان بسیار ضعیف و بی‌نهایت آسیب‌پذیرند و منابع طبیعی بسیار کمی دارند. شرایط ایران ‌مانند ترکیه است. این کشور، شرط پذیرش توافقنامه پاریس را «باز‌کردن درهای سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های پاک» عنوان کرد. در نتیجه یک هفته مانده به گلاسکو، شخص رئیس جمهوری این کشور طی 3قرارداد، 10میلیارد دلار از بانک‌های اروپایی برای سرمایه‌‌گذاری در این حوزه دریافت کرد. به اعتقاد برخی از کارشناسان، این فرصت‌ها برای ایران نیز وجود دارد. بر اساس سازوکارهای ماده6 معاهده پاریس، جلوگیری از انتشار کربن اولویت بیشتری نسبت به برنامه‌های جذب کربن دارد. در نتیجه بسیاری از کشور‌های عضو موافقتنامه، شروع به خرید و فروش گواهینامه‌های کاهش انتشار کربن آن هم ذیل این ماده کرده‌اند. مجموع گازی که در فلرهای پالایشگاه‌های ایران با سوختن به هدر می‌رود، به اندازه نیاز گازی ترکیه است. بازیافت فلر می‌تواند برای ما دوسر سود باشد؛ یعنی هم می‌توانیم با بازیافت فلر سود مالی به دست آوریم و هم گواهی کاهش انتشار کربن مازاد را در بازارهای کربن جهان به فروش بگذاریم. این امکان فقط در صورت پذیرش معاهده پاریس ممکن است. کشورهای دیگر نیز ذیل این ماده می‌توانند فقط از کشورهای عضو موافقتنامه «گواهینامه کاهش انتشار» خریداری کنند. 
کشورهای کمی مثل ایران و پاکستان وجود دارند که از خشکسالی و سیل ناشی از تغییر اقلیم به یک میزان آسیب می‌بینند. پاکستان در سال‌های اخیر توانسته ‌از صندوق کمک‌های مالی (در حد 100‌میلیارد دلار)و از کشورهای دیگر کمک مالی دریافت کند. 

درآمدهای مکانیسم توسعه پاک
پیش از تصویب سازوکارهای ماده6 توافقنامه پاریس، خرید و فروش کاهش انتشار کربن در قالب CDM  (مکانیسم توسعه پاک) صورت می‌گرفت. گردش مالی چین از خرید و فروش کربن در دوره 8ساله بیش از 300میلیارد دلار بوده ‌و ایران قابلیت بسیار زیادی در استفاده از این مکانیسم توسعه پاک دارد.از سوی دیگر، بهینه‌سازی مصرف انرژی برای کشور ما که هدررفت انرژی در آن بسیار زیاد است، به‌طوری که تنها کشوری هستیم که مصرف انرژی به نسبت جمعیت در آن رو به افزایش است، می‌تواند ظرفیت کاهش 40درصدی انتشار کربن به همراه داشته باشد.