بازگشت آب و کشاورزی به بروجرد

زنگ خطر تنش آبی برای شهرستان بروجرد به صدا درآمده و به همین دلیل، راهکارهایی ازجمله اصلاح الگوی کشت، اجاره ندادن زمین‌های کشاورزی به افراد غیربومی و توجه به حفظ پوشش گیاهی برای حفظ منابع آبی سطحی و زیرزمینی مورد توجه قرار گرفته است. در این میان اما بیش از یک دهه است کشاورزان شهرستان، منتظر تکمیل سدهایی هستند که کلنگ آن سال‌هاست به زمین خورده. تکمیل سد آبسرده و سد شهید بروجردی مشمول گذر زمان شده و مسئولان استانی بهره‌برداری از آنها را نیازمند اعتبار ویژه می‌دانند. در این گزارش به اهمیت و ضرورت بهره‌برداری از سدهای این شهرستان برای آبیاری زمین‌های کشاورزی و تامین آب آشامیدنی می‌پردازیم.

تخصیص اعتبار به پروژه‌های اضطراری
سدها با هدف کنترل سیلاب، رونق گردشگری، ذخیره آب، توسعه پایدار و تامین آب شرب و کشاورزی احداث می‌شوند. لرستان هم با داشتن 14سد از این قاعده مستثنی نیست. شهرستان بروجرد یکی از شهرستان‌های شمالی استان، با 2سد شهید بروجردی و سد آبسرده برای تامین آب کشاورزی و سایر بخش‌ها برای مقابله با بحران کم آبی اقدام کرده، اما نیمه‌تمام ماندن این دو پروژه، گره‌ای از این بحران باز نکرده‌ است.
درحالی‌که تکمیل و راه‌اندازی سدهای نیمه‌تمام برای ذخیره آب و استفاده در کشاورزی، صنعتی و گردشگری می‌تواند گامی مؤثر در رونق و توسعه شهرستان باشد، مسئولان استان علت نیمه‌کاره ماندن سدها را کمبود اعتبار می‌دانند. آغاز عملیات ساخت‌وساز سد شهید بروجردی روی رودخانه گندل گیلان با هدف تامین آب آشامیدنی بروجرد به سال ۱۳۹۱ برمی‌گردد. عملیات ساخت سد آبسرده روی رودخانه آبسرده هم 14سال پیش بود. محمد جوانبخت، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا، تامین آب آشامیدنی را به‌عنوان اولویت وزارت نیرو عنوان کرد و همین امر موجب شده است تا تکمیل سدهای نیمه‌تمام با جدیت دنبال شود. موضوع را با مدیر عامل آب منطقه‌ای لرستان در میان می‌گذاریم. داریوش حسن‌نژاد در این‌باره به همشهری می‌گوید: برخی پروژه‌های وزارت نیرو به‌عنوان پروژه‌های اضطراری شامل اعتبار شد که پروژه سد آبسرده هم یکی از آنها بود و بر حسب قولی که داده شد شاهد افزایش اعتبار برای تکمیل ساخت این سد خواهیم بود. برای تسریع در ساخت و بهره‌برداری از سد آبسرده بروجرد، 380میلیارد تومان اعتبار اختصاص یافته که این اعتبار از محل ماده 56حدود 250میلیارد تومان، 30میلیارد تومان از محل لایحه بودجه 1401و 100میلیارد تومان از محل نفت به پروژه تزریق شده است. با گذشت 14سال سد آبسرده هنوز به نیمه کار نرسیده و پیشرفت 42درصدی را می‌گذراند و حالا نیز، حسن‌نژاد تکمیل سد با افزایش اعتبار را تا 2سال آینده می‌داند.

تنش آبی در بروجرد
سد آبسرده از نوع خاکی تک‌قوسی با هسته رسی، ارتفاع سد از پی ۸۴ متر، طول تاج ۴۵۷ و عرض تاج ۱۰ متر است. مدیرعامل آب منطقه‌ای لرستان هدف اصلی از اجرای این طرح را تامین آب آشامیدنی شهرستان بروجرد و کنترل سیلاب ارزیابی می‌کند. اهداف دیگر نیز شامل ذخیره آب برای توسعه آبیاری اراضی پایین‌دست به وسعت 840۰ هکتار، تولید انرژی برقابی به میزان 6مگاوات و تامین آب آشامیدنی به میزان ۷۴.۵۷ میلیون مترمکعب در سال می‌شود. آمار نشان می‌دهد هم‌اکنون بخش اصلی آب آشامیدنی جمعیت حدود 400هزار نفری شهرستان بروجرد از 22چاه تامین می‌شود. چراغ قرمز کمبود منابع آب زیرزمینی سال‌هاست روشن شده و همین امر، ضرورت تکمیل سد آبسرده را پررنگ‌تر می‌کند. از سویی دیگر، در راستای آبرسانی به روستاهای اطراف، تامین آب آشامیدنی بروجرد در درازمدت، از اهمیت بالایی برخوردار است. فاطمه مقصودی، نماینده بروجرد درباره چشم‌انتظاری مردم شهرستان در بهره‌برداری از این سد می‌گوید: امروز برخی از محله‌های شهرستان، بی‌آبی را لمس می‌کنند و نمی‌خواهیم که به وضعیت شهرهای دیگر دچار شویم. سد آبسرده برای بروجرد یک مسئله حیاتی است.

کاهش حجم مخزن سدها
استان لرستان با داشتن 6سد فعال، 8سد در دست احداث دارد. استاندار لرستان این استان را از لحاظ منابع آبی جزو استان‌های برخوردار دسته‌بندی می‌کند و می‌گوید: با وجود این، تابستان امسال شاهد بودیم که برخی از روستاهای استان با تانکر آبرسانی شدند. پیشرفت پروژه سد آبسرده هم مورد رضایت نیست و امیدواریم ساخت پروژه به‌عنوان یکی از برنامه‌های مهم در وزارت نیرو سرعت بگیرد. یکی دیگر از سدهای نیمه تمام در شهرستان بروجرد سد شهید بروجردی است که گویا جزو پروژه‌های ستاره‌دار تلقی نشده ‌است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای در این‌باره به همشهری می‌گوید: درباره سد شهید بروجردی در تلاشیم با پیمانکار جدید قرارداد ببندیم، زیرا پیمانکار فعلی نمی‌تواند هزینه‌ها و روند پروژه را تامین اعتبار کند.
حسن‌نژاد ادامه می‌دهد: روند بررسی پیمانکار جدید در دست مشاور است و به‌زودی پروژه سد شهید بروجردی هم فعال می‌شود. برای تکمیل ساختمان سد، اعتباری بیش از ۸۳۰ میلیارد تومان نیاز است. سد شهید بروجردی از نوع سنگریزه‌ای با هسته رسی، ارتفاع ۴۵ و طول تاج ۳۵۰ متر است که حجم مخزن ۱۰ میلیون مترمکعب و حجم تنظیم آب ۱۲۴ میلیون مترمکعب با کمک خط انتقال آب آینده گلرود به میزان ۱۹ میلیون مترمکعب در سال خواهد بود. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان درباره کاهش قابل ملاحظه حجم آب موجود پشت سدهای استان نیز می‌گوید: حجم مخازن سدهای استان به 40.9میلیون مترمکعب رسیده است؛ یعنی20درصد از حجم مخازن استان پر است که نسبت به‌مدت مشابه سال گذشته 12درصد کاهش نشان می‌دهد. حجم کل مخزن سدهای مروک، ایوشان، تنگ هاله، خان‌آباد، کزنار و حوضیان 208.71میلیون مترمکعب است. هم‌اکنون مجموع آب ورودی‌ 6سد استان 0.12مترمکعب بر ثانیه و میزان آب خروجی از سدها 1.66مترمکعب برثانیه است. داریوش حسن‌نژاد یادآور می‌شود: با توجه به میزان نزولات جوی و بحران خشکسالی، کشاورزان و بهره‌برداران باید رعایت الگوی کشت و میزان برداشت از منابع آبی را مدیریت کنند تا با بحران کم‌آبی مواجه نشویم.
 
سد آبسرده در فاصله 16کیلومتری از شهرستان بروجرد در منطقه آبسرده در حال احداث است. با اینکه زمانی 14ساله از روند ساخت‌وساز آن می‌گذرد هنوز به نیمه راه تکمیل نرسیده و حالا خبر رسیده که با تخصیص اعتبار ویژه قرار است ضرباهنگ ساخت آن سرعت بگیرد. اهمیت بهره‌برداری از این سد در تامین 75میلیون مترمکعب آب آشامیدنی شهرستان و آبیاری 8هزار هکتار زمین کشاورزی است.