عذابی به نام تحصیل

یکتا فراهانی- روزنامه‌نگار

سال تحصیلی که شروع می‌شود، دردسر عده‌ای از والدین هم آغاز می‌شود. گاهی درس‌خواندن برای برخی دانش‌آموزان به عذابی تبدیل می‌شود و والدین را نگران می‌کند. آنها راه‌های مختلف را برای علاقه‌مندکردن فرزندانشان به درس‌خواندن امتحان می‌کنند؛ بچه‌ها را تشویق می‌کنند، جایزه می‌گیرند، تهدیدشان می‌کنند و از امتیازاتی محروم‌شان می‌کنند و گاهی از مشاوران تحصیلی و روانشناسان کمک می‌گیرند تا بتوانند این دانش‌آموزان را به درس‌خواندن وادارند. گاهی هم درس‌خواندن، در سال‌های ابتدایی تحصیل جذاب است اما هرچه می‌گذرد با افت تحصیلی برخی دانش‌آموزان روبه‌رو می‌شویم.

دکتر فرحناز کیان‌ارثی، روانشناس و مشاور درباره دلایل افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌گوید: «بی‌علاقه‌شدن دانش‌آموزان به درس‌خواندن و افت تحصیلی دلایل زیادی دارد. این موضوع علاوه بر سنگین‌تر‌شدن موضوعات درسی در مقاطع بالاتر به عوامل دیگری هم بستگی دارد. گاهی پدر و مادرها به اشتباه فکر می‌کنند اگر فرزندشان نمره‌هایش پایین‌تر از حدی می‌شود دچار افت تحصیلی شده و باید کاری کنند که نمره‌های او دوباره مانند قبل شود. درصورتی که افت تحصیلی یعنی دانش‌آموز به طرز معنا‌داری از حد طبیعی توانایی‌های خود پایین‌تر برود.» .

عوامل بیرونی
به‌گفته کیان‌ارثی، تفاوت‌های ناچیز در نمره و کارایی دانش‌آموز، افت تحصیلی به‌حساب نمی‌آید. یکی از معیارها برای تشخیص افت تحصیلی درنظرگرفتن هوش دانش‌آموزاست؛ یعنی اگر نمره هوش استاندارد کودک و نمره‌های درسی او فاصله زیادی از هم نداشته باشند، نشان‌دهنده آن است که او متناسب با توانایی‌های خود عمل می‌کند. ولی اگر فاصله زیادی بین این دو وجود ‌داشته باشد یعنی دانش‌آموز پایین‌تر از حدی که از او انتظار می‌رود عمل می‌کند.
این روانشناس می‌گوید گاهی تغییرات تحصیلی نباید باعث نگرانی بیش از حد والدین شود اما در مواردی هم باید مورد توجه و بررسی قرار گیرد؛ اگرسطح درسی دانش‌آموزی در یک مقطع تحصیلی بسیار پایین‌تر ازحد معمول شود، مانند قبل به درس‌خواندن و مدرسه رفتن علاقه‌ای نشان ندهد و یا دچار اضطراب تحصیلی شود و.... چون ممکن است عواملی روح و روان دانش‌آموز را تهدید کند و او نتواند درباره‌اش مستقیما صحبت کند. معمولا این موارد زمانی اتفاق می‌افتد که تغییراتی در محیط بیرونی دانش‌آموز به‌وجود آمده باشد؛ یعنی هنگامی که از یک مقطع تحصیلی به مقطع تحصیلی بالاتری می‌رود یا تغییرات و مشکلاتی در خانواده او به‌وجود می‌آید؛ مثلا والدین‌اش از هم جدا می‌شوند، یکی از اعضای خانواده که به کودک نزدیک بوده سفر می‌کند، عزیزی را از دست می‌دهد یا مجبور به تغییر مدرسه‌اش می‌شود و....

سختگیری‌های والدین
کیان‌ارثی می‌گوید که بعضی والدین ملاک‌هایی که برای عملکرد تحصیلی فرزند خود درنظر می‌گیرند بسیار سختگیرانه است. در واقع آنها فکر می‌کنند با این روش فرزندشان بهتر درس می‌خواند و عملکرد خوبی هم خواهد داشت، درصورتی که سختگیری‌های بیش از حد هیچ‌گاه باعث علاقه بیشتر کودک به درس‌خواندن و تشویق او به تلاش بیشتر نخواهد شد. به علاوه گاهی والدین کوچک‌ترین کاهش در نمرات تحصیلی فرزندشان را به‌عنوان افت تحصیلی درنظر می‌گیرند و مدام او را شماتت می‌کنند. درصورتی که باید توجه داشته باشند قطعا مشکلی متوجه فرزندشان نیست. چون گاهی انتظارات بیش از حد خود آنهاست که باعث بی‌علاقه‌شدن کودک به درس‌خواندن خواهد شد. به‌گفته این روانشناس وقتی پدر و مادرها این چنین با فرزندشان رفتار می‌کنند، آنها نیز به این نتیجه می‌رسند که نمی‌توانند تحت هیچ شرایطی، والدین خود را راضی نگه‌دارند یا توسط آنها تشویق شوند. در چنین شرایطی، احتمال افت تحصیلی‌شان بیشتر خواهد شد؛ به‌خصوص اگر اینگونه رفتارهای والدین با تغییرات دیگری مانند تغییر مقطع تحصیلی همزمان شود.

کانون خانواده
کیان ارثی می‌گوید: بعضی والدین نمی‌دانند وقتی همه توجه خود را معطوف به درس‌خواندن فرزندان‌شان می‌کنند در واقع آنها را از این کار زده می‌کنند. چون کودکان باید یاد بگیرند به همه جوانب مهم زندگی خود توجه نشان دهند؛ نه فقط درس‌خواندن. آنها علاوه بر درس‌خواندن نیاز به تفریح و لذت‌بردن از زندگی، ورزش، پژوهش‌ها و مطالعات غیردرسی، رفت‌وآمد اجتماعی و خانوادگی و... نیز دارند.
دکتر کیان ارثی می‌گوید: افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌تواند به‌خصوصیات و مشکلات خودآنها مربوط شود. مثلا بعضی از کودکان به دلایل مختلف نمی‌توانند تمرکز لازم را برای فراگیری داشته باشند. بنابراین طبیعی است نتوانند کارایی و موفقیت لازم را نیز به‌دست آورند. والدین باید توجه داشته باشند مشکلات مربوط به تمرکز حواس بسیار مهم است و عوامل زیادی ازجمله مسائل خانوادگی، عاطفی، بهره هوشی، تنش‌های محیطی، نحوه آموزش و مشکلات یادگیری در آن دخیل هستند. به‌طور مثال هنگامی‌که دانش‌آموز در خانواده‌ای پرتنش زندگی کند و مشکلات زیادی داشته باشد طبیعی است یادگیری او نیز با مشکل مواجه خواهد شد چون نمی‌تواند تمرکز کافی داشته باشد.

مکث
تغییرات دوران بلوغ
به‌گفته این روانشناس، افت تحصیلی دانش‌آموزان گاهی همزمان با بلوغ نوجوانان به‌وجود می‌آید چون تغییرات دوران بلوغ در این زمینه نقش زیادی دارند. گاهی نیز دوستی با بعضی افراد باعث افت تحصیلی دانش‌آموزان می‌شود و توجه و دقت آنها را به درس و مطالعه و انجام تکالیف‌شان کمتر می‌کند. البته با سنگین‌ترشدن مباحث درسی نیز دانش‌آموزان اضطراب و نگرانی بیشتری را تجربه می‌کنند که می‌تواند باعث افت تحصیلی آنها شود. کیان ارثی می‌گوید: وقتی والدین بیش از حد به فرزند خود فشار بیاورند او از درس‌خواندن بیشتر فاصله می‌گیرد. نظام آموزشی، نحوه تغییر نوع آموزش، مواجهه با سنگینی دروس در مقاطع مختلف تحصیلی، روش تدریس مربیان و معلمان و رفتار والدین نیز در کم‌شدن استرس و نگرانی دانش‌آموزان و میزان علاقه‌مندی آنها اهمیت زیادی دارد. نحوه آزمون‌ دانش‌آموزان برای سنجش و ارزیابی و استاندارد‌بودن این روش‌ها نیز تأثیر بسزایی در عملکرد آنها دارد. ضمن آنکه والدین هم باید به فرزندان خود فرصت بیشتری بدهند تا راحت‌تر بتوانند خودشان را با شرایط جدید و موقعیت‌های سخت‌تر تطبیق دهند.