چالش‌های سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر با مجموعه‌های شبکه نمایش خانگی چگونه شکل گرفت سریال‌هایی که بعد از آمدن کرونا ساخت‌شان رونق گرفت و سازمانی که وظیفه نظارت بر آنها را عهده‌دار شد. داستان ساترا و سریال از اینجا شروع شد. درست از زمانی که به شکلی قانونی، سازمان سینمایی نظارت بر سریال‌ها را به ساترا واگذار کرد. اتفاقی که عده‌ای آن را تصمیمی نادرست خواندند و نشانه‌ای بر انفعال و بی‌کنشی وزارت ارشاد دولت دوازدهم که حاضر شد یکی از حیطه‌های چالش‌برانگیزی که در حوزه مسئولیت‌هایش قرار داشت را به سازمان دیگری واگذار کند.هرچه بود داستان ساترا و سریال از همین جا کلید خورد هرچند که پیش از آن هم ماجرای نظارت ساترا وجود داشت.«ساترا اصلاحیه داد» و «ساترا از پخش سریال جلوگیری کرد» جزو تیترهای تکرار‌شونده یکی دو سال اخیر بوده است. البته در مواردی هم ساترا نقش میانجی و حل‌کننده مسائل و مشکلات را ایفا کرده که مثال روشنش هنگام پخش سریال«قورباغه» پیش آمد که ساترا با مذاکره مشکل قضایی پیش‌آمده برای قورباغه را که مانع از شروع پخش‌اش شده بود را حل کرد. درباره سریال «می‌خواهم زنده بمانم» هم مشکل مشابهی پیش آمد و این بار نیروی انتظامی شاکی سریال بود و این‌بار هم رایزنی‌های ساترا مشکل‌گشا شد. در نهایت اما آنچه از این نهاد نظارتی بیشتر در یادها مانده، داستان اصلاحیه‌ها و توقیف‌هاست. این ۵ سکانس روایت همین چالش‌هاست.
زخم‌کاری
«زخم‌کاری» ساخته محمدحسین مهدویان از پربیننده شبکه نمایش خانگی در این سال‌ها، در ایام پخش دچار چالش با ساترا شد. ممیزی‌های ساترا معمولاً باعث گلایه سازندگان زخم‌کاری می‌شد و در قسمت هفتم سریال کار به پخش نشدن سریال کشید. پخش نشدن قسمت هفتم سریال «زخم‌کاری» در روز جمعه ۲۵ تیرماه ۱۴۰۰ با حاشیه و مناقشه‌هایی در فضای مجازی همراه شد. سازندگان سریال و پلتفرم پخش‌کننده از ممیزی‌هایی که بر جریان تولید آسیب می‌زند خبر می‌دادند و «احترام به مخاطب» را دلیل این تصمیم اعلام می‌کردند. سازمان زیرمجموعه صداوسیما هم با نسبت دادن این «جنجال‌ها» به «تکنیکی برای بازاریابی» از پیگیری حقوق مخاطبی سخن می‌گفت که حالا سرنوشت سریالی که 6 قسمت از آن را خریداری کرده و وقت گذاشته تا تماشا کند، در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
شامگاه پنجشنبه ۲۴ تیرماه ۱۴۰۰ و در آستانه پخش سریال زخم کاری، محمدحسین مهدویان، کارگردان سریال با انتشار یادداشتی جدید اعلام کرد که قسمت هفتم این مجموعه شبکه نمایش خانگی پخش نمی‌شود. او پیش از آن هم با انتشار مطلبی در فضای مجازی به انتقاد صریح از رویه سازمان زیرمجموعه صداوسیما ـ ساترا ـ درخصوص ممیزی‌های اعمال شده بر این مجموعه پرداخته و تأکید کرده بود که درصورت ادامه این روند، از انتشار این سریال معذور است.مهدویان پس از اینکه نتوانست در مورد نحوه پخش قسمت جدید سریالش با سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) به توافق برسد، عنوان کرد «از ۱۲ مورد سانسور قسمت هفتم سریال زخم‌کاری که قسمت مهم و جذابی هم هست، ۱۰ موردش را انجام دادیم و در 2 مورد دیگر به‌خاطر جلوگیری از آسیب جدی به داستان، تصمیم به تعدیل صحنه‌ها گرفتیم. با این حال سازوکار سانسور ساترا دو موردی که تعدیل شد را نپذیرفت و بدون دلیلی قانع‌کننده اصرار به حذف کامل‌شان دارد. به این ترتیب مجوز نمایش قسمت هفتم سریال زخم‌کاری را صادر نکردند و این قسمت به‌خاطر نداشتن پروانه نمایش پخش نخواهد شد.»
پس از انتشار صحبت‌های کارگردان زخم‌کاری و تصمیم بر پخش نشدن قسمت جدید از سوی پلتفرم پخش‌کننده، با واکنش معاون کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا مواجه و از آن به‌عنوان «تکنیک بازاریابی» توصیف شد.علی سعد اعلام کرد:«موارد اصلاحی از اواسط هفته به پلتفرم اعلام شده که زمان کافی برای آنها در اختیار عوامل بوده است.مناقشه بر سر عرضه قسمت جدید سریال زخم‌کاری تا برگزاری جلسه مشترک میان نمایندگانی از تولیدکنندگان و ساترا ادامه داشت تا اینکه در نهایت سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) اعلام کرد پخش این سریال بلامانع است.صفحه رسمی سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر (ساترا) اعلام کرد: «با توجه به اعمال اصلاحات قسمت هفتم سریال زخم‌کاری توسط پلتفرم، پخش آن بلامانع است.» بعد از آن هم اختلاف‌نظرهایی میان سازندگان زخم‌کاری و ساترا پیش آمد ولی آنچه بر قسمت هفتم سریال گذشت مهم‌ترین فراز این چالش‌ها بود.
می‌خواهم زنده بمانم
شیوه به تصویر کشیدن برخی رویدادهای مربوط به دهه ۶۰ در «می‌خواهم زنده بمانم» از همان ابتدا به تردیدهایی درباره سرنوشت سریال شهرام شاه‌حسینی دامن زده بود. در واقع، کارشناسان و حتی تماشاگران عادی از خودشان می‌پرسیدند این سریال چگونه مجوز پخش گرفته است.با این حال، تصور می‌شد با پیش رفتن داستان و رو شدن دست مفسدان به شیوه تمام فیلم‌ها و سریال‌ها احتمالا می‌خواهم زنده بمانم هم از گزند ممیزی و توقیف جان سالم درمی‌برد و ساترا به همین دلیل اجازه پخش آن را صادر کرده است. همه اینها تا وقتی بود که نامه معاون اجتماعی ناجا با موضوع درخواست توقیف موقت سریال از ساترا منتشر شد. پس از این بود که خبر رسید که نمایش می‌خواهم زنده بمانم متوقف شده است. در پی توقیف این سریال ساترا این پیام را صادر کرد:«با توجه به وصول شکایت معاونت فرهنگی و اجتماعی ناجا و پیگیری چندباره ایشان پیرامون سریال می‌خواهم‌زنده بمانم نکات ذیل جهت روشن شدن ابعاد موضوع ارائه می‌شود:براساس بررسی‌های ساترا، دغدغه‌های ناجا ناظر به جهان و جریان داستان و نیز شخصیت‌پردازی برخی کاراکتراهاست که به‌نحوی خدشه به چهره نیروی خدوم انتظامی و کمیته‌های انقلاب اسلامی به‌عنوان شاکله ناجا محسوب شده است. نکاتی که به‌راحتی و بدون تحمیل هزینه‌های سنگین اصلاح پس از تولید به بخش خصوصی، در مرحله فیلمنامه قابلیت بررسی و مرتفع شدن داشته‌اند، اما باتوجه به اینکه سریال، بدون طی کردن هماهنگی‌های لازم با مؤسسه ناجی‌هنر آغاز به تولید کرده، این ملاحظات در این سریال نیز مورد غفلت قرار گرفته است.همچنین با توجه به زمان تولید این سریال، این محتوا پس از تولید و باهدف دریافت مجوز انتشار به ساترا ارائه شده است؛ به همین دلیل اعمال اصلاحات در فیلمنامه در این مرحله، عملا غیرممکن بوده و مطابق با سیاست ساترا مبنی بر حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نیست.برهمین‌اساس و پس از وصول شکایت ناجا، ساترا با برقراری جلساتی با نویسندگان محترم و مدیران معاونت فرهنگی و اجتماعی ناجا و مؤسسه ناجی‌هنر، سعی بر حل چالش پیش‌آمده با اصلاح حداقلی ایرادات داستان داشته است که امیدواریم به‌زودی به حل مشکل پیش آمده منجر شود.ساترا امیدوار است پس از این شاهد موانع ناشی از ناهماهنگی در مسیر سرمایه‌گذاری و فعالیت رسانه‌های بخش خصوصی به‌ویژه در میانه برنامه نمایش عمومی نباشیم.»طولی نکشید که اعلام شد سریال می‌خواهم زنده بمانم با اعمال تغییراتی در داستان، به شبکه نمایش خانگی بازخواهد گشت.روابط عمومی فیلیمو با تأیید خبر توقف پخش سریال می‌خواهم زنده بمانم اعلام کرد تیم تولید و ساترا در حال رایزنی برای رفع ابهامات و گفت‌وگو درخصوص این تصمیم است. بعد از یک روز توقیف و بازتاب‌های رسانه‌ای این اتفاق، روابط عمومی پلتفرم پخش‌کننده می‌خواهم زنده بمانم اعلام کرد مشکل برطرف شده است. پیگیری‌ها نشان می‌دهد اصلاحاتی که باید اتفاق می‌افتاد صورت گرفته و مشکل برطرف شده است. همانطور که در متن اعلامیه پلتفرم پخش‌کننده سریال هم آمده بعد از بررسی و تبادل نظر، با پیگیری و تلاش‌های ساترا و تأکید دادستانی محترم تهران مبنی بر لزوم رعایت حقوق کاربران، مجوز انتشار سریال، صادر شده است.به این ترتیب قسمت پانزدهم سریال هم در نهایت پخش شد و این سکانس از چالش ساترا با سازندگان سریال‌ها و پلتفرم‌ها فرجام خوشی یافت.
جیران
سریال تاریخی «جیران» ساخته حسن فتحی، یکی از پرحاشیه‌ترین مجموعه‌های شبکه نمایش خانگی در این سال‌ها بوده است؛ سریالی که پس از آماده نمایش شدن بارها دچار مشکل شده و پخش‌اش متوقف شد. مشکل هم از شکایت سازندگان سریالی دیگر با موضوع مشابه جیران شروع شد. در دعوای سازندگان سریال «آهوی بخت من مارال» با سازندگان جیران، ابتدا ساترا به نفع جیران رأی داد و آن را از توقیف نجات داد. در ادامه اما اتفاقات دیگری رخ داد و پخش این سریال بارها متوقف شد که مهم‌ترین موردش در انتهای تیرماه رخ داد.۲۹ تیرماه رسانه قوه قضاییه اعلام کرد که در پی شکایت شاکی خصوصی به لحاظ نقض مالکیت ادبی و هنری و براساس حکم قضایی، ادامه پخش سریال نمایش خانگی جیران متوقف شد. در نامه دادگستری کل تهران به ساترا ابلاغ شد توقف نشر، پخش و عرضه جیران در پلتفرم‌ها به‌ویژه فیلیمو را مورد تأکید قرار داده است. روابط عمومی فیلیمو هم با تأیید توقف موقت پخش سریال «جیران»، اعلام کرد که «قسمت بیست‌وچهارم سریال عاشقانه جیران؛ تا تعیین و تکلیف قضایی پخش نخواهد شد.»روابط عمومی فیلیمو اعلام کرد: «در پی اختلاف کارگردان و تهیه‌کننده سریال آهوی بخت من مارال و تهیه‌کننده و کارگردان جیران، پخش این سریال موقتاً متوقف شده است.فیلیمو نیز به‌عنوان بستر پخش این سریال موظف به تبعیت از دستور قضایی است و امیدواریم که هر چه زودتر اختلاف طرفین دعوا حل شود و فیلیمو بتواند جیران را برای علاقه‌مندان به این سریال پخش کند.سرپرست معاونت کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا نیز حل مشکل توقف پخش سریال «جیران» را به سازش میان شاکی و پلتفرم پخش‌کننده سریال منوط دانست.سرپرست معاونت کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا در گفت‌وگو با رسانه‌ها، با درست خواندن خبر توقف سریال جیران، شکایت یک شاکی خصوصی و حکم قوه قضاییه را علت این توقف اعلام کرد.محمدصادق افراسیابی ـ سرپرست معاونت کاربران و تنظیم‌گری اجتماعی ساترا ـ ضمن تأیید خبر توقف سریال جیران، توضیح داد: براساس حکم قضایی، سریال جیران شاکی خصوصی داشته و چون امکان صلح و سازش بین شاکی و پلتفرم پخش‌کننده (فیلیمو) فراهم نشده، سریال متوقف شده است.اگر شاکی با فیلیمو به توافق برسد امکان حل مسئله وجود دارد اما فعلا این توافق انجام نشده است و طبق حکم، اگر صلح و سازشی شکل نگیرد، این دستور باید اجرایی شود. در شرایطی که اسماعیل عفیفه، تهیه‌کننده جیران از ساترا به‌دلیل توقیف این سریال انتقاد می‌کرد مدیریت ساترا اعلام کرد توقف پخش سریال ربطی به آنها ندارد و در واقع این شاکی خصوصی است که با شکایتش پخش جیران را متوقف کرده است. در نهایت هم رضایت شاکی جلب و پخش جیران از سر گرفته شد.
شهرک کلیله‌و‌دمنه
اولین تجربه مرضیه برومند کارگردان و برنامه‌ساز قدیمی تلویزیون در شبکه نمایش خانگی جنجالی از کار درآمد. مجموعه‌ای عروسکی که مرضیه برومند پیش از پخش آن اعلام کرده بود که این مجموعه عروسکی را برای کودکان دهه ۶۰ و بزرگسالان ساخته است ولی حتی این توضیح هم مخالفان سریال را قانع نکرد. بعد از پخش قسمت چهارم سریال عروسکی «شهرک کلیله و دمنه»، پویشی با عنوان «مجموعه نمایشی شهرک کلیله و دمنه بازبینی شود» در خبرگزاری فارس به راه افتاد. این کارزار خواستار جلوگیری از پخش محتواهای آموزشی روابط غیراسلامی برای کودکان است: وزارت فرهنگ و ارشاد ما مشغول به چه کاری است؟ چرا در کشور اسلامی به‌راحتی برنامه‌ای که به کودکان، روابط غیراسلامی را آموزش می‌دهد، مجوز می‌گیرد؟!چطور برنامه‌ای با این محتوای ناسالم اجازه پخش گرفته است؟!تقاضای اصلاح و بازنگری در پخش این مجموعه نمایشی را داریم. همچنین تقاضای برخورد با کسانی که در انجام وظیفه خود کوتاهی کرده و بدون کوچک‌ترین بررسی محتوا، مجوز پخش می‌دهد.
از آنجاکه در متن کارزار و انتقادات فضای مجازی مسئول انتشار شهرک کلیله و دمنه را وزارت ارشاد دانسته بودند، سیدمحمد هاشمی معاون حقوقی، امور مجلس و استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در واکنش به این حواشی درباره وضعیت سریال‌های نمایش خانگی واکنش نشان داد:تولید و نمایش سریال‌های خانگی ازجمله سریال کلیله و دمنه ذیل مسئولیت‌های ساترا و مربوط به سازمان صدا و سیماست و اساساً در 2 سال اخیر هم مسئولیت تولید و هم مسئولیت ارزشیابی و نظارت سریال‌های نمایش خانگی و پلتفرم‌ها به صدا و سیما واگذار شده و بدیهی است هرگونه پاسخگویی و شفاف‌سازی هم باید از طریق آن مجموعه‌ها صورت گیرد.هاشمی ضمن تأکید بر لزوم توجه به مطالبات جامعه، مردم و خانواده سینما در این عرصه گفته است: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان سینمایی تقریباً از 2 سال پیش نه‌تنها هیچ نقشی در عرصه تولیدات سریال‌ها و محتوای پلتفرم‌ها ندارد بلکه هیچ مسئولیتی هم در نمایش آثار و نظارت بر آنها هم ندارد، به همین دلیل انتظار می‌رود مسئولان مرتبط در چنین مواقعی که اعتراض یا حساسیت آحاد جامعه برانگیخته شده است، شفاف‌سازی و پاسخگویی لازم را انجام دهند و احیاناً اگر قانون‌گریزی‌ای از سمت پلتفرم‌ها درباره نظارت‌پذیری رخ داده است، ضمن اطلاع‌رسانی به مردم از طریق مراجع ذی‌صلاح پیگیری کنند. همزمان با این واکنش‌ها رسانه‌ها از مخالفت ساترا با پخش این سریال خبر دادند و نوشتند: مجموعه شهرک کلیله و دمنه از سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا)، مجوزی برای انتشار در فضای مجازی ندارد.
ساترا در نامه‌ای که ۲۴ اردیبهشت‌ماه به علی سرتیپی، مدیرعامل فیلم‌نت فرستاده، از بازبینی تدوین اولیه ۵ قسمت اول این سریال و مخالفت با صدور پروانه انتشار آن خبر داده است: مجموعه شهرک کلیله و دمنه از سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا)، مجوزی برای انتشار در فضای مجازی ندارد. ساترا در نامه‌ای که ۲۴ اردیبهشت‌ماه به علی سرتیپی، مدیرعامل فیلم‌نت فرستاده، از بازبینی تدوین اولیه ۵ قسمت اول این سریال و مخالفت با صدور پروانه انتشار آن خبر داده است. «ساترا شهرک کلیله و دمنه را توقیف کرد» تیتر پربازدید اغلب خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری بود؛ خبری که خیلی زود توسط رئیس ساترا تکذیب شد.مقیسه در گفت‌وگویی اعلام کرد: فعلاً سریال متوقف نشده و نیاز به دستور قضایی دارد که هنوز قطعی نشده است. در نهایت گفت‌وگوهای ساترا با سازندگان شهرک کلیله و دمنه به صدور دستور پخش قسمت ششم سریال ختم شد. هرچند در ادامه شهرک کلیله و دمنه در میانه راه متوقف شد. دلیلش هم ظاهراً برآورده نشدن انتظارات پلتفرم تولید‌کننده سریال از میزان استقبال مخاطبان بود.
یاغی
سریال «یاغی» ساخته محمد کارت با توجه به موضوع و حال و هوا و شخصیت‌هایش جزو مجموعه‌هایی بود که بعد از تماشای یکی دو قسمت اول می‌شد حدس زد دچار حاشیه‌هایی شود. در میانه همین اختلاف نظر‌ها بود که ساترا از پخش بدون مجوز سریال خبر داد و مدیر پلتفرم ارائه‌دهنده یاغی اینگونه شرح وضعیت کرد:«سریال «یاغی» ۱۹ خرداد ۱۴۰۰ با مطالعه کامل فیلمنامه موافقت کلی از ساترا دریافت کرده بود، ولی بزرگواران پس از پایان ۹۰ درصد تولید، ۱۰ صفحه اصلاحیه در سطح فیلمنامه به سریال داده بودند!سریال «ساخت ایران» برج پنج سال ۱۴۰۰ در سامانه ساترا ثبت شد، پس از کلی التماس برج ۱۱ سال ۱۴۰۰ شفاها موافقت کلی انتشار دادند، 2 روز بعد تماس گرفتند که برای بهرنگ علوی در برج ۱۰ سال ۱۴۰۰ نامه ممنوع‌الکاری زده شد و سریال امکان انتشار ندارد! هر چه توضیح دادیم مگر می‌شود این نامه عطف به ماسبق شود؟ پروژه‌ای که تولیدش تمام‌شده را چه کنیم!»مشکل یاغی این بود که ظاهرا مثل چند سریال دیگر شبکه نمایش خانگی بدون اعمال موارد ممیزی‌ای که ساترا اعلام کرده بود پخش شده بود. با توجه به اینکه جز یاغی چند سریال دیگر هم با شرایط مشابه پخش شده بود، خبرهایی با مضمون لغو مجوز فعالیت 2 پلتفرم مهم شبکه نمایش خانگی منتشر شد. خبر احتمال لغو مجوز نماوا و فیلیمو، ماجرای توقف انتشار یاغی را هم به سایه برد.
در نهایت هم کار به توقیف سریال یاغی نرسید. هرچند چالش‌های دنباله‌دار سازندگان یاغی و مدیریت ساترا همچنان ادامه داشت. به‌خصوص اینکه حال و هوا و مضمون و شخصیت‌های سریال هم به نوعی مستعد برخورد به‌نظر می‌رسید. درست مثل اتفاق‌های داخل سریال و روابط پرچالش شخصیت‌ها در مرحله پخش هم دائم پیام‌هایی بین مدیران ساترا و مدیریت فیلیمو و سازندگان یاغی رد و بدل می‌شد که برخی از آنها با رسانه‌ای شدن جنجالی هم شد. هرچند در نهایت سریال یاغی با وجود تمام مخالفت‌ها مرتب به نوبت پخش رسید و البته در این مسیر دچار آسیب‌‌هایی هم شد.
ساترا و سریال در ۵ سکانس
در همینه زمینه :
