خطر گودهایی که قرار بود برج باشند

زهره محققی- روزنامه‌نگار

گود‌های خطرناک ایجاد می‌شوند تا روی آنها برج‌های بزرگ بنا شوند، اما گاهی رها می‌شوند و همسایگان را در ترس دائمی ناشی از ریزش می‌گذارند. تهران حدود 200گود رها شده دارد که 33گود، پرخطر هستند. زمانی قرار بود این گود‌ها محل بزرگ‌ترین مجتمع‌های تجاری، اداری، مسکونی و ... شوند ولی مهر بداقبالی بر آنها خورده و اکنون مانند زخمی بزرگ بر تن شهر مانده‌اند و هر لحظه ممکن است در اثر رانش خاک و زمین از حالت خاموشی خارج شده و ساختمان‌های همجوار خود را به کام بکشند. به گزارش همشهری، برخی از مناطق مانند منطقه یک بیش از 20گود بزرگ دارند که البته تاکنون 9گود این منطقه با حضور نیروهای شهرداری منطقه پر و ایمن‌سازی‌ شده است.

آسان پنداشتن گودبرداری
هر مرحله از ساخت یک بنای بزرگ با استفاده از یک تخصص ویژه عمرانی انجام می‌شود، اما برخی سازندگان، مرحله گودبرداری را بخشی آسان می‌دانند که نیاز به تخصص ندارد و همین باعث می‌شود که حین گودبرداری حوادثی رخ دهد. امیرحسن کریمی‌راد، دکترای عمران – سازه می‌گوید: «یک بخش از فرایند شناخت گود، قبل از اجراست که به مباحث ژئوتکنیک برمی‌گردد، ولی در هنگام گودبرداری باید پایش گود هم به درستی انجام شود. ممکن است در زمان گودبرداری عملیات خاکی و طرح نیلینگ انجام شود، ولی با بارش باران، مسیر آب زیرزمینی عوض و به ریزش گود منجر می‌شود. حتی مسیر آبرفت باغچه مجاور گود و زیرساخت‌های شهری هم باید مورد توجه قرار گیرد.»
مسعود اسدی، دکترای عمران نیز در این‌باره می‌گوید: «منطقه یک روی شیب قرار دارد و سطح آب زیرزمینی و زیرسطحی هم بالاست و دارای قنات‌های فصلی است که در فصل بارش فعال می‌شوند. باید ضابطه‌ای برای دفع آب‌های سطحی و زیر سطحی هنگام صدور پروانه درنظر گرفت.»
در برخی گودبرداری‌ها، ناایمنی و احتمال ریزش در مراحل اولیه مشخص می‌شود، اما کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. کریمی‌راد یکی از این مشکلات را عدم‌تعامل ناظران نظام مهندسی با کارمندان شهرداری می‌داند و می‌گوید: «ناظر درصورت مشاهده ناایمنی، در گزارش بازدید، تخلف را ذکر می‌کند و این کار را برای رها شدن از بار حقوقی آن انجام می‌دهد. اگر ایمنی رعایت نشده باشد کار باید تعطیل شود که همین تعطیلی هم خطر‌آفرین خواهد بود؛ درحالی‌که برای رفع آن باید راه‌حل ارائه داد.» مهدی یعقوبی، کارشناس ارشد معماری نیز ساعت گودبرداری‌ها را به‌دلیل عدم‌اجازه تردد ماشین‌آلات سنگین از ساعت ۲۲ تا ۶ صبح می‌داند که در این ساعات عملا امکان نظارت شهرداری وجود ندارد و گودبرداری بیش از حد مجاز انجام می‌شود. به‌گفته او ارزش افزوده ملک، مالکان را وسوسه می‌کند تا از سطح اشغال، بیش از حد برداشت کنند و با زیاد کردن طبقات زیرزمین و پارکینگ، متراژ بیشتری را صاحب شوند؛ درحالی‌که به‌گفته اسدی، اگر گودبرداری از 2متر عمیق‌تر شود محاسبات مربوط به مقاوم‌سازی‌ تغییر می‌کند و طراحی روش ایمن‌سازی‌ باید دوباره انجام شود.

مُسکن پُر کردن
حالا که با گود‌های خطرناک روبه‌رو هستیم و امیدی به تعیین تکلیف آنها یا ساخت‌وساز در آنها وجود ندارد باید چه کاری انجام داد؟ اگر این چاله‌های بزرگ را با نخاله ساختمانی پر کنیم، مشکل رفع می‌شود؟ یا اینکه باید مقاوم‌سازی‌ و نیلینگ (ایجاد شبکه فلزی و کوبیدن میلگرد) انجام شود؟ باید توجه کرد که نه فقط پایدار‌سازی‌ بلکه پرکردن گود‌ها هم هزینه‌بر است. محمدحسین نوری، دکترای سازه می‌گوید: «مهندسین مشاور معتقد هستند که پر کردن گود‌ها تا حدودی امنیت ایجاد می‌کند و همین خاک پر شده با یک فشار جانبی جلوی رانش حداقلی را می‌گیرد ولی پایدارسازی یک گود ۱۰ متری عریض تا ۱۲میلیارد تومان هزینه می‌برد؛ درحالی‌که سال گذشته فقط حدود ۱۵ میلیارد تومان برای رفع خطرها ازجمله گودها اعتبار اختصاص یافت. باید دانست که پر کردن گود یک مُسکن است و تا وقتی نگرش ما روی ساخت و سازها نگرش سنتی است این اقدام راهساز نیست و نیاز به برنامه‌ریزی تخصصی ‌ و طی آن مقاوم‌سازی‌ و حفظ آن هم نیاز به نظارت دارد.» نوری وجود شرکت‌‌های ذیصلاح و شرکت‌های بیمه با صلاحیت ساخت‌وساز و یا مشارکت عمرانی را برای خارج شدن از نگرش سنتی به ساخت و ساز، بسیار مؤثر می‌داند. در واقع عملکرد تخصصی در حوزه گود‌برداری با استفاده از شرکت‌های ذیصلاح خصوصی، ارائه بیمه رفع خطر و تخصصی‌سازی آموزش‌های ضمن خدمت به کارشناسان و در آخر ارائه زمانبندی کار، راهکارهای کاربردی هستند که می‌تواند از شکل گرفتن گودهای پرخطر بکاهد.

مکث
۲ شن‌چاله خطرناک در تهران
سوده نجفی، عضو شورای اسلامی شهر تهران: برداشت بی‌رویه از معادن شن و ماسه و همچنین رها‌سازی‌ آن باعث به‌وجود آمدن شن‌چاله‌ها می‌شود که برای محیط‌زیست طبیعی و انسانی بسیار مخاطره‌انگیز است. هم‌اکنون ۲ شن‌چاله بزرگ در سطح شهر تهران داریم که برای پایتخت بسیار خطرآفرین است. گود خلیج‌فارس در منطقه ۱۸ به عمق ۱۱۰ متر و گود بزرگراه شهید احمد متوسلیان در داخل مجموعه نظامی نیروی هوایی به عمق ۵۰ متر شن‌چاله‌های خطرناک پایتخت هستند. هم‌اکنون بیش از ۵۰ سال است که از بهره‌برداری معادن شن و ماسه در محدوده رودخانه کن در منطقه ۱۸ شهرداری تهران می‌گذرد. نتیجه این فعالیت فراقانونی ۵۰ ساله ایجاد شن‌چاله‌هایی به عمق متغیر میان ۵۰ تا ۱۰۰ متر در محدوده‌ای بیش از ۲۹۰ هکتار و در موقعیتی میان رودخانه کن، جنوب بزرگراه شهید احمد متوسلیان، غرب بزرگراه بروجردی و شمال بزرگراه آزادگان است.