هزاران آفرین بر جان پاکش

مهدیه تقوی‌راد- روزنامه‌نگار

وجود گرامی پیامبر عظیم‌الشان اسلام(ص)‌ جلوه‌ای از صفات رحمانیت و رئوفیت خداوند متعال است که خداوند متعال از ایشان با عنوان رحمت للعالمین یاد می‌کنند؛ پیامبری که مبعوث شدند تا مکارم اخلاقی را در بین انسان‌ها کامل کنند. رسول گرامی اسلام فاتح قلوب تمامی انسان‌های آگاه، ‌عارفان، بزرگان و اندیشمندان جهان و منادی انسانیت، برابری و صلح و آرامش هستند. از دیگر ویژگی‌های پیامبر(ص) ویژگی‌های اخلاقی ایشان بوده است؛ چنان که هر کس با ایشان صحبت می‌کرد مجذوب اخلاق خاص و دلپذیر ایشان می‌شد. در آستانه میلاد پیامبر عظیم‌الشان اسلام(ص)، ‌گفت‌وگوی روزنامه همشهری با حجت‌الاسلام سیدمصطفی میرلوحی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع)  ‌را بخوانید.

 پیامبر گرامی اسلامی فرموده‌اند که «من مبعوث شدم تا مکارم اخلاقی را کامل و تمام کنم» منظور از «مکارم اخلاق» چیست؟
 منظور از کلمه «مکارم» خصایل و صفات حمیده و پسندیده و محاسن و خوبی‌های اخلاقی در مقابل رذایل اخلاقی است. بنابراین فردی که صاحب اخلاق حمیده، حسن‌خلق، اخلاق خوب و خوی نیک، ‌خوش برخورد و خوش اخلاق است یک خصوصیات دارد و فرد بداخلاق و تندخو خصوصیات دیگری مثل بخل و حسد و کینه و دروغ و تهمت و... پس مثلا اگر 70فضیلت اخلاقی داریم مکارم اخلاق بهترین این فضیلت‌هاست. پیامبر‌اکرم(ص) خطاب به مولای متقیان، امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند که 3چیز در دنیا و آخرت جزو مکارم اخلاق است که تو را به آنها سفارش می‌کنم: «از آن کس که بر تو ستم ورزیده درگذری و با آن کس که با تو قطع رابطه کرده، رابطه برقرار کنی و بر آنکه بر تو جهل ورزیده بردباری نمایی.» این3فضیلت در راس تمام فضایل اخلاقی است که در دین مبین اسلام و سایر ادیان الهی وجود دارد و مسلما جوانمردی، بزرگی و کرامت می‌خواهد که فردی این 3فضیلت را بپذیرد. در برخی روایات دیگر هم از امام‌حسن(ع) و امام‌صادق(ع)‌مکارم اخلاقی را تا 10مورد عنوان کرده‌اند که راست گفتن، به فقیر رسیدگی کردن، ‌اخلاق خوب، پاداش دادن به فردی که خدمتی را انجام می‌دهد، ‌صله رحم، پناه دادن به همسایه، ادا کردن حق برادران دینی و مهمان‌نوازی و حیا داشتن از آن جمله است. در برخی روایات دیگر هم به تعابیر دیگری همچون یقین، قناعت، صبر و شکر، ‌حسن‌خلق، غیرت، شجاعت و مروت اشاره شده که در همه این موارد منظور از مکارم اخلاق فضایلی است که در بین دیگر فضایل اخلاقی درخشندگی بیشتری دارد.

 تلاش همه پیامبرانی که قبل از آن حضرت مبعوث شدند هم این بوده که مکارم اخلاق به‌وجود بیاید.‌ پس علت بیان این موضوع از سوی پیامبر‌اکرم(ص) که برای مکارم اخلاق مبعوث شده‌اند، چه بوده است؟‌
شرایع قبلی و انبیای سابق هر کدام با دینی که از سوی خداوند متعال برای بشریت آوردند بشریت را یک قدم جلوتر آوردند و هر دین به نسبت دین قبلی کامل‌تر بود اما دینی که نسخه کامل و جامع برای سعادت بشریت تا روز قیامت است دین اسلام است و قرآن کریم نیز کتابی است که تحریف در آن جایی ندارد و تا قیامت محفوظ است. تمامی انبیا مبعوث شده از طرف خداوندگار عالمیان در پیشبرد معارف، اخلاق، علوم و عبادات و مناسک قدم برداشتند و یکی از مهم‌ترین بخش‌های رسالت انبیا مسئله اخلاق است. درست است که معارف و عقاید جزو اصول دین است اما این عقاید، ‌مناسک و عبادات ‌در اخلاق انسانی است که نمود ظاهری پیدا می‌کنند. به تعبیری نتیجه تمام مناسک و عبادات در اخلاق انسان ظاهر می‌شود. یکی از مهم‌ترین خصوصیات پیامبر عظیم‌الشان اسلام، مهربانی و رافتی است که داشتند و در آیه 4سوره قلم نیز به این خصوصیت اشاره شده که «وِانک لعلی خلق عظیم؛ و تو خلقی عظیم داری.» خداوند به پیامبر می‌فرمایند: اگر تو با عرب‌های جاهلی آنطور با حسن‌خلق برخورد نمی‌کردی اینها در اطراف تو جمع نمی‌شدند و می‌رفتند.

 تا قبل از مبعوث شدن پیامبر‌اعظم به رسالت، وضعیت مکارم اخلاقی در جامعه آن زمان عربستان چگونه بوده؟‌
برای اینکه متوجه شوید زندگی در بین اعراب جاهلی چگونه بوده کافی است به خطبه‌های امیر‌المؤمنین(ع)‌ در مورد روزگار قبل از بعثت پیامبر رجوع کنید. آدم‌کشی، بی‌رحمی، غارت اموال و نوامیس، شبیخون و... جزو بدیهی‌ترین رفتار در آن دوران در بین اعراب بوده است. اما در کنار این رذایل، فضایلی را هم داشتند که مهمان‌نوازی یکی از آنهاست. اما نباید تصور کنیم که فقط اعراب این توحش را در رفتار خود داشتند، در امپراتوری‌های ایران و روم در آن زمان نیز شاهد برخی رفتارهای غیرانسانی بودیم که ساده‌ترین آن نظام طبقه‌بندی افراد جامعه بود که افراد کم‌بضاعت حتی با فروختن تمام زندگی خود نمی‌توانستند مثلا فرزندان خود را باسواد کنند و نظام ظلم و ضلالت و گمراهی و جهالت در این جوامع هم حاکم بود اما با بعثت پیامبر عظیم‌الشان(ص) اسلام شاهد تغییر در نوع رفتار و اخلاق اعراب جاهلی بودیم که این مسئله با گسترش اسلام به بقیه نقاط جهان نیز سرایت کرد.

 شیوه همسایه‌داری و خانواده‌داری آن حضرت چگونه بوده و چه درس‌هایی برای جامعه امروز ما دارند؟
سیره پیامبر ما در سفارش به همسایه‌داری، صله‌رحم، فامیل‌داری و رسیدگی به برادران دینی آنقدر گسترده است که حد و مرزی نمی‌توان برای آن متصور شد. همچنین توجه آن حضرت به محبت به خانواده و فرزندپروری نیز مثال‌زدنی است. احادیث زیادی از پیامبر گرانقدر اسلام داریم که مسلمانان را تشویق به فرزندآوری کرده و عنوان می‌کنند که «ازدواج کنید تا صاحب فرزند شوید و نسل شما زیاد شود. من در روز قیامت به زیادی افراد امتم – حتی به فرزند سقط شده – بر امت‌های دیگر مباهات می‌کنم.»
از قدیم‌الایام همیشه پرجمعیتی باعث افتخار و سرمایه یک کشور محسوب می‌شد و اهل‌بیت هم به داشتن فرزندان زیاد علاقه داشتند و به‌خصوص به دخترخانم‌ها توجه و احترام ویژه‌ای داشتند. این مسئله تا حدی است که تصور می‌شود اسلام و مکتب انبیا و دعوت اولیای الهی بر خانواده‌محوری است و همه عالم بر مدار خانواده می‌چرخد. این سنت در بین پیامبران ماقبل پیامبر اسلام(ص) نیز بوده است. در حدیث کسا نیز خداوند به جبرئیل می‌فرمایند: «هُم فاطمه و أبوها و بعلها و بنوها» ؛ «آنها فاطمه و پدر فاطمه و همسر فاطمه و فرزندان فاطمه هستند». در این حدیث، حضرت‌فاطمه(س) محور قرار گرفته است و پیامبر(ص)، امیرالمومنین(ع)‌، امام حسن(ع)‌و امام حسین(ع)‌ به وسیله حضرت فاطمه معرفی می‌شوند. همین حدیث محوریت حضرت‌زهرا(س) و زن را در خانواده و در مکتب اسلام بیان می‌کند.