از آن پدر تا این پدر

فهیمه پناه آذر - روزنامه‌نگار

این روزها در تالار اصلی تئاترشهر نمایش «پدر» از نوشته‌های فلوریان زلر روی صحنه می‌رود؛ نمایشی که آروند دشت‌آرای آن را کارگردانی و رضا کیانیان در نقش پدر در آن بازی می‌کند. این نمایش درحالی اجرا می‌شود که فیلم سینمایی «پدر» با بازی آنتونی هاپکینز هم به کارگردانی فلوریان زلر اکران خود را داشته و از قضا بسیاری این فیلم را تماشا کرده‌اند. قرار نیست مقایسه‌ای برای 2اثر داشته باشیم، اما هر تماشاگری ناخودآگاه این قیاس را در ذهن خود دارد.

آنتونی هاپکینز پدر
فیلم سینمایی پدر تراژدی است؛ اثری که تصویری از فراموشی را به نمایش می‌گذارد. آنتونی، پیرمردی مبتلا به آلزایمر است. او همچنان که آنچه زیسته را فراموش می‌کند به‌تدریج از جانب زندگی و کسانش نیز فراموش می‌شود؛ یعنی مخاطب با صحنه‌های منقطع و کوتاه از حافظه آنتونی مثل گم‌ کردن زمان، از یاد ‌بردن اشخاص یا دیدن چهره دختر ازدست‌رفته‌اش یا بازگشت ذهن به زندگی آنه با همسر سابقش روبه‌رو می‌شود؛ فیلمی که در جشنواره‌های مختلف توانسته جوایز زیادی را نصیب خود کند. فیلم پدر در بخش بهترین فیلم، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین فیلمنامه اقتباسی، بهترین تدوین و بهترین طراحی صحنه اسکار ۲۰۲۱ نامزد شد و جوایز بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین فیلمنامه اقتباسی را از آن خود کرد.

این بار کیانیان در نقش پدر
آروند دشت‌آرای سال 98بود که نمایش «بداهه» را اجرا کرد. این کارگردان جوان کارش را از اواخر دهه 70آغاز کرد. دشت‌آرای کمپانی تئاتر ویرگول را راه انداخت و این روزها نمایش «پدر» نوشته زلر را در تالار اصلی تئاترشهر اجرا می‌کند. دراماتورژی این نمایش را مارین وین هولک انجام داده که در خود نمایش هم ایفاگر نقش کوچکی است. نمایشی که رضا کیانیان در آن، بازیگر نقش پدر است و لیلی رشیدی، سعید چنگیزیان، سوگل خلیق، بهزاد کریمی و نجوا صاحب‌الزمانی دیگر بازیگران این نمایش 90دقیقه‌ای هستند. دشت‌آرای در عمر کاری خود روی صحنه همیشه از متون ایرانی استفاده می‌کرد و نخستین‌بار است که یک متن ترجمه شده را روی صحنه می‌برد. نقش اصلی این نمایش برعهده رضا کیانیان است. کیانیان برای دومین‌بار است که در نقش یک پیرمرد مبتلا به آلزایمر بازی می‌کند؛ یک‌بار در «کفش‌هایم کو» کیومرث پوراحمد و حالا در نمایشنامه «پدر»؛ نقشی که کیانیان به‌خوبی و مثل همیشه توانسته بازی کند.

وقتی تفاوت سینما با تئاتر آشکار می‌شود
آروند دشت‌آرای در خوانشی که به اثر دارد، تلاش کرده تغییراتی در آن ایجاد کند، اما این تغییرات آنقدرها هم محسوس نیست. با توجه به اینکه همسرش (مارین وین هولک) و لیلی رشیدی به زبان فرانسوی تسلط دارند، برداشت‌هایی هم از متن اصلی نمایش داشتند. اما این نکته را نباید فراموش کرد که نمایش بیشتر از آنکه وابسته به کارگردان باشد، وابسته به بازیگر است. با توجه به فیلم پدر، برای هر تماشاگری که فیلم را دیده باشد، یک قیاس به‌وجود می‌آید و البته کیانیان هم تلاش می‌کند بهترین بازی را داشته باشد و همین تلاش تحسین تماشاگران را به‌دنبال دارد. اجرا و ریتم نمایش وابسته به کیانیان است. اگر تماشاگری فیلم را تماشا کند و بعد به تماشای نمایش در سالن تالار اصلی بنشیند، می‌تواند قضاوت خود را داشته باشد و اینجاست که تفاوت تئاتر با سینما خودش را نشان می‌دهد.

زلر؛ هیجان‌انگیزترین نویسنده
زلر، نمایشنامه‌نویس و فیلمنامه‌نویسی جوان است و بیشتر نمایشنامه‌هایش در جهان شناخته شده است و در ایران هم بسیاری از آثارش توسط کارگردانان مختلف روی صحنه رفته است. اما «پدر» نخستین تجربه کارگردانی این نویسنده فرانسوی است. او این اثر را با کمک کریستوفر همپتون از نمایشنامه خود اقتباس کرد. فیلم «پدر» را می‌توان یک درام شسته و رفته خواند که بازی هاپکینز کمک زیادی به قصه کرده است. کسانی که با آثار زلر آشنا و مترجم نمایشنامه‌های زلر هستند، معتقدند این نمایشنامه‌نویس اشرافش بر ادبیات فرانسه و جهان مثال‌زدنی است. بحث‌های فلسفی و روانشناسی در آثار این نویسنده قوی است. شاید بتوان زلر را هیجان‌انگیزترین نمایشنامه‌نویس دوران خواند. اوج توفان، دروغ، آن سوی آینه، دیگری، حقیقت، پسر، مادر، یک ساعت آرامش، او منتظرت است، فراز توفان، پیش از پرواز، چرخ و فلک و... از جمله آثار زلر است که در ایران ترجمه شده است.