موش‌هایی در لباس شیر

نیلوفر ذوالفقاری

همه ما از مزایای داشتن اعتماد به نفس و باور داشتن به توانایی‌های‌مان آگاهیم و می‌دانیم که نداشتن این احساس، چقدر می‌تواند مسیر پیشرفت و رشد ما را به بیراهه ببرد و باعث نارضایتی شود. اما بد نیست بدانیم بین اعتماد به نفس واقعی و نوع کاذب آن تفاوت‌هایی وجود دارد. شاید تظاهر به داشتن اعتماد به نفس در کوتاه‌مدت به کمک ما بیاید اما در نهایت باید برای ساختن نوع واقعی این احساس تلاش کنیم. محمدرضا دژکام، روانشناس و روان‌درمانگر درباره تفاوت‌های اعتماد به نفس واقعی و کاذب و روش‌های تقویت این ویژگی توضیح می‌دهد.


تظاهر به اعتماد به نفس
از آنجا که داشتن اعتماد به نفس، باور داشتن توانایی‌ها و اطمینان به تصمیم‌ها نقش مهمی در رشد و پیشرفت ما دارد، دنبال راه‌هایی می‌گردیم که این ویژگی را در خودمان ایجاد کنیم. گاهی در این راه به جای داشتن اعتماد به نفس، تظاهر به داشتن آن می‌کنیم. مثلاً در موقعیتی سخت یا چالشی جدید قرار می‌گیریم یا نگران قضاوت و نگاه دیگران نسبت به‌خودمان هستیم، اینجاست که ترجیح می‌دهیم فردی با اعتماد به نفس به‌نظر برسیم، حتی اگر این اعتماد به نفس کاذب باشد. البته که تظاهر به داشتن یک ویژگی مثبت احتمالاً در بسیاری مواقع ضرر ندارد، اما به هر حال با واقعیت متفاوت است. تظاهر به اعتماد به نفس شاید موقتاً ما را از موقعیت اضطرابی رها کند اما در نهایت ما را شخصی جلوه می‌دهد که واقعاً نیستیم. ضمن اینکه داشتن این ویژگی باعث می‌شود دست از تلاش برای یادگیری برداریم چون خودمان هم باورمان می‌شود که در موضوعاتی دانش و توانایی داریم.

اعتماد به نفس کاذب
نشانه‌هایی هم وجود دارند که این تفاوت را به دیگران نشان می‌دهند و البته دیدن آنها در خودمان هم، باعث می‌شود باور کنیم اعتماد به نفس‌مان واقعی نیست. مثلاً اگر تظاهر به اعتماد به نفس کنید خیلی ممکن است که با سؤال‌پیچ‌شدن درباره یک موضوع، کلافه و عصبی شوید. شما تمام انرژی خود را روی رفتار و حرف‌های‌تان گذاشته‌اید تا فردی با اعتماد به نفس به‌نظر برسید و مواجه شدن با سؤالات زیاد، تمرکزتان را به هم می‌زند. شما برای قرارگرفتن در موقعیت‌های غافلگیرکننده آمادگی ندارید و پیدا کردن جواب مناسب به سؤالات تازه باعث دستپاچگی و خجالت شما می‌شود. حالت‌های فیزیکی بدن فرد هم، می‌تواند نشان‌دهنده تظاهر به اعتماد به نفس باشد. مثلاً تکان‌دادن پاها، قفل کردن دست‌ها یا کلافگی و ناآرامی از این نشانه‌هاست. گاهی هم این افراد از آن طرف بام می‌افتند و سعی می‌کنند در حالت نشستن و ایستادن خود، اینطور وانمود کنند که خیلی راحت هستند درحالی‌که اغراق در رفتارشان مشهود است.

صبور باشید
قبلاً هم گفتیم که رسیدن به اعتماد به نفس واقعی نیازمند تلاش مستمر است و البته زمان لازم دارد، بنابراین صبور باشید و توقع نداشته باشید که خیلی زود به فردی دارای اعتماد به نفس بالا و واقعی تبدیل شوید. در این مسیر طولانی ممکن است بعضی روزها خیلی اعتماد به نفس داشته باشید و در بعضی موقعیت‌ها باز هم خودتان را بدون این ویژگی پیدا کنید. یادگیری در هر زمینه‌ای را اولویت خود قرار دهید، داشتن اطلاعات مفید و متنوع باعث می‌شود اعتماد به نفس شما پشتوانه واقعی داشته باشد. واقع‌گرا باشید و بدانید که داشتن اعتماد به نفس بیش از حد هم خوب نیست. شاید واقعاً دنبال تقویت اعتماد به نفس باشید اما به تکبر و خودپسندی برسید، بنابراین حواس‌تان به این نکته باشد. اعتماد به نفس واقعی باید احساس آرامش و اطمینان در وجودتان ایجاد کند نه اینکه ابزاری برای ثابت کردن دائمی خودتان به دیگران باشد. برای داشتن اعتماد به نفس واقعی، باید مسئولیت‌پذیر باشید، اشتباهات خود را بپذیرید و به‌دنبال یادگیری باشید.

تقویت اعتماد به نفس
برای تقویت احساس اعتماد به نفس، می‌توانید تمرینات مختلفی انجام دهید. یکی از نخستین قدم‌ها این است که نظرات دیگران را بشنوید، آنها را ارزیابی کنید اما تحت‌تأثیر آنها قرار نگیرید. بدانید که هر کس نظر متفاوتی دارد و توجه به همه نظرات، فقط حواس شما را پرت می‌کند. بعضی افراد ممکن است با اظهارنظرهای منفی ذهن ما را به هم بریزند و توجه نکردن به این نظرات در نهایت به نفع سلامت روان خودمان تمام می‌شود. نکته بعدی این است که با ترس خود مقابله کنید، از قرار گرفتن در معرض دید و قضاوت بقیه، حرف زدن در جمع و اظهارنظر نترسید و نگران این نباشید که چطور به‌نظر می‌رسید یا دیگران درباره شما چه فکری می‌کنند. بیرون آمدن از لاک انزوا و دوری از موقعیت‌های چالش‌برانگیز باعث می‌شود که به مرور مهارت‌های ارتباطی شما افزایش پیدا کند و دیگر خبری از ترس نباشد. شاید اعتماد به نفس کاذب در کوتاه‌مدت جواب دهد و شما را به هدف‌تان برساند اما اگر به عادت تبدیل شود، اتفاقاً این تظاهر می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس شما شود.

اعتماد به نفس اکتسابی است
اعتماد به نفس داشتن، یک ویژگی اکتسابی است؛ یعنی می‌توانیم برای به‌دست آوردن آن تلاش کنیم. این خبر خوبی است چون نشان می‌دهد می‌توانیم امیدوار باشیم که اعتماد به نفس را هم مثل مهارت‌های دیگر یاد بگیریم. اما یادگیری آن مثل بقیه مهارت‌ها نیست و تلاش و زمان بیشتری لازم دارد. ساختن این مهارت سخت و نیازمند تلاش مستمر است چون می‌تواند بر اثر عوامل مختلف، دوباره از دست برود. شاید قدم اول در حفظ اعتماد به نفس این باشد که تمرین کنیم آن را به‌نظرات بقیه وابسته نکنیم. طبیعی است که شنیدن تعریف و تمجید احساس خوشایند اعتماد به نفس به ما می‌دهد و تحقیر ویژگی‌های‌مان، اعتماد به نفس ما را از بین می‌برد. اما باید تا حد امکان جلوی این اتفاق را بگیریم. اعتماد به نفس واقعی این است که خودمان قبل از همه، توانایی‌ها و دانسته‌های خودمان را باور داشته باشیم. فرق مهم اعتماد به نفس واقعی و کاذب هم اینجا خودش را نشان می‌دهد، کسی که واقعاً خودش را باور داشته باشد این احساس را در وجودش حفظ می‌کند، اما کسی که تظاهر می‌کند، با یک نظر منفی یا چند سؤال سخت، دوباره به ابتدای راه برمی‌گردد و تمام اعتماد به نفس ساختگی و دروغینش را از دست می‌دهد.

پنهان کردن اضطراب درونی
حتماً شما هم تا به حال با افرادی مواجه شده‌اید که اهل اظهار فضل زیادی هستند، درباره همه‌چیز نظر می‌دهند و به طرز عجیبی سعی دارند به دستاوردهایشان اشاره کنند درحالی‌که اصلاً کسی سؤالی از آنها نپرسیده است! این یکی از نشانه‌های رفتاری افرادی است که اعتماد به نفس کاذب دارند. آنها با این کار سعی می‌کنند به دیگران فرصت سؤال کردن ندهند. در واقع فخرفروشی، تکبر و رفتار مغرورانه، نشانه این است که فرد تلاش می‌کند در توانایی‌ها و دانسته‌هایش اغراق کند. نشانه‌ها وقتی تکمیل می‌شوند که ببینیم فردی با این همه ادعا، موقع تصمیم‌گیری نامطمئن عمل می‌کند، تحت‌تأثیر نظرات مختلف قرار می‌گیرد و خیلی راحت تصمیمش را عوض می‌کند. اعتماد به نفس کاذب جلد ظاهری افراد برای پوشاندن اضطراب و تنشی است که در وجودشان تجربه می‌کنند، اما می‌خواهند آن را از دیگران و گاهی حتی از خودشان پنهان کنند.