گزارش
مهاجرت شالی از شمال به ارسباران
استان‌های گلستان، گیلان و مازندران به‌ترتیب با سخت‌ترین شرایط آبی مواجه هستند و حالا شالی‌کاران شمالی،کشت برنج را به ارسباران برده‌اند
سیدمحمد فخار- روزنامه‌نگار
990روستای شمال کشور هم‌اکنون با تنش آبی مواجه هستند. آمارهای منتشره از بارش‌ها در سال آبی جاری که تقریبا پایان یافته، نشان می‌دهد وسعت کانون‌های جمعیتی درگیر با تنش آبی به وضوح نسبت به سال گذشته، افزایش یافته تا نخستین نشانه‌های تنش آبی در منطقه شمال کشور خودنمایی کند. از سویی تصاویر رسیده به همشهری نشان می‌دهد برخی از کشاورزان و شالی‌کاران استان‌های شمالی به سمت منطقه ارسباران مهاجرت کرده و با کشت برنج در این منطقه موجب خسارت‌هایی به باغداران و بومیان منطقه شده‌اند. جنگل‌های منطقه ارسباران ناحیه کوهستانی وسیعی در شمال استان آذربایجان‌شرقی هستند که شرایط مناسبی برای کاشت برنج ندارند و نگرانی از تنش آبی گسترده در میان مردم، آنها را به چنین مهاجرتی مجبور کرده است.
تجربه میانه
استان آذربایجان‌شرقی اگرچه به لحاظ کوهستانی بودن، امکانات اندکی برای کاشت برنج دارد و آبرسانی به آن در شرایط سخت ممکن است، اما تا پیش از سال96 و افزایش بحران خشکسالی که دامن بیشتر مناطق پرآب کشور را نیز گرفت، در 1800 تا 2هزار هکتار از اراضی شهرستان میانه آذربایجان‌شرقی، برنج کشت می‌شد و کیفیت متوسطی هم داشت. اما با کاهش سطح آب در این شهرستان، شرایط به‌نحوی پیش رفت که سازمان جهادکشاورزی و سازمان آب منطقه‌ای استان در سال98 اعلام کردند که کاشت هر نوع برنج به روش غرقابی ممنوع است و تنها در زمین‌هایی که 7هزار مترمکعب آب در چاه‌ها و استخرهای خود دارند، به‌صورت خشکه‌کاری می‌توان به کشت برنج اقدام کرد. این روند موجب شد کاشت برنج در این استان به نحو مؤثر کاهش یابد و منابع آبی باقیمانده، تنها به آب شرب و نهایتا به باغداران اختصاص یابد. تجربه تلخ برنج‌کاری در میانه به‌وضوح نشان می‌دهد که آذربایجان‌شرقی شرایط مساعد برای برنج‌کاری ندارد و این کشت به‌هیچ‌وجه مناسب استانی با شرایط موجود نیست.
افزایش تنش‌ها در 3بخش
پیش‌تر پژوهشی با عنوان بررسی وضعیت تنش آبی در شمال ایران در دانشگاه علوم کشاورزی گرگان انجام شده است و فاطمه طبیب‌محمودی، مسئول این پژوهش به همشهری می‌گوید: طبق این پژوهش، در پی کاهش چشمگیر بارش‌ها طی سال‌های اخیر، تنش آبی در این منطقه در کشت گیاهان، رشد درختان و جوامع محلی افزایش یافته است.
به‌گفته این استادیار دانشگاه، مقایسه نتایج با آمار بارش سالانه نشان داده که طبق گزارش بارندگی سالانه که هر ساله توسط وزارت نیرو، شرکت مدیریت منابع آب، دفتر مطالعات پایه منابع آب اعلام می‌شود، در منطقه حوضه‌آبریز اصلی دریای خزر و حوضه قره‌سو و گرگان از اول مهرماه سال1398 تا 30خرداد سال1399میزان کل بارندگی 3/429میلی‌متر بوده که این میزان بارندگی نسبت به سال آبی قبل از آن تا حدود 35درصد کاهش داشته است. همچنین این عدد در دوره مشابه سال آبی بعد یعنی مهر1399 تا خرداد1400 نیز 38درصد کاهش نشان می‌داد. در پی این کاهش موضوع در 3بخش کشت گیاهان، رشد درختان و جوامع محلی پیگیری و به وضوح مشخص شد که تنش آبی در شمال ایرانی تابعی از بارش‌هاست که با کاهش نزولات جوی، افزایش یافته است.
بی‌آبی در پایتخت برنج ایران
شرکت آب و فاضلاب استان گیلان خرداد امسال اعلام کرد که تنش آبی، زندگی در ۳۱۳روستای استان گیلان را تهدید می‌کند. براساس آمار این شرکت، کاهش نزولات جوی در استان، منجر به کاهش آبدهی ۵۷۶دهنه چشمه کوهستانی شده است و تاکنون 1148مخزن ذخیره آب در نقاط مختلف استان آبرسانی داشته‌اند. همچنین مدیریت بحران این استان خبر داد که با وجود آخرین بارش‌های سال آبی که در هفته‌های گذشته رخ داده، کاهش بارش‌ها نسبت به سال‌های گذشته تا ۴۰درصد ذخایر آب در پشت سد سفیدرود را پدید آورده و امسال نیز نگرانی از تشدید تنش‌های آبی در بخش کشاورزی و تامین آب شرب روستاهای مناطق کوهستانی گیلان را افزایش داده است. به‌دنبال کاهش بارش‌ها ذخیره آب پشت سد سفیدرود از یک‌میلیارد و ۲۵۰میلیون مترمکعب به ۸۵۰میلیون مترمکعب رسیده است. این در حالی است که گیلان با ۲۳۸هزار هکتار اراضی شالیزاری و ۴درصد جمعیت کشور تنها کمی بیش از ۷درصد منابع آب تجدید‌شونده را در اختیار دارد که ۶۳درصد آب موجود را صرف آبیاری کشاورزی می‌کند.
تنش آبی در مازندران
در استان مازندران تنش شدید آبی از شهرستان نکا تا گلوگاه، جدی و نگران‌کننده است. در این مناطق به‌دلیل افت شدید سطح آب زیرزمینی در دشت‌های این منطقه، برای تامین آب آشامیدنی دیگر نمی‌توان چاه حفر کرد و اگر اقدام درست و اصولی برای رفع این چالش با انتقال آب سد گلورد صورت نگیرد، بسیاری از مناطق گلوگاه، بهشهر و نکا در آینده نه‌چندان دور غیرقابل سکنه خواهند شد. سد مخزنی گلورد که روی رودخانه نکارود ساخته و سال۹۶ بهره‌برداری شد، به‌خاطر برخی مشکلات همچنان در حد ۲۰درصد آبگیری می‌شود. طبق اعلام رسمی شرکت آب و فاضلاب مازندران ۲۰شهر و ۲۱۳روستا در مازندران اکنون با تنش آبی مواجه هستند. البته هنوز بسیاری باور نمی‌کنند که مازندران با وجود منابع آبی سرشار با مشکل کمبود آب مواجه باشد، اما این تنش شکل گرفته و هر روز بر وسعت آن افزوده می‌شود.
گلستان و تنشی وسیع
۴۳3روستای استان گلستان با تنش آبی جدی مواجه هستند. البته در سفر استانی اخیر رئیس‌جمهور ۶هزار و ۱۴۰میلیارد ریال اعتبار برای حل این معضل اختصاص یافته اما شرایط تنش آبی در گلستان بدتر از میانگین کشوری است. سرانه آب کشور در سال۱۴۰۰ به 1600مترمکعب به‌ازای هر نفر رسیده است. در عین حال سرانه استفاده از آب در گلستان زیر هزار مترمکعب است که نشان می‌دهد سرانه آب این استان نسبت به میانگین کشوری کمتر است. در چنین شرایطی البته نباید این استان شمالی کشور با معضل آب مواجه باشد اما تنش آبی در گلستان حاد و وسیع است. این استان با کاهش 46درصدی بارش‌ها طی سال آبی جاری مواجه شده و نقشه پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این کاهش نزولات در سال آینده نیز موجب تنش آبی در استان می‌شود.
