گزارش
پیشروی شرق در آفریقا
روسیه و چین با ایجاد ارتباطات امنیتی و اقتصادی با کشورهای آفریقایی توانسته‌اند رقبای غربی خود را در این منطقه به حاشیه برانند
سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه، شنبه برای سفر به مصر، کنگو، اوگاندا و اتیوپی راهی آفریقا شد. تنها 2روز بعد، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، نیز سفر دوره‌ای خود به آفریقا را با هدف دیدار از کشورهای کامرون، بنین و گینه‌بیسائو آغاز کرد. هر دوی این سفرها، سفرهای استرات‍ژیکی هستند که به اعتقاد ناظران بیانگر تشدید رقابت قدرت‌های جهانی برای گسترش نفوذ در قاره آفریقا است. مایک هامر، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا برای منطقه شاخ آفریقا نیز در راه اتیوپی است تا با دولت این کشور در مورد مذاکرات صلح با شورشیان تیگرای گفت‌وگو کند. اما پیش از همه اینها، چینی‌ها بودند که روابط خود را با آفریقایی‌ها گسترش دادند.
قاره سیاه با منابع طبیعی فراوان میزبان برخی از اقتصادهای نوظهور با سریع‌ترین ضرب‌آهنگ رشد است اما بیشتر مناطق این قاره با فقر، تورم و نابرابری‌های گسترده روبه‌روست. همین مسئله باعث شده تا زمینه برای حضور قدرت‌های بزرگ فراهم شود. همه رویدادهای این قاره حاکی از آن است که در سال‌های پیش‌رو، کشورهای این منطقه یکی از مهم‌ترین حوزه‌های رقابت میان قدرت‌های برتر اقتصادی و نظامی خواهد بود.
روسیه: ارائه جایگزین برای غرب
نشریه آمریکایی تایم همزمان با سفر سرگئی لاوروف به آفریقا نوشته: درحالی‌که تمام توجه‌ها متوجه جنگ روسیه و اوکراین است، ولادیمیر پوتین در جبهه دیگری نیز غرب را به چالش کشیده؛ تقابلی که نمی‌توان از نشانه‌های بارز پیشروی مسکو در آن چشم‌پوشی کرد. همین چند ماه پیش بود که در جریان رای‌گیری سازمان ملل بر سر قطعنامه محکومیت جنگ روسیه در اوکراین 17کشور آفریقایی در جلسه شرکت نکردند و یک کشور نیز علیه قطعنامه رأی داد؛ امری که نشان‌دهنده احیای نفوذ روس‌ها در قاره آفریقاست. ناظران بسیاری بر این عقیده‌اند که روسیه در حال احیای روابط دوران اتحاد جماهیر شوروی با دولت‌های آفریقایی برای استخراج منابع طبیعی منطقه در ازای ارائه خدمات امنیتی است. گروه واگنر که ارتباط نزدیکی با دولت روسیه دارد، مجموعه‌ای از نیروهای امنیتی خصوصی روس است که در برخی کشورهای آفریقایی حضور پررنگی دارند. لیبی، سودان، گینه، کنگو و زیمبابوه برخی از این کشورها هستند.
وب‌سایت تحلیلی آفریقاریپورت نیز درباره نفوذ روسیه در آفریقا نوشته: مسکو در دوران اتحاد جماهیر شوروی برای چند دهه نفوذ گسترده‌ای در آفریقا داشت و در زمینه‌های مختلف ازجمله توسعه زیرساخت‌ها به کشورهای منطقه کمک کرد. روس‌ها همچنین از نظر سیاسی همواره در این قاره تأثیرگذار بوده‌اند. آنها در دوره‌های مختلف از جنبش‌های آزادی‌بخش ملی در آفریقای‌جنوبی، آنگولا، موزامبیک و گینه‌بیسائو حمایت کردند. مسکو اما این روزها تاکتیک خود را تغییر داده است. این کشور امروز به‌دلیل تحریم‌های گسترده غرب نمی‌تواند در توسعه زیرساخت‌های آفریقا پیشتاز باشد اما هنوز هم حضور مؤثری در این قاره دارد. روس‌ها امروز به‌دنبال سرمایه‌گذاری در آفریقا نیستند بلکه بیشتر معامله می‌کنند. هری جی برودمن، مدیر مؤسسه تحقیقاتی برکلی، می‌گوید: «روس‌ها در آفریقا به‌دنبال خرید منابع طبیعی هستند. شما در آفریقا معادن یا کارخانه‌های روسی پیدا نمی‌کنید اما معاملات این کشور با دولت‌های آفریقایی به‌طور چشمگیری افزایش پیدا کرده است. اکنون حجم مبادلات روسیه با آفریقا در سال به 20میلیارد دلار می‌رسد که 2برابر سال2015 است.»
روسیه همچنین علاوه‌بر صادرات غلات به‌وی‍ژه گندم به کشورهای آفریقایی، به همکاری در بخش انرژی هسته‌ای نیز تمایل زیادی دارد. آفریقاریپورت گزارش داده: گرچه بسیاری از پروژه و قراردادهای فعلی روسیه با کشورهای آفریقایی به‌دلیل درگیری این کشور در جنگ اوکراین متوقف شده یا به‌کندی پیش می‌رود اما حوزه دیگری نیز وجود دارد که روسیه علاقه‌مند به همکاری با کشورهای آفریقایی در آن بخش است؛ فروش تسلیحات و ارائه خدمات امنیتی.
آمارهای منتشر شده سازمان تجارت جهانی نشان می‌دهد که روسیه در سال2020 میلادی 12.4میلیارد دلار کالا به آفریقا صادر کرده است. این در حالی است که واردات روسیه از این قاره 1.6میلیارد دلار بوده است. مصر، الجزایر، مراکش، آفریقای جنوبی و تونس ازجمله کشورهایی هستند که بیشترین حجم مبادلات تجاری با روسیه را دارند.
چین: توسعه نفوذ اقتصادی و فرهنگی
پکن با حضور گسترده در قاره آفریقا، اکنون حمایت بیشتر کشورهای این قاره را دارد. به‌گزارش اندیشکده بروکینز، چین به‌عنوان بزرگ‌ترین حامی خارجی آفریقا به 8روش روابط خود را با آفریقایی‌ها پیش می‌برد: تکمیل پروژه‌ها، صادرات کالا، همکاری‌های فنی، همکاری توسعه‌ای در زمینه منابع انسانی، کمک‌های پزشکی، کمک‌های اضطراری بشردوستانه، برنامه‌های داوطلبانه و بخشش بدهی.
درحالی‌که اغلب قدرت‌های بزرگ، کشورهای محدودی را در آفریقا برای کمک انتخاب کرده‌اند، چین تنها کشوری است که در چارچوب طرح «کمربند و راه» به بیشتر کشورهای این منطقه کمک می‌کند. وب‌سایت دویچه‌وله نیز با اشاره به مطالعات یک اندیشکده کنیایی و دلایل پیشی گرفتن شرکت‌های چینی از اروپایی در آفریقا نوشته: شرکت‌های دولتی چین در گرفتن و پیشبرد پروژه‌ها از رقبای اروپایی خود در آفریقا پیشی گرفته‌اند. نظرسنجی‌ها نشان داده که بیشتر سیاستگذاران آفریقایی شرکت‌های چینی را برای همکاری ترجیح می‌دهند، چون سریع‌تر تصمیم می‌گیرند، با سرعت بیشتری پروژه‌ها را پیش می‌برند، کمتر در امور داخلی کشورها دخالت می‌کنند و نگرانی کمتری نسبت به فساد دارند. شاید به همین دلیل بوده که حجم تجارت چین و کشورهایی آفریقایی از سال۱۹۹۵ تا سال2021 رشدی انفجاری را تجربه کرده و از ۳میلیارد دلار به 250میلیارد دلار در سال رسیده است. همچنین انتظار می‌رود تا سال2030 میلادی کنترل 75درصد از منابع طبیعی قاره آفریقا در دست چین باشد. این در حالی است که حجم تجارت سالانه آمریکا و آفریقا فقط 64.33میلیارد دلار است.
چین علاوه‌بر سرمایه‌گذاری‌های گسترده، در سال‌های اخیر کوشیده تا با استفاده از قدرت نرم، مقبولیت مدل سیاسی-اقتصادی خود را در آفریقا نیز گسترش دهد؛ به‌عنوان مثال، آموزش زبان ماندارین(چینی) در کشورهای آفریقایی در سال‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته است.
