عملیات نجات بازار بزرگ تهران

محمد سرابی-روزنامه‌نگار

قلب اقتصادی تهران همچنان نا‌ایمن است. ظاهر سقف، کف و دیوار‌ها تمیز شده است، اما نمی‌شود گفت که خطر آتش‌سوزی، زلزله و حوادث دیگر کم شده است؛ زیرا کوچه‌های باریک و پرپیچ و خم و اجناس انبار شده در طبقه‌های بالایی و پایینی، هنوز مشکل اصلی این منطقه هستند و البته جمعیت به هم فشرده مغازه‌دار‌ و شاگرد و مشتری که هر روز از این مسیر‌ها می‌گذرند.
تداوم ناایمنی بازار باعث شده است که به دستور شهردار تهران کمیته‌ای برای رسیدگی به این موضوع تشکیل شود. به گفته امیر یزدی شهردار، منطقه 12 جلسات این کمیته به ریاست فرمانداری تهران و معاونت امور مناطق شهرداری تهران با حضور نمایندگانی از بازار مانند سازمان اوقاف، کسبه، انجمن و هیات‌های اسلامی بازار و... تشکیل می‌شود تا با نظارت دادستان تهران تصمیم‌‌های لازم برای ایمن‌سازی بازار گرفته شود. بنابراین قرار است کمیته‌ای کارشناسی از یک‌سو اقدامات فوری لازم را شناسایی کرده تا عوامل اجرایی نسبت به ایمن‌سازی اقدام کنند و از سوی دیگر برای کسانی که نسبت به هشدارها بی‌توجه هستند، اخطاریه ارسال شود و چنانچه باز هم توجهی نشان ندادند، دادستانی برای اقدام قضایی وارد عمل شود. ماموران ایستگاه آتش‌نشانی بازار، روزانه در محدوده کاری خود گشت می‌زنند و معابر برای آنها آشناست. اگرچه اصلاح‌هایی در سنگفرش و جمع‌آوری سیم‌های برق آویخته انجام شده است، اما کوچه‌های بازار همچنان خطرساز هستند و خطرناک‌ترین معابر آنهایی محسوب می‌شوند که تنگ‌تر هستند و مواد قابل اشتعال بیشتر دارند. یکی از این معبر‌ها در سمت غرب بازار کفاش‌هاست. البته الان دیگر نمی‌شود چرم و درفش و سندان را در کوچه «سید ولی» دید، اما بوی چسب و مواد پلاستیکی همچنان به مشام می‌رسد. چسب یکی از بدترین مواد سوختنی و به‌شدت آتش‌گیر‌ است. دست‌انداز‌های کف و پیچ‌کوچه‌ها هم باعث می‌شود که امدادرسانی سخت باشد. در ابتدای بازار کفاش‌ها از سمت سبزه‌میدان، وضعیت بهتر است. کف‌سازی‌ انجام شده و سیم‌کشی برق در بعضی قسمت‌ها اصلاح شده است. کابل‌ها روکش ضخیم دارند و با فاصله از دیوار به هم پیچیده شده‌اند. البته این کافی نیست و کابل‌‌ها باید روی صفحه‌های مشبک فلزی قرار گیرد که به آنها سینی می‌گویند. بدتر اینکه سقف و آفتابگیر قسمت‌هایی از کوچه‌ها با ورقه‌های سست پلاستیکی یا ایرانیت در ارتفاع زیاد ساخته شده است و سقوط آنها هنگام حادثه‌ خطر دیگری ایجاد خواهد کرد. گاری‌های حمل بار یکی از موانع اصلی تردد در بازار هستند. وقتی این گاری‌ها با چند ردیف کارتن از همه طرف پر می‌شوند و به حرکت درمی‌آیند می‌توانند تمام مسیر را ببندند. بعضی از گاری‌ها، باربر عمومی نیستند و به مغازه‌ها یا تیمچه‌هایی تعلق دارند که باید دائما بار جابه‌جا کنند و از آنجا که تقریبا شاگرد مغازه محسوب می‌شوند، قابل جمع‌آوری نیستند.
از دیدگاه آتش‌نشانی فقط درصورت همکاری و استقبال کسبه پاساژ‌ها و سرا‌هاست که می‌شود آموزش عمومی را برقرار کرد. بهترین اشخاصی که می‌توانند آموزش لازم را دریافت کنند، نگهبان‌ها و سرایدار‌ها هستند که برای مدت طولانی و مخصوصا شب‌ها در هر پاساژ حضور دارند. وجود «امکانات اطفای حریق» مانند کپسول آتش‌خاموش‌کن می‌تواند کمک بزرگی باشد، اما همه مغازه‌ها به آن مجهز نیستند. برای اجرای کامل شرایط ایمنی باید مغازه‌ها را مدتی تعطیل و بازسازی کرد که این کار در شرایط اقتصادی بازار رایج نیست.

سوختن بلور‌ و چینی
23بهمن سال 1400بود که قسمتی از یک دالان در «تیمچه حاجب‌الدوله» آتش ‌گرفت. آتش حدود ساعت 7صبح آغاز شد. شعله از یک رستوران کوچک شروع شد که ممکن است به‌دلیل نشت گاز کپسول باشد. با وجود اینکه حاجب‌الدوله محل فروش چینی و بلور است و کالای آن چندان قابل سوختن نیست، اما شعله‌ها تمام دالان را پر کردند. کارتن‌های ظروف،  پوشال و یونولیت‌ها سوختند و مأموران چند ایستگاه آتش‌نشانی تلاش می‌کردند آتش را خاموش کنند. نزدیک 30مغازه آسیب دیدند که فقط 2واحد آن بیمه داشتند. حسین که در کنار حوض آبی‌رنگ حاجب‌الدوله بلور‌فروشی دارد، فیلم‌هایی از روز حادثه را در گوشی تلفن همراهش به ما نشان می‌دهد. شدت آتش آنقدر زیاد است که از کپسول‌های آتش‌خاموش‌کن دستی کاری برنمی‌آید.
حالا این قسمت بازسازی و گچکاری شده و بعضی از مغازه‌ها کار خود را شروع کرده‌اند، اما اطراف محل حادثه همچنان کاری انجام نشده است. در نزدیکی محل حادثه، ساختمان سه طبقه و سرپوشیده «بلور» قرار دارد که می‌گویند 130ساله است. زیرساختمان یک انبار بزرگ و قدیمی است که از همه جای آن سیم‌های برق کشیده شده‌ است. از پله‌های ساییده شده انبار پایین می‌رویم. دیوار و سقف آجری نم دارد. در راهرو‌ و اتاق‌های تاریک کارتن‌های متعدد چیده شده است. مغازه‌دار‌هایی مانند مسعود که اجناس خود را در اینجا گذاشته‌اند هم موافق هستند که شرایط انبار خطرناک و آماده آتش‌سوزی است. مدتی قبل برای اصلاح سیم‌کشی و نصب کنتور‌های جدید پول‌ داده‌اند، بخشی از کار هم انجام شده و کابل‌ها تا جعبه‌ای که باید کنتور‌‌ها نصب شود، کشیده شده است، اما در این مدت قیمت کنتور‌ها زیاد شده است. در نتیجه الان جعبه‌ کنتور‌ها خالی و کابل‌های جدید هم قطع هستند. علی کریمی، عضو شورای تیمچه حاجب‌الدوله می‌گوید که کسبه از خطر آتش‌سوزی و ناایمن بودن محل کار خود آگاه هستند و تا به حال هم برای تامین ایمنی هزینه‌کرده‌اند، اما تا وقتی که بقیه ارگان‌ها همکاری نکنند، احتمال خطر همچنان زیاد است و اگر یک‌بار دیگر آتش‌سوزی اتفاق بیفتد شعله‌ها به تمام بازار کشیده خواهد شد.
در کنار در ورودی این انبار زیرزمینی، برگه اخطار شهرداری منطقه 12درباره «جمع‌آوری و دپوی مواد قابل اشتعال» خطاب به مالک،   به چشم می‌‌‌خورد که ابتدای خرداد امسال صادر شده است، اما صاحبان مغازه‌ها به‌دلیل قیمت‌های زیاد، نمی‌توانند انبار دیگری اجاره کنند. امیر از مغازه‌داران این بازار می‌گوید که نباید تصور کرد بعضی اجناس بیشتر آتش‌ می‌گیرد و بعضی کمتر؛ زیرا اگر آتش در بازار‌ شروع شود، «سنگ» هم می‌سوزد.