جنگ نفتی اروپا علیه مسکو

هفته‌ها چانه‌زنی رهبران اتحادیه اروپا بر سر ممنوعیت واردات نفت از روسیه در نهایت به نتیجه رسید. مجارستان اصلی‌ترین مخالف این طرح به شمار می‌رفت که با کسب معافیت از اجرای آن، در نهایت به آن رأی مثبت داد. ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان که همواره روابط دوستانه‌ای با روسیه داشته، با مطرح کردن دلایلی مانند بحران اقتصادی و تامین نبودن منابع جایگزین انرژی برای مجارستان همواره با طرح ممنوعیت واردات نفت روسیه مخالفت می‌کرد، اما در کمتر از 2روز، رهبران اروپایی توانستند با خواسته مجارستان سازش کنند و بر سر اصول اولیه ممنوعیت واردات 90درصد از نفت وارداتی روسیه تا پایان سال‌جاری به توافق برسند؛ به این امید که یکی از منابع کلیدی تامین مالی جنگ اوکراین را از دسترس مسکو خارج سازند. اجرای این توافقنامه هم برای روسیه تبعاتی در پی خواهد داشت و هم برای اروپا که اکنون باید با سرعت جایگزینی مطمئن برای نفت روسیه بیابد.

ششمین بسته تحریمی اروپا 
وب‌سایت الجزیره به نقل از شارل میشل، رئیس شورای اروپا، نوشت که توافق برای ممنوعیت صادرات نفت روسیه می‌تواند بلافاصله بیش از دوسوم واردات نفت از روسیه را متوقف سازد. این میزان قرار است تا پایان سال‌جاری و پس از آنکه آلمان و لهستان تعهد خود مبنی بر قطع روند انتقال نفت از طریق خطوط لوله را هم اجرا کنند، به 90درصد برسد. آلمان و هلند هم‌اکنون اصلی‌ترین واردکنندگان نفت روسیه در اروپا هستند و مجموع واردات نفت این دو کشور از روسیه در سال 2020روزانه بیش از یک‌میلیون بشکه بوده است. پس از این دو کشور، ‌لهستان، فنلاند و اسلوواکی بیشترین میزان واردات نفت از روسیه را دارند.
دوسوم واردات نفت اتحادیه اروپا به وسیله کشتی و یک‌سوم دیگر از طریق خط لوله «دروژبا» انجام می‌گیرد. با توقف واردات نفت از سوی آلمان و لهستان که به خط لوله دروژبا متصلند، حجم تحریم‌ها به 90درصد خواهد رسید.
 10درصد باقیمانده، از تحریم‌ها معاف شده‌اند؛ زیرا کشورهای مجارستان، اسلوواکی و جمهوری چک که به بخش جنوبی دروژبا متصل هستند، به‌دلیل ناتوانی در جایگزینی سریع این منبع انرژی، به واردات نفت از روسیه ادامه خواهند داد. مجارستان وابستگی نفتی شدیدی به روسیه دارد و بیش از 65درصد از نفت خود را از مسیر دروژبا دریافت می‌کند؛ از این‌رو از اجرای تحریم معاف شده و تنها به موافقت با آن اکتفا کرده است.

تبعات تحریم نفت روسیه بر بازار جهانی
در پی اعلام این توافق و در ساعات آغازین معاملات روز سه‌شنبه، قیمت نفت خام آمریکا با بیش از 2.57درصد افزایش به 118.1دلار و قیمت نفت برنت با 0.91درصد افزایش به بیش از 123دلار رسید. این ششمین و جدی‌ترین بسته تحریمی است که تاکنون اتحادیه اروپا علیه روسیه وضع کرده است. اروپایی‌ها امیدوارند با این تحریم‌ها بتوانند روسیه را وادار به ترک جنگ کنند.
بیش از 27درصد از نفت اروپا از روسیه تامین می‌شود و دیگر کشورها نظیر آمریکا یا نروژ کمتر از 10درصد از نفت موردنیاز این اتحادیه را تامین می‌کنند. پیش از این آمریکا هم واردات نفت، گاز و زغال از روسیه را ممنوع کرده است و انگلیس هم تا پایان سال‌جاری به گروه تحریم‌کنندگان واردات نفت روسیه خواهد پیوست. درآمد تخمینی روسیه از محل فروش نفت و گاز به اتحادیه اروپا در سال حدود 430میلیارد دلار است. رویترز نوشته که اتحادیه اروپا از ابتدای جنگ اوکراین تا به امروز، بیش از 47میلیارد دلار در ازای واردات نفت و گاز به روسیه پول داده است. اتحادیه اروپا به‌صورت متوسط روزانه 450میلیون دلار در ازای نفت و 400میلیون دلار در ازای گاز به روسیه پرداخت می‌کند. کاهش 90درصدی واردات نفت از روسیه می‌تواند بخش بزرگی از این درآمد را از دسترس روسیه خارج سازد. اگرچه بعضی از کارشناسان حوزه نفت بر این باورند که تأثیر این توافقنامه بر روسیه نمی‌تواند چندان قابل توجه باشد؛ به‌ویژه اگر هند و چین برای خرید نفت روسیه به قیمت زیر نرخ بازار پیشگام شوند.

تبعات تحریم برای اروپایی‌ها
از سوی دیگر اما این توافقنامه مردم کشورهای اروپایی را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند هزینه انرژی که مدت‌هاست افزایش یافته، با اجرای توافقنامه جدید جهشی دیگر را تجربه کند. ماه گذشته رقم قبوض انرژی در انگلیس از سالانه 700پوند به سالانه 2هزارپوند افزایش پیدا کرد و انتظار می‌رود اجرای توافقنامه اخیر، این رقم را به سالانه 3هزارپوند برساند. انگلیس هفته گذشته از تصویب بسته حمایتی 15میلیارد پوندی برای پشتیبانی از خانوارهای انگلیسی در برابر افزایش قیمت انرژی خبر داد. قیمت گاز و برق در دیگر کشورهای اروپایی هم روندی افزایشی داشته است. برای مثال قیمت گاز در بلغارستان از نیمه دوم سال 2020تا نیمه دوم سال 2021بیش از 103درصد افزایش داشته است. این رقم افزایش در یونان 96درصد و در استونی 83درصد بوده است.

جایگزین‌های نفت و گاز روسیه برای اروپا
اروپا از آن رو به جای گاز روسیه، نفت این کشور را تحریم کرده که وابستگی‌اش به واردات گاز از روسیه بسیار بیشتر است. روسیه 40درصد از گاز اروپا را تامین می‌کند. آلمان شدید‌ترین وابستگی گازی را به روسیه دارد؛ چراکه برای تامین نیمی از گاز مصرفی خود به روسیه وابسته است. پس از آلمان، کشورهای ایتالیا، بلاروس، ترکیه و هلند بیشترین وابستگی را به گاز روسیه دارند. در چنین شرایطی، ممنوعیت واردات گاز روسیه می‌تواند آسیب جبران‌ناپذیری به اقتصاد اروپا وارد آورد؛ از این‌روست که یافتن جایگزین نفت روسیه برای اتحادیه اروپا بسیار راحت‌تر از یافتن جایگزینی برای گاز این کشور است. اگرچه بیشتر نفت اروپا از روسیه وارد می‌شود، اما کشورهای بسیاری وجود دارند که می‌توانند از طریق کشتی نفت به اروپا برسانند.
در میانه بحران انرژی پیش آمده بعد از جنگ اوکراین، بعضی از کشورها تاکنون 120میلیون بشکه نفت از ذخایر نفتی خود برداشت کرده‌اند که این بزرگ‌ترین برداشت از ذخایر نفتی در طول تاریخ به شمار می‌رود. اوایل ماه گذشته هم جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا با هدف کاهش قیمت نفت دستور برداشت 180میلیون بشکه نفت از ذخایر نفتی آمریکا طی بازه زمانی 6ماهه را داد که بالاترین حجم نفت برداشت شده از مخازن نفتی آمریکا از سال 1974تاکنون بوده است.
آمریکا همچنین از عربستان سعودی درخواست کرده تا حجم تولید نفت خود را افزایش دهد. علاوه بر این، کارشناسان باور دارند توافقنامه جدید اروپا می‌تواند به نفع ایران و ونزوئلا تمام شود؛ زیرا ممکن است آمریکا برای تامین کمبود‌های نفتی اروپا قدم‌هایی در مسیر لغو تحریم‌های این دو کشور بردارد تا بتواند نفت را از این دو کشور وارد بازارهای جهانی سازد.
در مورد گاز اما اروپا با احتیاط بیشتری قدم برمی‌دارد. اگرچه اتحادیه اروپا 2ماه پیش متعهد شد طی بازه زمانی یک‌ساله واردات گاز روسیه را دوسوم کاهش دهد، اما این تعهد هنوز به یک توافقنامه رسمی تبدیل نشده است. اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی خود به گاز روسیه اقداماتی هم انجام داده است و با کشورهای آفریقایی یا حوزه خلیج‌فارس ازجمله قطر، الجزایر و نیجریه وارد مذاکراتی شده است. آمریکا هم موافقت خود را برای تحویل 15میلیارد مترمکعب گاز طبیعی مایع (LNG) به اروپا تا پایان سال‌جاری اعلام کرده است، اما سرعت اقدامات جبرانی اروپا با سرعت اقدامات تلافی‌جویانه مسکو همخوانی ندارد.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه تاکنون در واکنش به تحریم‌های اقتصادی غرب از کشورهای اروپایی درخواست کرده تا بهای گاز وارداتی از روسیه را با روبل پرداخت کنند. کشورهایی که با این درخواست مخالفت کرده‌اند با قطع گاز از سوی روسیه مواجه شده‌اند. روسیه تاکنون گاز لهستان، بلغارستان، فنلاند و دیروز هم هلند را قطع کرده است. بی‌بی‌سی نوشته که ممکن است دانمارک کشور بعدی قاره اروپا باشد که با این تحریم مواجه می‌شود. گزارش وال‌استریت ژورنال نشان می‌دهد کشورهای آلمان، مجارستان و اسلوواکی با پرداخت روبل به روسیه موافقت کرده‌اند. اتریش و ایتالیا هم در آستانه پذیرش درخواست روسیه قرار دارند.