گزارش
جمع‌آوری دستفروشان به شکست ختم می‌شود
کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری مطرح کردند
مسئله دستفروشی و دستفروشان این روزها تبدیل به یکی از پرتنش‌ترین آسیب‌های اجتماعی کشور شده است که در فواصل زمانی کوتاه‌مدت تقابل آنها با نیروهای سد‌معبر و ماموران، حاشیه‌ساز می‌شود. با وجود این، از گذشته تاکنون تنها راه‌حل مسئولان در حل این چالش اجتماعی، برخورد و اجرای طرح جمع‌آوری افرادی بوده است که به شغل کاذب دستفروشی مشغول هستند. البته رشد قارچ‌گونه و مویرگی دستفروشان در شهرهای کشور باوجود اجرای طرح‌های مختلف جمع‌آوری دستفروشان نشان می‌دهد که نه‌تنها این طرح‌ها موفقیت‌آمیز نبوده، که بی‌توجهی به ریشه‌های اصلی این مشکل باعث افزایش تعداد دستفروشان شده است. همشهری باتوجه به حوادثی که هر از گاهی در برخورد مأموران شهربان با دستفروشان به‌وجود می‌آید و فیلم‌هایی که از این موضوع در سطح جامعه منتشر می‌شود و موجی از واکنش‌های مردم و مسئولان را به‌دنبال دارد، با کارشناسان در این‌باره به گفت‌وگو نشسته است و به‌دنبال پاسخ به این سؤال بوده که راه‌حل برطرف‌کردن مشکل دستفروشی و سامان دادن به دستفروشان که زندگی خود و خانواده‌هایشان را از این راه تأمین می‌کنند، چیست؟ حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس در این‌باره به همشهری گفت: «جمع‌آوری دستفروشان اقدام ساده و پیش پا افتاده‌ای است که در مورد حل این معضل می‌توان انجام داد اما اینکه ما بیاییم دستفروشان را به‌عنوان افرادی زیاده‌خواه معرفی کرده و شهر را با این دیدگاه از وجودشان پاکسازی کنیم، به هیچ عنوان دردی را درمان نمی‌کند؛ هر چند عده‌ای اصرار دارند اینگونه برخورد کنند. اما جمع‌آوری دستفروشان سیاستی است که در آن هیچ‌گونه همدلی وجود ندارد و شکست نتیجه قطعی آن است.»
این استاد جامعه‌شناس عنوان کرد: «پرداختن به مشکل دستفروشی و حل این بحران، نیازمند ریشه‌یابی درست و اصولی است. ابتدا باید دلایلی که باعث پیدایش و رواج دستفروشی در کشور شده است را بررسی کنیم. همچنین در کنار شناسایی این عوامل می‌توانیم از تجربه دیگر کشورها هم در زمینه مقابله با گسترش این پدیده استفاده کنیم. الان اگر به پاریس هم سفر کنید، در این پایتخت هم دستفروش را خواهید دید، دستفروشی یک پدیده جهانی است. تمام شهرهای جهان که براساس نظام بازار آزاد اداره می‌شوند با معضل دستفروشی مواجه هستند. این شغل محصول نظام اقتصادی ناکارآمدی است که امکان ایجاد شغل برای همه افراد جامعه را مهیا نکرده است.»
جاجرمی با مقایسه 10سال پیش پایتخت در رابطه با پدیده دستفروشی با الان اینطور تحلیل کرد: «10سال پیش در تهران تعداد دستفروشان بسیار کمتر از الان بود اما حالا هر محله تهران به اندازه تمام تهران 10سال پیش دستفروش دارد. در این چند سال چه اتفاقی رخ داده که اینطور یک شغل کاذب گسترش یافته و در حال افزایش است؟ رشد قارچ‌گونه دستفروشی در کشور با رشد مشکلات اقتصادی کشور در ارتباط است. هر چه رشد اقتصادی کمتر باشد، تعداد دستفروشان نیز افزایش می‌یابد. در رابطه با حل مشکل دستفروشی ما باید به این موضوع توجه کنیم که دستفروشی معلول است. علت اصلی این رخداد را باید در نظام اقتصادی ناکارآمد دید. با این تفاسیر با برخورد فیزیکی نمی‌توان مسئله دستفروشی را در جامعه حل کرد. تا زمانی که سیاست‌های رفاه و عدالت اجتماعی و سیاست‌های مالی دقیقی در کشور نداشته باشیم، دستفروشان همچنان تکثیر می‌شوند.»
او ادامه داد: «ما الان در دوره خوبی به سر نمی‌بریم و در آینده‌ای نزدیک تعداد دستفروشان نسبت به الان افزایش خواهد یافت.»
این استاد جامعه‌شناس درخصوص ارتباط دستفروشی و آسیب‌های اجتماعی گفت: «تحقیقات نشان داده که نزدیک به 94درصد دستفروشان کشورمان افرادی هستند که قبلا شغل داشتند و الان به دلایلی بیکار شده‌اند. تعداد قابل توجهی از آنها مغازه‌دار بوده‌اند. فردی که در خیابان دستفروشی می‌کند انسان محترمی است که اگر امکان کار سالم و مناسب‌تری برای او به‌وجود آید، استقبال می‌کند. این افراد از روی ناچاری به دستفروشی پناه آورده‌اند. این قشر بسیار آسیب‌پذیر است و مرز بین یک دستفروش با فردی که در تنگنا قرار گرفته و به اجبار وارد باند‌های قاچاق، جرم و جنایت می‌شود، به اندازه یک تار موست.»
جاجرمی توضیح داد: «قوانین ما و نگاه ما به دستفروشی دیدگاه‌های غلطی در مورد دستفروشی است. ما درک نمی‌کنیم که مردم تحت فشار هستند. دستفروشی یک کار شرافتمندانه است. اگر بدون حساب و کتاب و با همین روند برخورد فیزیکی عرصه به دستفروشان تنگ شود، خیلی از آنها به دنیای زیر‌زمینی جرم سوق پیدا می‌کنند.»
او برخورد فیزیکی با دستفروشان را برپایی یک رودررویی پنهان بین دستفروشان با مقررات رسمی دانست و گفت: «در این رودررویی بازنده اصلی نظام‌های رسمی است، زیرا مقابل دستفروشانی ایستاده که چیزی برای از دست دادن ندارند.»
بازارچه‌های دستفروشی راه‌اندازی شود سمیه محمودی، نماینده شهرضا در مجلس نیز با اشاره به اینکه برخی دستفروشان مسائل و مشکلاتی را برای عابران پیاده ایجاد می‌کنند، به همشهری گفت: وضعیت اشتغال در کشور این را نشان می‌دهد که الان تعداد افرادی که شرایط اشتغال مناسب دارند، خوب نیست و مردم از وضعیت امرار معاش مناسبی برخوردار نیستند و مخارج سنگین زندگی باعث فقر و تنگدستی برخی از مردم و روی‌آوردن آنها به دستفروشی شده است. به گفته وی، این افراد با توجه به نیاز مالی که دارند به ناچار به سمت دستفروشی گرایش پیدا می‌کنند تا بتوانند نیازهای اولیه زندگی خود را رفع کنند.
محمودی تأکید کرد: منظور از این دستفروشان افرادی هستند که واقعا به نان شب خود محتاجند. به گفته این نماینده مجلس برای ساماندهی این افراد باید فکر عاقلانه‌ای کرد نه اینکه با نزدیک‌شدن به ایام نوروز که تعداد دستفروشان زیاد می‌شود، طرحی ضربتی را اجرا کرد و در مابقی سال به‌صورت دوره‌ای آنها را از معابر جمع‌آوری کرد.
محمودی با اشاره به اینکه دولت و شهرداری مسئول ساماندهی و رفع سد معبر دستفروشان هستند، گفت: چنانچه از سوی دولت لایحه‌ای برای ساماندهی این افراد به مجلس ارسال شود، کمیسیون اجتماعی مجلس این آمادگی را دارد که این لایحه را بررسی و در زمان مقتضی نتایج آن را اعلام کند. با این حال اجرای درست قانون بعد از تصویب آن در مجلس نیز موضوع مهمی است که نباید از کنار آن به سادگی گذشت.
وی درخصوص ایجاد بازارچه برای دستفروشان نیز گفت: درصورتی که بازارچه برای این افراد ایجاد شود آنها موظف هستند تا مالیات و عوارض محلی را که در اختیارشان قرار می‌گیرد، پرداخت کنند که قطعا این کار را نمی‌کنند و صرف ایجاد یک بازارچه نمی‌تواند محملی برای ساماندهی این افراد باشد.
مسئله لاینحل دستفروشی الهام فخاری، عضو کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر تهران نیز با اشاره به اینکه مسئله دستفروشان تاکنون لاینحل باقی مانده است، به همشهری گفت: متأسفانه ساماندهی دستفروشان شبیه به یک بحران بزرگ خصوصا در تهران شده و هر از گاهی شاهد برخورد‌های قهر‌آمیز با این افراد هستیم. درحالی‌که مشخص نیست چه فرد یا ارگانی به شهرداری یا شورای شهر اجازه می‌دهد که با این رفتار با دستفروشان باعث بروز آسیب‌های فکری و روحی ودر نهایت آسیب اقتصادی به خانواده این افراد و مابقی شهروندان شوند؟
فخاری با تأکید بر اینکه برخی از این دستفروشان الزاما جزو افراد نیازمند نیستند، گفت: برخی از این افراد براساس سبک زندگی که دارند دستفروشی را برای امرار معاش برگزیده‌اند و الزاما از سر فقر و نداری به دستفروشی روی نیاورده‌اند.
شفاف‌سازی گردش مالی افراد دستفروش موضوع دیگری بود که فخاری به آن اشاره کرد و گفت: اگرچه گردش مالی بسیاری از شرکت‌ها و کارخانجات بزرگ و پیشرفته هم هنوز شفاف نیست اما اگر می‌خواهیم دستفروشی هم صاحب هویت شود، ابتدا باید در گردش مالی این شغل شفافیت ایجاد شود تا بتوانیم برای آن تصمیم‌های لازم را اتخاذ کنیم و این امور میسر نمی‌شود مگر با اعتماد‌کردن دستفروشان به نهادهای بالادستی.
فخاری با تأکید بر اینکه مردم در یک شهر باید از حق زندگی عادلانه و برابر برخوردار باشند، گفت: دستفروش و غیردستفروش باید از فضاهای شهری و خیابان‌ها و معابر به‌طور یکسان استفاده کنند و محدودیتی برای هیچ یک نباشد و در عین حال نیز معابر مسدود نشود و حقوق دیگر شهروندان زیر پا گذاشته نشود. همچنین باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که این مشاغل رشد نابهنجار نداشته باشند و در دراز‌مدت باعث مشکلات برای شهر و شهروندان نشود.
مغازه‌دارانی که دستفروش شدند
بهروز میر، کارشناس اجتماعی درخصوص ساماندهی دستفروشان به همشهری، گفت: در چند سال اخیر به‌دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی، اجاره بالای مغازه‌ها و درآمد پایین، بسیاری از مغازه‌دارها هم به جمع دستفروشان اضافه شده و از این فضا برای توزیع کالاهای خود استفاده می‌کنند. وی گفت: تدارک دیدن یک فضا برای دستفروشان اگر حالت انحصاری پیدا نکند، خوب است تا بتواند به درآمد شهری کمک کند اما اکنون وضعیت به‌گونه‌ای شده که برخی مغازه‌دارها فضای جلوی مغازه خود را برای کسب درآمد بیشتر به دستفروشان اجاره می‌دهند تا بتوانند مقداری از هزینه اجاره و سایر هزینه‌های خود را جبران کنند. برخی دیگر نیز در ایام نزدیک نوروز به جمع دستفروشان می‌پیوندند و جلوی مغازه کالاهای خود را در معرض فروش می‌گذارند.
در همینه زمینه :
