چقدر سرمایه از اقتصاد ایران خارج شده است؟

بررسی‌های همشهری از داده‌های رسمی بانک مرکزی نشان می‌دهد تراز حساب سرمایه در 25سال گذشته به منفی 175میلیارد دلار رسیده است. عدد مزبور می‌تواند بیانگر این باشد که بخشی از سرمایه از اقتصاد ایران خارج شده است.
به گزارش همشهری، هرچند که پیش‌‌تر معاون اقتصادی بانک مرکزی در سال‌97، برخلاف باور بسیاری از اقتصاددانان، گفته بود: تراز منفی حساب سرمایه به‌معنای خروج ارز نیست بلکه صرفا یک نوع طبقه‌بندی حسابداری است و به‌معنای افزایش مطالبات اقتصادی از دنیای خارج است. با این حال، اغلب کارشناسان اقتصادی، منفی‌شدن حساب سرمایه در طول سال‌های متمادی را نشان‌دهنده کاهش انگیزه سرمایه‌گذاران برای حفظ سرمایه خود در داخل کشور می‌دانند که تثبیت دستوری نرخ ارز این وضع را تشدید خواهد کرد و نرخ تعادلی ارز یک مانع مهم بر سر راه خروج ارز از کشور به شمار می‌رود.

نماگرهای آماری چه می‌گویند
بررسی نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی از سال‌1377 تا پایان آذرماه سال گذشته نشان می‌دهد؛ به جز سال‌های‌1377 و همچنین در سال‌های 1380 تا 1383 و سال‌1393، در بقیه سال‌های اخیر خالص حساب سرمایه منفی بوده و در یک برایند کلی خارج حساب سرمایه ایران در حدود ربع قرن اخیر به منفی 175میلیارد و 346میلیون دلار رسیده است. بیشترین رقم منفی‌شدن خالص حساب سرمایه در سال 1389 به مبلغ 25میلیارد دلار بوده و در سال‌95 این رقم به منفی 18میلیارد دلار و در سال‌96 به 16میلیارد دلار و در فاصله سال‌های 98 و 99 به 6.5میلیارد دلار رسیده و در 9ماه سال 1400 دوباره خالص حساب سرمایه به منفی 10میلیارد دلار افزایش یافته است.
اردیبهشت سال‌97 در پی انتشار گزارشی از وضعیت خالص حساب سرمایه و شائبه افزایش خروج ارز از ایران، پیمان قربانی، معاون اقتصادی بانک مرکزی اعلام کرد: عدد منفی در تراز «حساب مالی و سرمایه» به‌معنای خروج ارز نیست، بلکه صرفا یک طبقه‌بندی حسابداری بوده و به‌معنای افزایش مطالبات اقتصاد کشور از دنیای خارج است. او که همچنان سمت معاونت اقتصادی بانک مرکزی را بر عهده دارد، آن زمان در واکنش به خبر تشدید خروج ارز از کشور گفته بود: این نخستین‌باری نیست که رقم خالص «حساب مالی و سرمایه» که در اطلاعات تراز پرداخت‌های خارجی بانک مرکزی منعکس می‌شود، در مصاحبه‌ها به‌عنوان خروج ارز از کشور یا نگهداری ارز نزد مردم عنوان می‌شود. او در توضیح ماهیت منفی تراز «حساب مالی و سرمایه» در جدول تراز پرداخت‌های خارجی، گفت: طبق دستورالعمل پردازش تراز پرداخت‌های خارجی که از صندوق بین‌المللی پول ابلاغ شده و مبنای پردازش اطلاعات در تمام کشورهاست، کشوری که دارای مازاد حساب جاری است، به‌طور طبیعی دارای تراز «حساب مالی و سرمایه» منفی خواهد بود. عدد منفی در تراز «حساب مالی و سرمایه» صرفا یک طبقه‌بندی حسابداری بوده و به‌معنای افزایش مطالبات اقتصاد کشور از دنیای خارج است و نه به‌معنای خروج ارز.

خروج ارز یا فرار سرمایه؟
معاون اقتصادی بانک مرکزی با طرح این نکته که در تحلیل آمارهای تراز پرداخت‌های خارجی باید به این موضوع توجه داشت که منفی‌بودن خالص «حساب مالی و سرمایه» و فرار سرمایه 2مفهوم کاملا متفاوت است، گفت: منفی‌بودن «حساب مالی و سرمایه» به‌معنای افزایش مطالبات از دنیای خارج (مطالبه از دنیای خارج در نتیجه افزایش مازاد حساب جاری) است و به این معنی نیست که ارز از کشور خارج شده و به اقتصاد داخلی برنخواهد گشت. درحالی‌که فرار سرمایه به‌معنای خروج سرمایه و عدم‌بازگشت قطعی آن به چرخه اقتصاد داخلی است. وی افزود: بنابراین رقم تراز «حساب مالی و سرمایه» در جدول تراز پرداخت‌های خارجی که در برخی مصاحبه‌ها مورد استناد قرار می‌گیرد، اساسا نمی‌تواند مبنای برآورد رقم فرار سرمایه از کشور باشد.

مهر تأیید مرکز پژوهش‌ها
در مقابل در مهر سال گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی از وضعیت عملکرد بخش خارجی اقتصاد ایران در سال99 اعلام کرد: صاحبان سرمایه ترجیح داده‌اند بخشی از دارایی و درآمد خود را، با هدف حفظ و انباشت سرمایه در جایی سرمایه‌گذاری یا پس‌انداز کنند که ثبات و امنیت حاکم باشد و چشم‌انداز روشنی از فضای رشد و سرمایه‌گذاری پیش رو باشد و آمار ورود یا خروج سرمایه ارزی به کشور، نه‌فقط یک متغیر اقتصادی، بلکه انعکاسی از ارزیابی فعالان اقتصادی در مورد ظرفیت رشد و توسعه سرمایه‌گذاری در کشور هم هست.
 به گزارش بازوی تحقیقاتی مجلس، در شرایط تثبیت نرخ ارز اسمی، اولا خالص جریان سرمایه منفی بوده و ثانیا انگیزه‌های سرمایه‌گذاری در کشور به‌دلیل تقویت بخش‌های رانتی و دلالی، از بین رفته ‌است.

هشدار بخش خصوصی
در دی‌ماه سال گذشته هم مسعود خوانساری، رئیس اتاق تهران گفته بود: خالص حساب سرمایه در نیمه اول سال به منفی ۶.٣‌میلیارد دلار رسیده که نسبت به‌مدت مشابه در سال گذشته ۶٣‌درصد کاهش داشته که این خود نشانگر احتمال خروج سرمایه است. او با اشاره به اخبار مربوط به سرمایه‌گذاری ایرانیان در بازار املاک ترکیه توضیح داده بود: ایرانیان رتبه اول خرید خانه در ترکیه را کسب کرده‌اند درحالی‌که ارزش لیر هر روز کاهش می‌یابد و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که کاهش ارزش لیر ادامه داشته باشد. خوانساری تأکید کرد: اینکه در این شرایط وضع لیر، ایرانی‌ها همچنان نسبت به خرید خانه در ترکیه اقدام می‌کنند و خروج سرمایه از ایران به این کشور را ادامه می‌دهند، جای تردید دارد و باید در این زمینه آسیب‌شناسی صورت بگیرد.

حساب سرمایه چیست؟
به گزارش همشهری، حساب سرمایه بیانگر تغییر در مالکیت دارایی‌های کشور است، چنانچه این حساب مثبت باشد حاکی از افزایش سرمایه‌گذاری‌های خارجی در داخل کشور است. در واقع حساب سرمایه نشان می‌دهد که آیا سرمایه در حال ورود به اقتصاد یک کشور است یا خروج از آن. تغییرات بزرگ در حساب سرمایه می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که آن کشور چقدر برای سرمایه‌گذاران خارجی جذاب است و تأثیر بزرگی روی نرخ تبدیل ارز آن کشور داشته باشد.