شرکت‌های خلاق ایرانی در راه بازار جهانی

محمد کرباسی،دبیر گروه دانش و فناوری
عمادالدین قاسمی‌پناه، خبرنگار

این روزها خیلی از مردم با مفهوم شرکت‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان در کشور آشنا هستند و روزهایشان با آنها سپری می‌شود. در کنار شرکت‌های دانش‌بنیان اما در حوزه فناوری‌های نرم هم خیز جدیدی شروع شده که هر روز با گسترش خانه‌های خلاقیت جدی‌تر می‌شود. پرویز کرمی، دبیر ستاد فناوری‌های نرم و توسعه صنایع خلاق در گفت‌وگو با همشهری از گردش‌های مالی میلیارد دلاری صنایع خلاق در جهان می‌گوید که ایران قصد دارد سهم خود را از آن تصاحب کند. به‌گفته او، تاسیس خانه‌های خلاق در استان‌های مختلف و همچنین نمایندگی‌های ایران در کشورهای منطقه ازجمله ترکیه که به‌تازگی افتتاح شده باعث می‌شود که شرکت‌های خلاق بتوانند به جای خام‌فروشی نفت برای کشور ارزآوری داشته باشند. علاوه بر این میلیون‌ها فارغ‌التحصیل علوم انسانی در کشور می‌توانند در اکوسیستم خلاق کشور شاغل شوند یا خودشان دست به کارآفرینی بزنند.

در روزهای پایانی سال۱۴۰۰ زیست‌بوم نوآوری ما در چه وضعیتی قرار دارد؟
ما در جمهوری اسلامی ایران بزرگ‌ترین زیست‌بوم نوآوری منطقه را در اختیار داریم. در این زیست‌بوم توانمندسازی نیروی انسانی، توسعه زیست‌بوم فناوری و نوآوری، رشد و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق و همچنین از طریق ارتقای نظام تامین مالی، راه‌حل‌های فناورانه را برای رفع چالش‌ها و نیازمندی‌های کشور ارائه می‌کنیم. تاکنون در این زیست‌بوم توانسته‌ایم پهنه‌های نوآوری را ایجاد کنیم. حدود یک‌میلیون مترمربع پهنه‌های نوآوری در شهرهای مختلف داریم که حاصل آن 70خانه خلاق و نوآوری، 9کارخانه نوآوری، 10هزار استارت‌آپ و 247مرکز نوآوری است. اینها باعث شده‌اند 6500شرکت دانش‌بنیان به اضافه 1500شرکت خلاق به‌وجود بیاید که منجر به ایجاد 350هزار شغل مستقیم و 250هزار میلیارد تومان گردش مالی شده است. این در حالی است که حدود 60صندوق پژوهش فناوری در دل این زیست‌بوم شکل گرفته است.

شرایط ما در حوزه صنایع خلاق و فرهنگی در مقایسه با دنیا چطور است؟
صنایع خلاق و فرهنگی در دنیا 50میلیون نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده و 2700میلیارد دلار گردش مالی دارد. یک درصد جمعیت دنیا در ایران زندگی می‌کنند و حدود یک درصد خاک دنیا را در اختیار داریم و این در حالی است که 2درصد تولید علم دنیا به ایران تعلق دارد. بالطبع ما می‌توانیم از این 2700میلیارد دلار حداقل یک‌درصد را نصیب خود کنیم که چندین برابر درآمد نفتی کشور است.

این شرکت‌ها ویژگی خاصی دارند؟
 الان این صنایع می‌توانند در قالب شرکت‌های خلاق در مناطق مختلف کشور ایجاد شوند و رشد پیدا کنند و بازار کار داشته باشند. این شرکت‌ها هزینه پایین اشتغال دارند و زودبازده هستند. همچنین شکل کار آنها به‌صورت توسعه پایدار، درگیر شدن با فناوری و نوآوری و متناسب با ویژگی‌های بومی و جغرافیایی است؛ ضمنا از هویت ملی ما در برابر فرایند جهانی شدن حفاظت و حراست می‌کنند و باعث توسعه سبک زندگی ایرانی، اسلامی می‌شوند.

صنایع خلاق شامل چه حوزه‌هایی است و آیا اصلا درآمدزا هستند؟
ما 20شاخه در صنایع فرهنگی و خلاق داریم که ازجمله آنها می‌توان به اسباب‌بازی اشاره کرد. اسباب‌بازی بازاری معادل 100میلیارددلار را در اختیار دارد. شاخه دیگر، انیمیشن است که بازار آن 270میلیارد دلار برآورد می‌شود. همچنین 100میلیارد دلار به پوشاک اختصاص دارد. 150میلیارد دلار از این بازار مربوط به بازی‌های رایانه‌ای است. نوشت‌افزار 200میلیارد دلار، گردشگری 21میلیارد دلار و سینما 42میلیارد دلار را در اختیار دارند. با این حال، سهم گردش مالی ایران از بازار 100میلیارددلاری اسباب‌بازی، 350میلیون دلار است و باید توجه کرد که بیشتر اسباب‌بازی‌های موجود در کشور وارداتی است و تنها 15میلیون دلار آن ایرانی است. پس ما به‌راحتی می‌توانیم فاصله بین 15میلیون دلار تا 350میلیون دلار را از آن خود کنیم. در انیمیشن ما حدود 65میلیون دلار از بازار را در اختیار داریم که به‌راحتی می‌توانیم در این حوزه با توجه به نیروی انسانی ماهر، استعدادها و شرکت‌های خلاقی که در حال شکل‌گیری است، سهم بالایی از این بازار داشته باشیم. همچنین، این بازار تحریم‌پذیر نیست و به‌طور عمده متکی به نیروی انسانی خلاق و خوشفکری است که ما از آن برخورداریم. در سینما گردش مالی ما 300میلیارد تومان است؛ چراکه ما در این حوزه صرفا به تولید فیلم و فروش بلیت فکر می‌کنیم و به بازارهای جانبی آن توجهی نداریم. به خلق و تولید کاراکتر و سپس بهره‌بردن از آن فکر نمی‌کنیم. همچنین لازم است به توکن‌های غیرمثلی (NFT) که درواقع دنیای آینده مالکیت معنوی است، توجه نشان دهیم.

این مواردی که گفتید، چطور قابل تحقق است؟
ستاد فناوری‌های نرم اهدافی را برای خود تعریف کرده است. یکی از این اهداف، رفع نیازهای اساسی جامعه به‌صورت پایدار است که به معنای اشتغال پایدار است و اشتغال پایدار به معنای اشتغالی است که با نوآوری، فناوری و با مدل‌های کسب‌وکار روز شکل بگیرد. این موضوع بهره‌وری اشتغال‌های سنتی را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود که کاربردی‌سازی‌ منجر به توسعه پایدار شود. در نتیجه آن، توسعه فناوری شکل می‌گیرد. به این معنا که از فناوری‌های روز در این «مدیوم تک» و «لو تک» استفاده کنیم. اسباب‌بازی‌های ما باید جنبه تعاملی پیدا کنند؛ یعنی اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، مکاترونیک و های‌تک بخش اصلی اسباب‌بازی‌های ما شود و از موادی چون کاغذ، چسب، مقوا و کاموا عبور کند. به این ترتیب، یک بازار جدید برای شرکت‌های دانش‌بنیان و برای سرریز فناوری ایجاد می‌شود. اینگونه روبات سورنا4و روبات‌های فوتبالیست تولید می‌شوند. درواقع لبه تکنولوژی وارد لبه اسباب‌بازی و سرگرمی می‌شود. همین اتفاق باعث توسعه بازار و صادرات کالاهای خلاق به کشورهای منطقه می‌شود و رقابت‌پذیری و تاب‌آوری از این طریق افزایش می‌یابد.

خانه‌های خلاق و نوآوری قرار است به چه نیازی در کشور پاسخ دهند؟
ما در معاونت علمی 4حوزه را پیگیری می‌کنیم؛ شرکت دانش‌بنیان، شرکت خلاق، کارخانه نوآوری یا مرکز نوآوری برای صنایع های‌تک و خانه‌های خلاق و نوآوری برای صنایع فرهنگی و فناوری‌های نرم. موارد پیشین فعلا کنار گذاشته شده و اکنون تمرکز بر این 4حوزه است. ما از طریق رویداد «ایده تا محصول» ایده‌ها را دریافت و وارد فرایند شتابدهی کرده و ورودی و خروجی این قیف را تنظیم می‌کنیم؛ یعنی به‌عنوان مثال در خانه‌های خلاق و نوآوری غربالگری می‌کنیم، توسعه طرح می‌دهیم، نمونه‌سازی‌ می‌کنیم، از طریق تضمین کسب‌وکار جذب سرمایه‌گذار، توسعه محصول و همینطور بازارسنجی و بازارسازی را انجام می‌دهیم.

شرکت‌های خلاق با دانش‌بنیان چه تفاوتی با هم دارند؟
این تفاوت در حیطه فعالیت است؛ به‌عبارت دیگر اگر یک شرکت در حوزه فرهنگ فعالیت کند، آن را «خلاق» محسوب می‌کنیم. همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان درجه یک از معافیت مالیاتی برخوردارند و در موارد دیگر شرکت‌های خلاق از همان امتیازاتی برخوردارند که شرکت‌های دانش‌بنیان.

در خانه‌های خلاق جایی برای فارغ‌التحصیلان علوم‌انسانی هم هست؟
50درصد فارغ‌التحصیلان ما در حوزه‌های علوم انسانی، فرهنگ و هنر هستند. اینها عموما امکان استخدام ندارند، اما آنها می‌توانند در حوزه پالسی‌لب‌ها در شرکت‌های خلاق و خانه‌های خلاق و نوآوری که در زمینه علوم انسانی فعالیت می‌کنند، به‌صورت تخصصی مشغول به‌کار شوند؛ به‌عنوان مثال، در جامعه‌شناسی می‌توانیم شرکت‌هایی داشته باشیم که در حوزه نظرسنجی فعال هستند. این شرکت‌ها در دنیا فراوان و در کشور ما کم هستند؛ چراکه چنین تجربه‌ای در کشور ما عملیاتی نشده است. پالسی‌لب‌ها می‌توانند در حوزه حکمرانی اجتماعی و فرهنگی فعالیت کنند. همچنین در حوزه ادبیات، به‌عنوان مثال، ترکیه با کاراکترهای شاهنامه مینی‌‌سریال تولید می‌کند. در حوزه ورزش و تندرستی هم باشگاه‌ها می‌توانند وارد نوآوری اجتماعی شوند.