ریشه جنگ اوکراین را باید در سال2008 جست‌وجو کرد

10روز پس از آغاز حمله روسیه به اوکراین، این جنگ به بزرگ‌ترین جنگ اروپا بعد از جنگ جهانی دوم تبدیل شده است؛ جنگی که برخی آن را مستعد تبدیل شدن به جنگ جهانی سوم می‌دانند. نخستین نشانه آن هم اعلام آماده‌باش ولادیمیر پوتین به نیروهای هسته‌ای روسیه برای واکنش به اقدامات احتمالی کشورهای غربی بوده است. استفان والت، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه هاروارد، در گفت‌وگو با یاهونیوز به جنبه‌هایی از بحران اخیر اشاره کرده که اغلب در فضای رسانه‌ای کنونی در غرب، نادیده گرفته شده است.

پوتین نیروهای هسته‌‌ای روسیه را در حالت آماده‌باش قرار داده است. این تهدید واقعی است یا صرفا برای تحت فشار قرار دادن غرب است؟ 
به اعتقاد من این تصمیم با هدف بازدارندگی اعلام شده است. در واقع یادآوری این واقعیت از سوی پوتین است که روسیه یک قدرت اتمی است و مسکو مسئله اوکراین را یک مسئله حیاتی می‌داند. یادآوری اینکه قدرت‌های دیگر باید مراقب سیاست‌هایشان در قبال بحران اوکراین باشند. پوتین می‌خواهد هشدار دهد که وارد اقدام نظامی نشوند؛ به خاک اوکراین نیروی نظامی نفرستند و به فکر ایجاد منطقه پرواز ممنوع هم نباشند. اینکه این هشدار واقعا چقدر خطرناک است را نمی‌توان حدس زد. هم‌اکنون، هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که قدرت‌های دیگر قصد ورود به جنگ را داشته باشند.
بحث‌های زیادی درباره رفتار پوتین در بحران اوکراین مطرح است. آیا به‌نظر شما پوتین و روسیه تا به اینجا عقلانی عمل کرده‌اند؟ 
من همیشه گفته‌ام که بارها شده رهبران سیاسی که ما تصور می‌کنیم افراد باهوشی هستند، تصمیم‌های غیرعقلانی گرفته‌اند؛ نمونه بارز آن، تصمیم آمریکا برای حمله به عراق. اگر ما می‌توانیم در عراق چنین اشتباهی مرتکب شویم، روسیه هم می‌تواند در اوکراین چنین اشتباهی مرتکب شود. فکر می‌کنم پوتین در اوکراین دچار اشتباه محاسباتی شد. او فکر می‌کرد اوکراینی‌ها مقاومت نمی‌کنند و دولت ولودیمیر زلینسکی به سرعت سرنگون می‌شود. تصور روسیه این بود که نیروهایش بدون خونریزی به کی‌یف خواهند رسید و یک دولت متمایل به مسکو در آنجا روی کار خواهند آورد. پوتین در مورد شدت واکنش غرب هم اشتباه کرد. اما مسئله مهم این است که اگر هدف او این بوده که مانع عضویت اوکراین در ناتو شود، احتمالا به این خواسته‌اش خواهد رسید.
کشیده شدن جنگ به خاک دیگر کشورهای اروپایی چقدر محتمل است؟
خب آمریکا و اروپایی‌ها از ابتدا اعلام کرده‌اند که قصد ورود به جنگ را ندارند. اما جنگ منطق خودش را دارد. در واقع همزمان با ادامه حمایت تسلیحاتی غرب از اوکراین، اگر روسیه در این کشور درمانده و زمینگیر شود و به هیچ‌یک از اهدافش نرسد، آن‌وقت ممکن است پیکان حملاتش به سمت کشورهایی برود که برای اوکراین سلاح ارسال می‌کنند. نمی‌گویم روسیه این کشورها را بمباران می‌کند، اما قطعا مسیرهای ارسال سلاح را هدف قرار خواهد داد.
چه اتفاقی باید بیفتد تا طرفین به سمت کاهش درگیری‌ها و آتش‌بس بروند؟ 
در بیشتر درگیری‌ها، آتش‌بس زمانی اتفاق می‌افتد که همه طرف‌ها به این نتیجه برسند که نمی‌توانند به اهدافی که از قبل تعیین کرده‌ بودند، برسند و اکنون باید به یک توافق برای توقف جنگ تن دهند. آمریکا عادت کرده به اینکه همیشه طرف مقابل را تسلیم کند و به هر چیزی که می‌خواهد برسد؛ در این مورد خاص، این منطق جواب نمی‌دهد. شفاف بگویم؛ در جنگ اوکراین، روسیه باید به این نتیجه برسد که نمی‌تواند در اوکراین یک دولت دست‌نشانده منصوب کند. اوکراین هم باید این واقعیت را بپذیرد که قرار نیست به عضویت ناتو در آید؛ تمام. شاید اوکراینی‌ها روی این خواسته خود پافشاری کنند اما ناتو باید در نهایت تصمیم بگیرد و بگوید که این ایده خوبی نیست. این حق اوکراین است که بگوید می‌خواهد عضو ناتو شود. در مقابل، این هم حق ناتو است که بگوید مخالف است.
آیا روسیه خواسته‌اش را شفاف اعلام کرده است؟ و آیا غرب خواسته‌های روسیه را شنیده است؟
من فکر می‌‌کنم روس‌ها خیلی شفاف خواسته‌شان را اعلام کرده‌اند. مسکو در سال2008، یعنی زمانی که آمریکا پیشنهاد عضویت گرجستان و اوکراین در ناتو را مطرح کرد، اعتراض خود را اعلام کرد. مسکو هم در سال2008 و هم در سال2014، برای نشان دادن اعتراضش دست به اقدام نظامی زد. در سال2008 به گرجستان حمله کرد و در سال2014، کریمه را جدا کرد. از روسیه دفاع نمی‌کنم، اما در غرب کسی توجه نکرد که چقدر این خواسته که گرجستان و اوکراین نباید عضو ناتو شوند، برای مسکو حیاتی است.
یعنی بیانیه سال2008 ناتو در بخارست[برای عضویت گرجستان و اوکراین] را اشتباه می‌دانید؟
بیانیه بخارست یک اشتباه بسیار بزرگ بود. در واقع اشتباه اصلی متوجه دولت جورج بوش بود که تصمیم گرفت پیشنهاد عضویت گرجستان و اوکراین را مطرح کند. آن زمان، همه کشورهای اروپایی و همه اعضای ناتو جز آمریکا گفتند که این احمقانه است. نتیجه این اختلاف نظر شد بیانیه بخارست؛ بیانیه‌ای که می‌گفت این دو کشور عضو ناتو خواهند شد، اما نه الان. این بدترین تصمیم ممکن بود. هم عضویت این دو کشور را اعلام کرده‌اید، هم با عضویت آنها مخالفت کرده‌اید. ریشه آنچه امروز اتفاق افتاده را باید در تصمیم آن روز جست‌وجو کرد. لهستان، مجارستان و چک را در سال1999 و کشورهای حوزه بالتیک را در سال2004 عضو ناتو کردید؛ اما حرکت به سمت گرجستان و اوکراین کاملا اشتباه بود. این دو کشور، اجزای جدایی‌ناپذیر اتحاد شوروی بوده‌اند. به تصویر بزرگ‌تر دقت کنید؛ آمریکا از معاهده ضد‌موشک‌های بالستیک(ABM) خارج می‌شود، به عراق حمله می‌کند، معمر قذافی را سرنگون می‌کند؛ اگر شما روسیه باشید، به‌ خودتان می‌گویید: «اینجا چه خبر است؟ چرا آمریکا فکر می‌کند هرچه می‌خواهد، در هر کجا، می‌تواند انجام دهد؟! و حتی امنیت ما را تهدید کند!» روس‌ها اینها را کنار هم می‌گذارند. این همان پنجره‌ای است که پوتین از آن به قضایا نگاه می‌کند.