ارتباطات چهارگانه

دکتر علیرضا زرندی- روانشناس و مشاور پویشی

چنانچه بخواهیم براساس مؤلفه‌های صداقت، صراحت، احترام و عدم‌کنترل، چهار سبک ارتباطی را دسته‌بندی کنیم، آنها عبارت خواهند بود از قاطعیت، پرخاشگری، سلطه‌گری و سلطه‌پذیری.
قاطعیت همان چیزی که معروف شده است به «قدرت نه گفتن». بیان آنچه در دل می‌گذرد به‌صورت کاملا محترمانه. اینکه ما موضع‌مان را با ضمیر «من» و روشن و جزئی بیان کنیم، بیانگر سبک قاطعانه است.
افراد قاطع هم حق و حقوق خود و هم حق و حقوق دیگران را محترم می‌شمارند. این افراد به مسئله و چگونگی حل آن توجه می‌کنند. به‌عبارت دیگر آنها «مسئله‌مدار» عمل می‌کنند. به جای اینکه «من‌‌مدار» یا «تو مدار» عمل کنند.
پرخاشگری بیان آنچه در دل می‌گذرد با برخوردی نامحترمانه به‌خود و دیگری است. گفته‌های فرد پرخاشگر معمولا روشن و شفاف نیست. مادری که از کودک خود عصبانی است و به او می‌گوید: «خیلی بچه بد و بی‌تربیتی هستی»، در واقع هیچ نوع اطلاعات عینی و روشنی در اختیار فرزندش نمی‌گذارد.
سلطه‌گری یا فریبکاری هم نوعی سبک ارتباطی زورگویانه است. سلطه‌گر، فردی است که خود و دیگران را شیء می‌بیند نه انسان و در واقع از آنها استفاده ابزاری می‌کند. سبک ارتباطی سلطه‌گرانه، روابط را تخریب می‌کند. رفتار این افراد ظاهرا محترمانه است ولی نوعی استثمارگری در رفتار و کلام آنها دیده می‌شود. معمولا با کنایه، تحقیرآمیز و با طعنه ارتباط برقرار می‌کنند. سلطه‌پذیری یا کم‌رویی سبکی از ارتباط است که فرد در ابراز خواسته‌ها و تمایلات و احساسات خود ناتوان است. ارتباط به معنای بی‌احترامی نکردن به دیگران شکل می‌گیرد ولی فضای به‌وجود آمده خالی از صمیمیت و احساس راحتی است. جالب است رفتارهای انفجاری و مهارناپذیر در افراد سلطه‌پذیر، آن هم به‌صورت مبهم و گاهی جابه‌جا شده، با اشخاص بی‌گناه (مثل همسر و فرزندان) قابل پیش‌بینی است.

قاطعیت: برقراری ارتباط صادقانه، صریح (مستقیم و روشن) توأم با احترام متقابل و اصیل و استقلال متقابل (برد - برد)
پرخاشگری: برقراری ارتباط صادقانه، نیمه‌صریح (مستقیم و مبهم) بدون احترام متقابل و کنترل‌کننده طرف مقابل (برد -  باخت)
سلطه‌گری (فریبکاری): برقراری ارتباط غیرصادقانه، غیرصریح (غیرمستقیم و مبهم)، توأم با احترام ظاهری و کنترل طرف مقابل (برد - باخت)
سلطه‌پذیری: برقراری ارتباط غیرصادقانه، غیرصریح (غیرمستقیم و مبهم) توأم با احترام (گاهی ظاهری و گاهی اصیل) به فرد مقابل و استقلال طرف مقابل (باخت - برد).