آمریکا یا روسیه؟ انتخاب سخت کشورهای عرب خلیج‌فارس
مسائلی مانند پول، انرژی و امنیت، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج‌فارس را در انتخاب همراهی با مسکو و واشنگتن در بحران اوکراین، سردرگم کرده است
طرفداری و جانبداری از آمریکا، طی دهه‌ها آسان‌ترین کار برای کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بود اما ارتباط رو به گسترش با مسکو، حالا آنها را مجبور کرده که در روابط با هر دو کشور، تعادل را برقرار کنند. به گزارش خبرگزاری فرانس‌پرس، کشورهای ثروتمند شورای همکاری خلیج‌فارس، ازجمله عربستان سعودی و امارات در مقابل بحران اوکراین سکوت کرده‌اند. کارشناسان خاورمیانه می‌گویند که سکوت آنها، با توجه به نوع روابط جدیدی که مبتنی بر پول و انرژی و امنیت با مسکو ایجاد کرده‌اند، قابل درک است. آنه گادل، کارشناس خاورمیانه در اندیشکده فرانسوی انستیتو مونتن گفته است: «این فقط روابط اقتصادی نیست که در حال گسترش است بلکه روابط امنیتی این کشورها با مسکو هم رشد کرده است.»
روز جمعه، امارات به همراه چین و هند در رأی‌گیری درباره قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که از روسیه می‌خواست نیروهایش را عقب برگرداند رأی ممتنع داد. بعد از رأی‌گیری، که به‌خاطر وتوی روسیه به جایی نرسید، خبرگزاری رسمی دولت امارات گفت که وزرای خارجه این کشور و آمریکا برای بررسی «تحولات جهانی» با هم تلفنی صحبت کرده‌اند. در این گزارش، هیچ اشاره‌ای به اوکراین نشده بود. وزارت خارجه روسیه اما اعلام کرد که وزرای خارجه این کشور و امارات دوشنبه در مسکو با هم درباره توسعه روابط چندجانبه ملاقات می‌کنند.
عربستان هم همچون کشورهای امارات، بحرین و عمان، به اتفاقات اوکراین واکنشی نشان نداد. کویت و قطر هم خواستار توقف خشونت‌ها شدند و از مسکو انتقاد نکردند.
متحد ایدئولوژیک
برای بیش از 7دهه، آمریکا نقشی کلیدی در منطقه پرآشوب خاورمیانه داشته و مشخصا مدافع خاندان‌های پادشاهی کشورهای ثروتمند نفتی در برابر تهدیدها بود. اما در سال‌های اخیر، واشنگتن تعاملات نظامی خود در منطقه را کاهش داده است. کشورهای خلیج‌فارس، به‌گفته گادل، متوجه شده‌اند که باید به متحدان خارجی تنوع بدهند تا خروج نیروهای آمریکایی از منطقه را جبران کنند.
امارات و عربستان، 2متحد واشنگتن که میزبان نیروهای این کشور هستند، شاهد بوده‌اند که روابط‌شان با واشنگتن در مسئله فروش تسلیحات و حقوق بشر، به رابطه عشق و نفرت تبدیل شده است. قتل جمال خاشقجی در سال2018 در کنسولگری عربستان سعودی در استانبول، روابط با ریاض را تیره کرده و امارات هم تهدید کرده که قرارداد عظیم برای خرید جنگنده‌های F-35 را لغو خواهد کرد.
آندریاس کریگ، کارشناس مسائل خاورمیانه و استاد کینگز کالج لندن گفته است: «روسیه به چشم یک متحد ایدئولوژیک دیده می‌شود، در حالی که مسائل حقوق بشری که حمایت آمریکا را مشروط می‌کند، به یک مسئله آزاردهنده تبدیل شده است. وقتی که پای منطقه در میان است، ابوظبی و مسکو با هم یک ابراستراتژی دارند. هردو نیروهای ضدانقلابی هستند و علاقه زیادی دارند تا اسلام سیاسی را مهار کنند.»
دیپلماسی سخت
با وجود همکاری امنیتی در حال رشد با روسیه (کشوری که مستقیما در مناقشات سوریه و لیبی درگیر است)، اما کریگ معتقد است که بیشتر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس، «تخم‌مرغ‌های امنیتی خود را در سبد آمریکا خواهند گذاشت». او گفته است: «اما آنها به روابط خود تنوع داده‌اند و با رقبای آمریکا در دیگر عرصه‌ها وارد همکاری نزدیک شده‌اند.»
تجارت بین روسیه و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس از حدود 3میلیارد دلار در سال2016 به بیش از 5میلیارد دلار در سال2021 رسیده است. در این میان، کشورهای امارات و عربستان، سهم عمده‌ای در گسترش روابط تجاری شورای همکاری خلیج‌فارس با روسیه داشته‌اند. امارات و به‌صورت مشخص دوبی، دیرزمانی است که آهن‌ربای سرمایه‌های روس و البته مقصد محبوب تعطیلات برای روس‌ها بوده است. به‌عنوان بازیگران اصلی در بازار انرژی، بیشتر کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس رابطه ویژه‌ای با روسیه به‌عنوان یک تولیدکننده بزرگ انرژی دارند. ریاض و مسکو بازیگران اصلی اوپک‌پلاس هستند و با سختگیری در میزان تولید، قیمت جهانی را کنترل کرده‌اند. الن والد، محقق ارشد در اندیشکده آتلانتیک گفته است: «اعضای عرب اوپک از نظر دیپلماتیک در وضعیت بدی قرار دارند، چون قبل از هر تصمیمی، باید به حفظ توافق اوپک‌پلاس که تولید را کنترل می‌کند، فکر کنند. کشورهای خلیج‌فارس نگران این هستند به روابطی که با روسیه در این توافق دارند لطمه وارد شود و روسیه از همکاری با آنها در اوپک پلاس چشم‌پوشی کند. اگر روسیه این گروه را ترک کند، احتمالا تمام توافق دچار فروپاشی خواهد شد.»
با وجود درخواست‌ها از تولیدکنندگان عمده نفت خام برای افزایش تولید و کمک به تثبیت قیمت‌های در حال اوج‌گیری، ریاض، بزرگ‌ترین صادرکننده نفت دنیا، هیچ علاقه‌ای به این کار از خود نشان نداده است. اما کنترل تولید، همانطور که در سال‌های اخیر با کمک روسیه انجام شده، این‌بار هم بدون همراهی مسکو عملی نخواهد شد.
والد گفته است: «سکوت درباره اقدامات روسیه در اوکراین هم‌اکنون احتمالا از نظر این کشورها بهترین کاری است که می‌توانند بکنند. اما این موضع عملگرایانه، احتمالا در مقابل فشارهای رهبران متحدان غربی کشورهای عرب خلیج‌فارس از بین خواهد رفت.»
