هادی غلام‌نیا، کارشناس اقتصاد سیاسی
چهارمین سفر خارجی سیدابراهیم رئیسی به قطر، کشور ثروتمندی در جنوب خلیج‌فارس و شمال‌شرقی شبه‌جزیره عربستان اختصاص یافت؛ کشوری که تا پیش از دی‌ماه1399 به‌دلیل تحریمهای وضع شده از طرف 4کشور عربستان سعودی، بحرین، امارات‌متحده عربی و مصر، همه شریانهای تنفسی ژئوپلیتیک خود را بسته میدید و این تنها ایران بود که با ارائه کریدور هوایی و دریایی موجب شکست حصر دوحه و ناکام ماندن تلاش 4کشور تندروی اتحادیه عرب جهت انجام کودتا در دوحه شد. تحریم قطر در خرداد1396 سبب شد تا رقابت تهران و دوحه در یمن و سوریه فروکش کند و از شدت انتقادات شبکه الجزیره علیه سیاست خارجی غرب آسیایی ایران کاسته شود. پس از این واقعه حجم روابط اقتصادی 2کشور به 5برابر افزایش یافت. نکته امیدآفرین آنجاست که تحلیل عملکرد دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی نشان میدهد کابینه سیدابراهیم رئیسی در حوزه روابط خارجی هدفی کلان را پیگیری میکند و آن هم عبارت است از «سیاست همسایگی»؛ این راهبرد در موقعیت فعلی کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. از یک‌سو، تکنیکی برای کاهش آثار تحریمهای غیرقانونی ایالات‌متحده است و از سوی دیگر، تاکتیکی بلندمدت برای گره زدن امنیت ایران به همسایگان از مسیر توسعه همکاریهای اقتصادی، تقویت ارتباطات فرهنگی و همکنشی نسبی سیاسی-امنیتی در منطقه و جهان. اما سؤال اینجاست که نقش قطر در این پازل چیست؟ پاسخ به این سؤال را باید در ابعاد گوناگون اقتصادی، سیاسی- امنیتی و فرهنگی جست؛ نخست از دیدگاه اقتصادی، ایران و قطر به‌ترتیب دومین و سومین ذخایر گازی جهان را با 32 و 24تریلیون مترمکعب دارند و اشتراک در میدان گازی پارس‌جنوبی به‌عنوان مرکز ثقل همکاری 2کشور در زمینه انرژی محسوب میشود. این درحالی است که مصرف گاز در جهان تا سال2050 به‌طور روزافزون افزایش خواهد یافت. لیکن، ایران با مصرف بیرویه 95درصد از گاز تولیدی سالانه خود در بازار داخلی، چشمانداز مناسبی برای صادرات مستقل گاز در آینده نزدیک ندارد، اما قطر با صادرات سالانه بیش از 77میلیون تن گاز مایع شده در کنار استرالیا، بزرگ‌ترین تامین‌کننده LNG جهان به شمار میرود. با اینحال اما میل قطر به تنوع مسیرهای انتقال گاز به جهان، چشم دوحه را به جغرافیای جذاب ایران خیره میکند. خطوط لوله سراسری ایران که امروز به کشورهایی همچون ترکیه، عراق و پاکستان (درصورت شروع عملیات لولهگذاری از طرف اسلام‌آباد) متصل است و از این طریق قطر میتواند با صرف هزینههای بسیار پایینتری خود را به بازار گاز اروپا و چین متصل کند. سواپ گاز قطر از مسیر ایران به ترکیه و سپس اروپا در کوتاهمدت و برنامهریزی برای صادرات مشترک گاز از مسیر دریای عمان به هند و از مسیر پاکستان به چین، میتواند همگرایی راهبردی 2کشور را تا سالها تضمین کند. به علاوه باید افزود که در زمینه همکاری اقتصادی، اجرایی‌سازی ابرپروژه ایجاد تونل زیردریایی جهت ایجاد کریدور خشکی قطر-ایران-ترکیه، تشکیل خانه تجار ایران در دوحه، کمک لجستیکی ایران به برگزاری هرچه بهتر جام‌جهانی فوتبال در زمستان آینده و اجرایی‌سازی طرح اتصال الکتریکی 2کشور از مسیر دریا ازجمله زیرساختهای بنیادین سختافزاری توسعه و تعمیق روابط تجاری دوطرف به‌شمار میآید. از نظرگاه سیاسی و امنیتی باید گفت که قطر با آن وسعت جغرافیایی و جمعیت کمتر از 2.7میلیون نفری، نقش بسزایی در شکلدهی به نظم امنیتی و معادلات سیاسی منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا از لیبی و الجزایر تا سوریه و یمن و حتی افغانستان نوین دارد. همچنین، ادارک مقامات دوحه از دشمنی ریشهدار عربستان و امارات نسبت به این کشور و عدم‌اعتماد به آمریکا به‌عنوان سپر دفاعی قطر دربرابر تهدیدات خارجی، مقامات دوحه را به سمت همکاری با ایران در بسیاری از پروندههای منطقهای سوق داده است. به این مسئله باید اهمیت بهرهمندی ایران از اراده قطریها برای جایگزینی خود با عمان در دوره سلطان قابوس به‌عنوان میانجی دائمی در بحرانهای منطقهای و بازی در نقش سوئیس منطقه را افزود که در مذاکرات دور جدید وین میان ایران و 1+4 کاملا مشهود است./مشرق
سفر به قطر دنباله سیاست همسایگی
در همینه زمینه :
